de Soto - Propozycja reformy bankowości. Teoria wymogu stuprocentowej rezerwy.pdf - Artykuly - Rynki_Finansowe

ROZDZIAŁ IX

PROPOZYCJA REFORMY BANKOWOŚCI.

TEORIA WYMOGU STUPROCENTOWEJ REZERWY

W tym ostatnim rozdziale, po krótkim przeglądzie dwudziestowiecznych

propozycji wprowadzenia w bankowości wymogu stuprocentowej rezerwy,

przedstawimy nasze zalecenie dotyczące reformy systemu bankowego, pro-

pozycję opartą na funkcjonowaniu wolnej bankowości poddanej tradycyj-

nym zasadom prawnym, rządzącym bankowym depozytem pieniężnym

(wymóg stuprocentowej rezerwy). Porównamy następnie zalety propono-

wanego systemu i innych możliwych systemów, a mianowicie aktualnego

systemu bankowego i ﬁ nansowego oraz systemu wolnej bankowości opartej

na rezerwie cząstkowej. Dokonamy zarazem przeglądu różnych zastrzeżeń

podnoszonych wobec propozycji wymogu stuprocentowej rezerwy oraz od-

powiemy na nie. W dalszej części rozdziału przedstawimy program etapów

pośrednich umożliwiających przejście od aktualnego systemu bankowego

i ﬁ nansowego do proponowanego modelu, a na zakończenie damy kilka

uwag odnośnie możliwości zastosowania naszych zaleceń do szczególnych

przypadków Europejskiej Unii Monetarnej oraz odbudowy ﬁ nansowej do-

konywanej w krajach dawnego bloku wschodniego. Książkę zamkniemy

podsumowaniem najważniejszych wniosków z naszych rozważań.

1. Historia współczesnych teorii wspierających

wymóg stuprocentowej rezerwy

Wiemy, że nieufność wobec bankowości opartej na rezerwie cząstko-

wej sięga daleko w przeszłość: wykazywali ją już salamanccy teoretycy

XVI i XVII wieku, David Hume w XVIII wieku, teoretycy ze szkoły Jef-

fersona i Jacksona w pierwszych dziesięcioleciach po powstaniu Stanów

Zjednoczonych oraz ważna grupa teoretyków europejskich w XIX wieku

(Modeste i Cernuschi we Francji, Michaelis, Hübner, Geyer i Tellkampf

w Niemczech). Co więcej, niektórzy wybitni ekonomiści w XX wieku,

tacy jak Ludwig von Mises i przynajmniej czterech laureatów nagrody

im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii (Friedrich A. Hayek, Milton

Friedman, James Tobin i Maurice Allais), bronili w pewnych okresach

wprowadzenia wymogu stuprocentowej rezerwy dla depozytów składa-

nych w bankach.

542

PROPOZYCJA REFORMY BANKOWOŚCI. TEORIA WYMOGU STUPROCENTOWEJ REZERWY

Propozycja Ludwiga von Misesa

Ludwig von Mises był pierwszym dwudziestowiecznym ekonomistą,

który proponował ustanowienie systemu bankowego z wymogiem stu-

procentowej rezerwy dla depozytów na żądanie. Mises sformułował swoje

zalecenie w pierwszym wydaniu książki The Theory of Money and Credit

opublikowanym w roku 1912. Za zakończenie tego pierwszego wydania,

w ustępie powtórzonym dosłownie w wydaniu drugim z 1924 roku, Mises

dochodzi do następującego wniosku:

Środki ﬁ ducjarne w swojej naturze nie różnią się prawie od pieniądza;

ich podaż wpływa na rynek w ten sam sposób jak podaż właściwego

pieniądza; wahania ich ilości wpływają na obiektywną wartość wy-

mienną pieniądza dokładnie tak samo jak wahania ilości właściwego

pieniądza. Logiczne jest więc, że powinny być poddane tym samym

zasadom, jakie ustanowiono w odniesieniu do właściwego pieniądza;

należy podejmować w ich przypadku te same próby w celu wyelimino-

wania, o ile to tylko możliwe, ludzkiego wpływu na współczynnik wy-

miany pomiędzy pieniądzem a innymi dobrami gospodarczymi. Moż-

liwość wywołania przez emisję środków ﬁ ducjarnych przejściowych

ﬂ uktuacji współczynników wymiany pomiędzy dobrami wyższych

i niższych rzędów oraz groźne konsekwencje rozbieżności pomiędzy

naturalną i pieniężną stopą procentową to okoliczności prowadzące

do tego samego wniosku. Jest więc oczywiste, że jedynym sposobem na

wyeliminowanie ludzkiego wpływu na system kredytowy jest zdławienie

wszelkiej dalszej emisji środków ﬁ ducjarnych. Należy ponownie przedsta-

wić zasadniczą koncepcję ustawy Peela i wprowadzić ją bardziej konse-

kwentnie, niż zrobiono to w Anglii za jego czasów, obejmując ustawowym

zakazem również otwieranie kredytu w postaci sald bankowych .

Mises dodaje:

Błędem byłoby zakładać, że nowoczesna organizacja wymiany na

pewno się utrzyma. Ma w sobie zarodek własnej destrukcji ; rozwój środ-

ka ﬁ ducjarnego musi z konieczności doprowadzić do jej załamania 1 .

1 Mises, The Theory of Money and Credit , s. 446–448 (wyróżnienie kursywą dodane

przeze mnie). Jest to najnowsze i najlepsze angielskojęzyczne wydanie książki Misesa.

Przytoczony fragment w oryginale brzmi następująco: „Es leuchtet ein, dass menschli-

cher Einﬂ uss aus dem Umlaufsmittelwesen nicht anders ausgeschaltet werden kann als

durch die Unterdrückung der weiteren Ausgabe von Umlaufsmitteln. Der Grundgedan-

ke der Peelschen Akte müsste wieder aufgenommen und durch Miteinbeziehung der in

Form von Kassenführungsguthaben ausgegebenen Umlaufsmittel in das gesetzliche Ver-

bot der Neuausgabe in vollkommenerer Weise durchgeführt werden als dies seinerzeit

in England geschah. (...) Es wäre ein Irrtum, wollte man annehmen, dass der bestand

der modernen Organisation des Tauschverkehres für die Zukunft gesichert sei. Sie trägt

Historia współczesnych teorii wspierających wymóg stuprocentowej rezerwy 543

Model idealnego systemu bankowego Mises rozważa ponownie w swojej

książce z 1928 roku zatytułowanej Geldwertstabilisierung und Konjunktur-

politik (Stabilizacja pieniężna i polityka koniunkturalna). Czytamy w niej:

Najważniejszym wstępnym wymaganiem każdej polityki koniunktu-

ralnej bez względu na to, jak skromny może być jej cel, jest zaniecha-

nie jakichkolwiek prób obniżenia środkami polityki bankowej stopy

procentowej poniżej poziomu, jaki kształtuje się na rynku. Ozna-

cza to powrót do teorii szkoły obiegu pieniężnego, która starała się

zdławić przyszłą ekspansję kredytu w obiegu, a tym samym wszelką

dalszą kreację środków ﬁ ducjarnych. Nie oznacza jednak powrotu do

starego programu szkoły obiegu pieniężnego, którego zastosowanie

ograniczało się do banknotów. Oznacza raczej wprowadzenie no-

wego programu opartego na starej teorii szkoły obiegu pieniężnego,

aczkolwiek tak poszerzonego w świetle obecnego stanu wiedzy, aby

obejmował środki ﬁ ducjarne emitowane w postaci depozytów ban-

kowych. Banki byłyby zobowiązane do stałego utrzymywania pokrycia

w metalu wszystkich not – z wyjątkiem kwoty not już wystawionych,

które nie mają obecnie pokrycia w metalu – równego całkowitej wielko-

ści wyemitowanych not i otwartych depozytów bankowych. Oznaczało-

by to całkowitą zmianę przepisów prawnych dotyczących banku central-

nego. (...) Już dzięki temu jednemu działaniu polityka koniunkturalna

skierowałaby się poważnie ku eliminacji kryzysów 2 .

Dwa lata później, 10 października 1930 roku Mises przedstawił Komisji

Finansów Ligi Narodów w Genewie memorandum zatytułowane Przydat-

ność metod oceny zmian siły nabywczej przy ustalaniu międzynarodowej po-

in ihrem Innern bereits den Keim der Zerstörung. Die Entwicklung des Umlaufsmittels

muss notwendigerweise zu ihrem Zusammenbruch führen” (Mises, Theorie des Geldes

und der Umlaufsmittel , s. 418–419).

2 Mises, Geldwertstabilisierung und Konjunkturpolitik , s. 81; przekład angielski On

the Manipulation of Money and Credit , s. 57–173; w oryginale powyższy fragment jest

na s. 167–168, wyróżnienie kursywą dodane przeze mnie. Wyjątek wyodrębniony przez

Misesa myślnikami, dowodzi tego, że w duchu ustawy Peela domaga się on jedynie stu-

procentowej rezerwy dla nowo emitowanych środków ﬁ ducjarnych (depozytów i bank-

notów), co oznaczałoby, że ich zasoby wyemitowane już przed rozpoczęciem reformy

nie miałyby pokrycia w kruszcu. Realizacja propozycji Misesa stanowiłaby wielki krok

naprzód i byłaby w praktyce możliwa bez powodowania początkowo znacznych zmian

wartości rynkowej złota. Jest to jednak propozycja niedoskonała. Banknoty i depozy-

ty wystawione w przeszłości nadal nie miałyby pokrycia, wskutek czego banki byłyby

szczególnie narażone na ewentualne kryzysy zaufania. Stąd też proponujemy w tym

rozdziale program bardziej radykalny, polegający na wprowadzeniu wymogu stupro-

centowej rezerwy dla wszystkich środków ﬁ ducjarnych (zarówno już wyemitowanych,

jak i nowych). Propozycję Misesa szczegółowo rozwinęła Bettina Bien Greaves w ar-

tykule How to Return to the Gold Standard , „The Freeman: Ideas on Liberty”, listopad

1995, s. 703–707.

544

PROPOZYCJA REFORMY BANKOWOŚCI. TEORIA WYMOGU STUPROCENTOWEJ REZERWY

lityki walutowej i bankowej . Występując przed ówczesnymi ekspertami od

spraw pieniądza i bankowości, Mises wyraził swoje poglądy następująco:

Cechą charakterystyczną standardu złota jest to, że bankom nie ze-

zwala się na zwiększenie kwoty not i sald bankowych bez pokrycia

w złocie, poza całkowitą wielkością, jaka jest już w obiegu w czasie

wprowadzenia tego sytemu. Ustawa bankowa Peela z 1844 roku i roz-

maite przepisy dotyczące bankowości, oparte na niej w mniejszym

lub większym stopniu, stanowią próby stworzenia tego rodzaju czy-

stego standardu złota. Próby te były niekonsekwentne, ponieważ łączą-

ce się z nimi restrykcje dotyczące obiegu uwzględniały jedynie banknoty,

pozostawiając w spokoju salda rachunków bankowych, na poczet któ-

rych można wystawiać czeki. Założyciele szkoły obiegu pieniężnego

nie dostrzegli zasadniczego podobieństwa pomiędzy płatnością cze-

kiem a płatnością banknotem. W wyniku tego przeoczenia twórcy

ustawy nigdy nie osiągnęli swojego celu 3 .

Mises miał później wyjaśnić, że system bankowy oparty na standardzie

złota i wymogu stuprocentowej rezerwy wykazałby tendencję do lekkiego

obniżania cen, co byłoby korzystne dla większości obywateli, ponieważ

podnosiłoby ich dochód realny, i to nie wskutek nominalnego wzrostu za-

robków, lecz w wyniku ciągłego obniżania cen i dóbr konsumpcyjnych

oraz względnej stałości dochodu nominalnego. Mises uważa, że taki sys-

tem pieniężny i bankowy jest znacznie lepszy od obecnego, nękanego chro-

niczną inﬂ acją i powtarzającymi się cyklami ekspansji i recesji. W związku

z trapiącą ówczesny świat depresją gospodarczą Mises stwierdza:

Zło bierze się nie z restrykcji, lecz z ekspansji, która je poprzedziła.

Polityka banków zasługuje na krytykę nie dlatego, że w końcu po-

wstrzymała ekspansję kredytu, ale raczej za to, że kiedyś dopuściła

do jej rozpoczęcia 4 .

Dziesięć lat po przedstawieniu tego memorandum przed Ligą Naro-

dów Mises jeszcze raz bronił wymogu stuprocentowej rezerwy, tym razem

w pierwszym niemieckojęzycznym wydaniu swojego wszechstronnego

traktatu ekonomicznego, opublikowanego pod tytułem Nationalökonomie:

Theorie des Handelns und Wirtschaftens (Ekonomia. Teoria działania i wy-

miany). Mises ponownie przedstawia tutaj tezę, że zasadnicze idee szkoły

obiegu pieniężnego wymagają wprowadzenia wymogu stuprocentowej re-

3 Memorandum to zostało zapomniane, a potem ponownie odkryte w archiwach

Ligi Narodów, kiedy Richard M. Ebeling przygotowywał materiały do książki Money,

Method, and the Market Process , s. 78–95. Powyższy fragment pojawia się na s. 90, wy-

różnienia kursywą dodane przeze mnie.

4 Ibid., s. 91, wyróżnienia kursywą dodane przeze mnie.

Historia współczesnych teorii wspierających wymóg stuprocentowej rezerwy 545

zerwy w odniesieniu do wszystkich środków ﬁ ducjarnych, a więc nie tyl-

ko banknotów, lecz także depozytów bankowych. Co więcej, w książce

tej Mises opowiada się za zniesieniem banku centralnego i wskazuje, że

dopóki instytucja ta istnieje, dopóty nawet gdy obowiązuje ścisły zakaz

emisji nowych środków ﬁ ducjarnych (banknotów i depozytów), zawsze

zachodzi niebezpieczeństwo, iż „nadzwyczajne” trudności budżetowe bę-

dzie się wskazywać jako polityczne uzasadnienie emisji nowych środków

ﬁ ducjarnych, która ma pomóc w ﬁ nansowaniu potrzeb państwa. Mises

w ten sposób odpowiada pośrednio teoretykom szkoły chicagowskiej,

którzy w latach 30. proponowali wprowadzenie w bankowości wymogu

stuprocentowej rezerwy, przy czym jednak baza monetarna miała pozo-

stać ﬁ ducjarna, a odpowiedzialność za emisję i kontrolę zasobu pienią-

dza miała nadal spoczywać na banku centralnym. Mises nie uważa, aby

było to rozwiązanie najlepsze. W tym przypadku, nawet gdy się zachowa

wymóg stuprocentowej rezerwy, pieniądz wciąż ostatecznie zależałby od

banku centralnego, toteż byłby poddany wszelkiego rodzaju oddziaływa-

niom i czynnikom presji; zagrożeniem dla niego byłoby zwłaszcza to, że

w sytuacji kryzysu ﬁ nansowego państwo wykorzystałoby swoją władzę

emisji pieniądza dla własnego ﬁ nansowania. Według Misesa idealne roz-

wiązanie to wprowadzenie systemu wolnej bankowości (a więc nie byłoby

banku centralnego) poddanego tradycyjnym zasadom prawnym (stąd też

wymóg stuprocentowej rezerwy) 5 . Obronę wymogu stuprocentowej rezer-

wy Mises uzupełnia w tej książce zastrzeżeniem nie tylko pod adresem

banku centralnego, ale także systemu wolnej bankowości opartej na rezer-

wie cząstkowej: choć system taki poważnie ograniczyłby emisję środków

ﬁ ducjarnych, jednak to nie wystarczyłoby, aby całkowicie wyeliminować

ekspansję kredytową czy powracające boomy i recesje gospodarcze, które

jej nieuchronnie towarzyszą 6 .

5 Mises wyraża się dokładnie tak: „Wenn heute, dem Grundgedanken der Curren-

cy-Lehre entsprechend, auch für das Kassenführungsguthaben volle – hundertprozen-

tige – Deckung verlangt wird, damit die Erweiterung der Umlaufsmittelausgabe auch

in dieser Gestalt unterbunden werde, dann ist das folgerichtiger Ausbau der Ideen, die

jenem alten englischen Gesetzt zugrundelagen. (...) Auch das schärfste Verbot der Er-

weiterung der Umlaufsmittelausgabe versagt gegenüber einer Notstandsgesetzgebung”

(Mises, Nationalökonomie , wyd. 2, Philosophia Verlag, München 1980, s. 403). [Por.

Mises, Ludzkie działanie , s. 376, ostatni akapit].

6 Szczególnie pouczający jest tu przypis Misesa na s. 402 Nationalökonomie . Czyta-

my tam: „Für die Katallaktik ist der Begriﬀ «normale Kreditausweitung» sinnlos. Jede

Kreditausweitung wirkt auf die Gestaltung der Preise, Löhne und Zinssätze und löst

den Prozess aus, den zu beschreiben die Aufgabe der Konjunkturtheorie ist”. Przypis

ten znalazł się później na s. 376 Ludzkiego działania : „Pojęcie «normalnej» ekspansji

kredytowej jest absurdem. Dodatkowa emisja ﬁ ducjarnych środków płatniczych, bez

względu na jej wielkość, zawsze wywołuje zmiany w strukturze cen, które są przed-

miotem teorii cyklu koniunkturalnego. Oczywiście, jeżeli taka emisja jest niewielka, to

nieuchronne skutki takiej ekspansji również nie są duże”. To stwierdzenie Misesa dość

skonfundowało tych przedstawicieli szkoły austriackiej, którzy bronili systemu wolnej

de Soto - Propozycja reformy bankowości. Teoria wymogu stuprocentowej rezerwy.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: