FILOZOFIA:
Jońska filozofia przyrody. Idealizm optymalny Platona. Realizm umiarkowany Arystotelesa
2. Idealizm optymalny według Platona
3. Arystotelesowski realizm umiarkowany
Teoria poznania
Gnoseologia to termin wywodzący się z greki- gnosis znaczy poznanie, logos zaś –nauka. Para się ona wszelkimi możliwymi formami poznania. Gnozeologia występuje na ogół razem z terminem epistemologia o znaczeniu: episteme- wiedza, logos-nauka, a więc znaczy tyle, co teoria wiedzy.
Na kartach historii filozofii i jej poszczególnych okresach zmieniał się obszar jej zainteresowań. I tak kolejno wymienić możemy:
1.Starożytność. W tym okresie gnoseologię utożsamiano z krytycznym sądem względem zdobywania wiedzy. Kluczowym problemem doby antyku był stosunek mądrości do mniemania, jak również relacja prawdy do pomyłek, możliwych na drodze gnozy).
2. Oświecenie. XVII i XVIII wiek przynosi zainteresowanie teoretyków poznania-kwestiami powiązań pomiędzy podmiotem poznającym a otoczeniem zewnętrznym. Gnozeologia to filozoficzna analiza wiedzy metafizycznej, próbująca rozwikłać pytanie- jakie jest moje nastawienie do rzeczywistości i jaka wypływa z tego wiedza.
3. Epoka niemieckiej filozofii klasycznej (Kant, Fojerbah)-gnozeologia powiązana jest z analizą historycznego rozwoju jednostki.
4.Współczesność. Aktualnie filozofia stymuluje tradycjonalistyczny sposób posługiwania się gnozeologią. . "Czy prawda jest naprawdę najważniejsza w naszym życiu?", "Czy watro jest kłócić się i bić o tą prawdę?" .Prawda jest wartością logiczną konkretnego zdania.
Gnozeologia to nauka o prawidłowościach dostrzegalnych w człowieczym poznaniu. Pojmuje się ją jako autonomiczną dyscyplinę filozofii. Główne obszary jej zainteresowań:
Historia filozofii przekazuje następujące koncepty poznania świata:
Złudzenie plemienia zakłada, że ogół istot ludzkich przejawia skłonność do antropomorficznego i finalistycznego pojmowania naszego świata.
Złudzenie jaskini mówi o tym, że każdy człowiek posiada swą własną grotę, w której to przez jej pryzmat spostrzega rzeczywistość. Mowa tu o ludzkich doświadczeniach.
Złudzenie rynku przejawia się w tym, że ludzie współistnieją i komunikują się werbalnie. A poprzez codzienną praktykę języka-poddajemy go deformacjom.
Złudzenie teatru zakłada, że ilość stworzonych systemów filozoficznych odpowiada liczebnie powstałym sztukom teatralnym.
Ogólnikowy podział konceptów:
Granice gnozy
Ad 1.
Stanowiska agnostyczne głoszą, że istnieć może poznanie całkowite, skrajne i umiarkowane.
Sceptycyzm mówi, że poddaje w wątpliwość możliwości człowieczego poznania oraz miarodajności takiego poznania.
Sceptycyzm radykalny (reprezentant- Sokartes) nawoływał- "wiem, że nic nie wiem",
Sceptycyzm umiarkowany, zakładał: "nie wiem czy wiem, czy nie wiem"
Ad. 2.
Realizm naiwny przyjmował, że świat istniejący rzeczywiście, jest światem nie podlegający poznaniu, jest jednak takim, jakim go postrzegamy. Na przykład-. Rit - szkoła zdrowego rozsądku.
Realizm krytyczny twierdzi, że świat jest takim, jakim go postrzegamy. Podkreśla subiektywne i zróżnicowane odnotowywanie, które deformuje rzeczywistość. Usiłowali uzasadnić, iż nasza mądrość, świadomość nie gwarantuje obiektywnego odbicia tego świata.
Źródła poznania.
1. Racjonalizm (z gr. ratio-rozum), jest kierunkiem podkreślającym ważność naszego intelektu na drodze poznania. Wyłącznie rozum stanowi jedyne źródło prawdziwej wiedzy. Do głównych reprezentantów należy Rene Descartes : „wtedy, gdy wątpię, jeśli wątpię czyli istnieję".
2. Sensualizm, mówi, że wyłącznym źródłem poznania są ludzkie zmysły. Determinują one całość naszego poznania. „Nie ma nic w naszym rozumie, czego uprzednio nie było w naszych zmysłach".
3. Empiryzm-jego zwolennicy sądzili, że jedynym źródłem poznania jest empiria. „Niczego nie ma w umyśle, czego nie było uprzednio w doświadczeniach”; główny reprezentant John Locke i jego koncepcja „tabula rasa" - nie zapisana karta.
4. 4. Intuicjonalizm, polegający na doraźnym, ponadrozumowym przenikaniu przedmiotu poznawanego bez użycia zmysłów i możliwości wysnuwania konkluzji. Z konceptem tym związane są takie filozoficzne persony jak: Filon, Aureliusz, Platon. Także św. Augustyn twierdził, że dane nam jest poznać prawdę bez pomocy zmysłów, ale tylko wtedy, gdy dusza nasza dozna iluminacji.
Henri Bergson z kolei stał na stanowisku, że:
1. Ogół pojęć i schematycznych układów stanowi luźne konstrukty naszego umysłu, które to nie muszą wcale oddawać istoty przedmiotu. Gnoza, która odnosi się do umysłu stanowi niższą od intuicyjnej- formę. Pojmuje intuicję jako wyższy kształt poznania.
Teorie prawdy
Klasy definicji prawdy skonstruowane zostały przez Arystotelesa i umieszczone przez autora w traktacie „Metafizyka”.
Prawda stanowi koherencję naszych myśli ze światem rzeczywistym. Atutem definicji jest skonfrontowanie myślenia ze światem zewnętrznym. Prawda potwierdzana jest przez nas w doświadczeniu. Usytuowanie prawdy w strefie praktycznej stanowi ogromny profit. Teoria ta posiada jednak dwie ujmy:
Sumaryczna, nieobiektywna wiedza pojmowana jako układ wiedzy konkretnej i jednostkowej
Ontologia
To gałąź filozofii parająca się bytem. Pojęcie ukute przez Wolffa w wieku XVII, a wcześniej przez Arystotelesa-figurujące jako „metafizyka”.
Obszar zainteresowań ontologii:
1. Jakakolwiek rzeczywistość. Próba uogólnienia naszej wiedzy o realności. Próba udzielania odpowiedzi na pytania:” co jest podstawą wszelkiego bytu, czy tą podstawą naszego bytu jest jeden czy więcej składników i jakie są pomiędzy nimi zależności i związki, czy istnieją prawidłowości, a jeśli tak to jakie, czy są to byty dowolne, czy nie, a jeśli dowolne to czy akceptują przypadek, czy go wykluczają, czy jest wolność czy jej nie ma.” A także, dalej:
„Jaki jest sens istnienia składników różnych bytów?
Jaki jest początek, a jaki koniec świata, jak powstał, skąd się wziął, czy jest stwarzany czy nie, przez kogo stworzony,
Czy ten świat ma charakter progresywny czy regresywny, czy się rozwija czy cofa,
Ile jest pytań, które mają szansę, aby znaleźć odpowiedź?”
W roku 1889, Du Bois Reymon skonstruował siedem zagadek wszechświata:
1. Istota materii i siły,
2. Początek ruchu,
3. Powstanie życia,
4. Celowy ustrój przyrody,
5. Powstanie świadomości,
6. Rozumne myślenie i początek mowy,
7. Wolna wola.
Pierwsze dwie oraz piąta z kolei zagadka uchodzą za nierozwiązywalne, bowiem nie jest dane nam wiedzieć, jaki postęp naukowy nastąpi w najbliższym czasie.
Jednym z elementarnych i bazowych pytań ontologicznych jest te o relację myślenia ludzkiego, naszej świadomości do zewnętrznych form bytowania. A także, stosunek niecielesny do cielesności, co jest wtórne i jakie związki między nimi zachodzą.
Kierunki filozoficzne usiłujące znaleźć optymalny wariant:
1. Pluralizm- przyjmuje różnorodność zasad, składowych, które to składają się na bazę owej realności.
2. Dualizm-dwa czynniki duch i cielesność (św. Tomasz i Descartes)
3. Pluralizm psychofizyczny- pogląd przyjmujący pozycję pośrednią. Aspekt cielesny i niecielesny współżyją i mają swe własne prawa.
4. Interakcjonizm – określany terminem „teoria psychofizycznego oddziaływania”- uwzględnia wpływ czynników fizykalnych na pojawianie się zjawisk fizycznych.
5. Okazjonalizm – usiłuje poprzez trudność, którą porusza interakcjonizm i odnosi się do Boskiej interwencji;
Przeciwko powyżej zaprezentowanym koncepcjom dualistycznym występują koncepty monistyczne, nagłaśniające bytowanie jednej reguły:
1. Monizm materialistyczny- zakłada, że bazę stanowi wyłącznie czynnik cielesny;
2. Monizm idealistyczny –koncepty platońskie o świecie idealnym, stanowiącym archetyp,
3. Materializm-czysty materializm.
Czym jest materia?
Materię możemy pojmować wyłącznie w kategoriach filozoficznych (W. Lenin).
Materia stanowi kategorię filozoficzną, służącą oznaczaniu niesubiektywnej realności oraz obecna w doznaniach, a istniejąca niezależnie od subiektywnych wrażeń.
Czynnik materialny nie posiada prawa zakwestionowania czynnika perfekcyjnego (myśli, duchowość, świadomość człowiecza).
Świadomość to funkcja rozumu, który to stanowi typ wysoko uorganizowanej materii.
FILOZOFIA PRZYRODY WEDŁUG JOŃCZYKÓW
Tales rozważał początek świata, lecz dopiero Anaksymander począł posługiwać się terminem „początek”- ARCHE. Było to słowo niewyszukane, jednak zastosowane przez myśliciela zyskało znaczenie bardziej wzniosłe. Początek stanowił dla Anaksymandra coś więcej niż znaczył dla jego zwyczajnych poprzedników, a to z tego względu, że był pewny , iż to, co stanowiło początek istnieje nadal, tyle, że przekształca się w coś innego. Tales poszukiwał materii, która stanowiła początek, jednak w pewnym momencie przestała istnieć, bowiem stała się innym rodzajem materii. Anaksymander także dążył do odnalezienia pierwotnej materii, ale wychodził z założenia, że skoro istniała, a zatem jest i z pewnością będzie. Macierzyste własności przedmiotów uważał za trwałe, niezmienne, esencjonalne i elementarne: ARCHE stanowiła dlań nie sam początek, ale też „zasadę” rzeczy, nie tylko ich macierzą, ale też osobliwą naturą.
Wyraz ARCHE, który oznaczał tyle, co początek; począł określać- w chwili zastosowania go w filozofii -zasadę-uległ więc analogicznej zmianie- jak późniejsze łacińskie słowo „principium”- początek, a potem „zasada”). W znaczeniu „zasady” właśnie wyraz ten zaczął być pojmowany jako fundamentalny termin antycznego słownika filozoficznego.
W tej samej epoce, być może dzięki pracy badawczej Anaksymandra, przekształciło się w sposób podobny do ARCHE, znaczenie zasadniczego pojęcia filozoficznego Przyroda- PHYSIS, a więc natura. Etymologia tego słowa wskazuje na to, co staje się , rozprzestrzenia, naradza. W momencie, gdy Tales uznał za cel swych badań-odnalezienie początku natury; jego sukcesorzy rozważali nie tylko początek przyrody, ale też jakie elementy tkwią w niej od początku. Po czym to, co istniało od początku, co jest, i co zapewne będzie- zaczęto określać „NATURĄ.” W tym sensie, w jakim dziś pojmujemy naturę rzeczy, w takim też myśliciele antyczni go wykorzystywali od zarania filozoficznych dziejów. Termin, który w znaczeniu dosłownym oznaczał przedmioty podlegające przemianie, na gruncie filozofii zyskał nowe znaczenie tego, co istotnie w rzeczach zmianie nie podlega.
Metamorfoza terminologiczna stanowiła wyraźny symptom narodzin nowego myślenia filozoficznego. I możliwe, że żadna z pierwotnych myśli nie stanowiła rzeczy godniejszej podziwu od tej właśnie. Świadczyła również o tym, że niestałe zjawiska posiadają niezmienną naturę. Istnieją wiarygodne przesłanki, że to właśnie Anaksymander był jej autorem; jednak jeśli nawet to nie on, to był to ktoś wywodzący się z tego samego przedziału czasowego; a to z tego względu, że niepodważalny jest fakt, iż pierwszemu pokoleniu myślicieli antycznych, koncept ten był dostępny i uznawany. Słowo „natura” nie oznaczało u antycznych ogółu przyrodzonych zjawisk, ale wyłącznie prawo, które nimi steruje, ich ogólna norma, kosmiczny porządek, to, co współczesność zowie „naturą rzeczy”. Zjawiska poznawalne są zmysłowo, natura zaś nie jest jawna, należy jej wciąż poszukiwać; zjawiska są niejednorodne, natura zaś jawi się jako jednia; zjawiska cechuje przypadkowość, naturę zaś konieczność. Szczególnie natomiast występowali przeciwko temu, co wykreowane i ustanowione przez istotę ludzką, co koniecznym nie jest, co mogłoby przebiegać w inny sposób. Natura wraz z jej koniecznością stanowiła dla starożytnych myślicieli najpełniejszą perfekcję. Zawierała w sobie także ogrom piękna, z którym piękno dłuta i pędzla- w ich mniemaniu- równać się zwyczajnie nie mogło!
W momencie, w którym zmienił się problem, modyfikacji uległa także sama próba jego rozwiązania. Powołując się na słowa Arystotelesa, wypowiedziane pod adresem jończyka- Anaksymandra, czytamy: [Anaksymander-przyp.autora] „ rozumiał przez zasadę nie wodę ani żaden inny z tzw. żywiołów, lecz jakąś inną naturę bezgraniczną, z której powstają wszystkie niebiosa i światy w nich zawarte." Podkreśla tym samym Stargiryta, że przy poszukiwaniu ARCHE posłużył się metodą odmienną, a konkretniej-wybiegł daleko poza to, co zaoferować mu mogła obserwacja. „ Widząc jak jeden żywioł przemienia się w drugi, nie uważał za słuszne jeden z nich przyjąć za zasadę, lecz przyjął coś poza nimi".
Zakładał, iż to, z czego wywodziły się wszystkie rodzaje materii, nie może stanowić jednego z nich. Anaksymandra cechowała większa dzielność, aniżeli innych współreprezentantów szkoły jońskiej, doszukujących się macierzystej materii wyłącznie w jej gatunkach. Co- w takim razie wyróżniało Anaksymandra? Odpowiedź jest prosta- APEIRON, czyli „bezkres”. Udzielona przez filozofa odpowiedź, ujmowała jedynie ilościowy charakter macierzystej materii- a konkretnie-jej bezgraniczność. Nie obejmowała swym zakresem jakości, bowiem z bezgranicznością łączyła nieokreśloność- o charakterze jakościowym- gdyż w apeironie wszystko jest zmieszane. Z niego właśnie przyroda wciąż się wyłania, jakby z rezerwuaru materii. Bezkres był u zarania i wciąż istnieje, traci jedynie swoją nieokreśloność wraz z tym, jak formuje się zeń natura.
Co ukierunkowało naszego filozofia na przyjęcie założenia, że ARCHE nie posiada granic? Powiada Anaksymander : „Musi być bezgraniczna, gdyż inaczej wyczerpałaby się.” Pozbawiony barier rozwój natury przekonywał go, co do tego, że ARCHE przyrody nie może być ograniczona. A zatem, przymioty zasady określał nasz myśliciel, nie przy pomocy obserwacji-tak jak czynił to Tales, lecz drogą dedukcji. To rozumowanie prowadzi go do tego, jaka zasada winna istnieć, aby możliwe było wyłonienie się z niej natury. Efekt owego rozumowania wydaje się być niezwykle odważny. Koncept bezkresu wprawia w zachwyt i zdziwienie, tym bardziej, że wykrystalizował się we wczesnym stadium rozwoju greckiej filozofii. Mimo wszystko, nie był on-jak na ówczesne czasy-wyjątkowy. Bowiem już kosmogonie podań mitologicznych upatrywały początku wszechświata w bezkresie, niczym nieograniczonego bezładu. Pierwotna myśl grecka, być może pod wpływem filozofii Wschodu, posługiwała się terminami: „bezkres” i „nieskończoność”. Następnie, w chwili, w której się usamodzielniła, poczęła akcentować twierdzenie, iż zasada bytu jest -przeciwnie-skończona i sprecyzowana.
Natura wyłania się z bezkresu, ale pytanie brzmi- jak powstaje? W jaki sposób przebiega proces metamorfozy materii? Pytanie owo, niezmiernie szybko, stało się drugim, potężnym zagadnieniem Anaksymandra i szkoły milezyjskiej. Chociaż brakuje nam konkretnych świadectw, wiemy, że Tales wyobrażał sobie odpowiedź na to pytanie, możliwie najprościej-jako proces przeobrażenia, transformacji jednej rzeczy w konkretną inną; ta najpierwotniejsza zmienia się w ziemię, powietrze i resztę-całość. Anaksymander pojmował problem w sposób bardziej naukowy- świadectwo antycznego historyka filozofii podkreśla, że : „przypuszczał, że stawanie się odbywa się nie przez przemianę żywiołów, lecz przez wyłanianie się przeciwieństw". Rozumieć to należy następująco- w macierzystym bezkresie zawierały się wszelkie antynomie, a w świecie przyrody istnieją już jako odseparowane, a więc wydzieliły się w procesie formowania natury. A polega on wówczas właśnie na krystalizowaniu się przeciwstawnych elementów. Co jest przyczyną takiego cyklu? Odpowiedź brzmi – wieczny ruch, czyli ruch od materii nie można oddzielić. A przebiega on podług prawidła właściwego tylko sobie. Dokładnych informacji na temat dostarcza Arystoteles, który pisze : „ z czego powstało to, co istnieje, w to samo się też obraca przez zniszczenie koniecznego prawa. Anaksymander wyrażał myśl tą w swym poetyckim języku mówił, że jedno drugiemu płaci karą i pokutą za niesprawiedliwość czasu".
Anaksymenes przyjął elementarny pogląd swego poprzednika, zawierający się w zdaniu- świat jest bezkresny, a ruch wieczny. Jednak, podczas gdy ów pierwszy zasady Apeironu umyślnie nie skonkretyzował( a z pewnością było to wynikiem przekonania, że skoro materia jest bezkresna, to nie da się też określić); drugi filozof utożsamił ją z powietrzem- czyli znaną z empirii i widzialną materią. Powietrze zajmowało w wykładni filozoficznej Anaksymenesa miejsce identyczne, jakie przyjęła woda w myśli talesowskiej.
Ale dlaczego powietrze? Anaksymenes podkreśla, że jako jedyne spośród wszelkich typów materii wydawało się nieskończonym pod względem ilości oraz wypełniającym bezkres.
Po wtóre, na wybór Anaksymenesa wpłynąć musiało greckie mniemanie, że dusza ze swej natury nie różni się niczym od powietrza. Skoro więc dusza ożywia ciało, to znaczy, że dzieje się tak za sprawą powietrza. Hylozoistyczna droga pojmowania wymagała od arche, by była nie tylko masą wszechświata, ale także mocą sprawczą i ożywczą. Argumentem zamykającym triadę poświadczeń i chyba najważniejszym jest płynność powietrza, łatwość w podleganiu zmianom; co pozwalało -względnie-najprościej pobudzić wyobraźnię i spostrzec obraz wyłonienia się z powietrza ogółu rzeczy.
Wizja Anaksymenesa, co do wskazania arche świata w gruncie rzeczy nie zawiera czegoś kuriozalnego, bo i nie tutaj leżał punkt kulminacyjny filozofii tego milezyjczyka. Anaksymenes obdarzony był raczej temperamentem fizyka, niż myśliciela, stąd też bardziej absorbowały go detale praktyczne, aniżeli rozważania teoretyczne i właśnie na tej płaszczyźnie zasłynął z wielkich odkryć.
Heraklit jest autorem wykładni niezwykle zbliżonej do jońskiej, bowiem i jemu sen z oczu spędzał problem wskazania arche. A znalazł ją nasz filozof w jeszcze innym żywiole-a mianowicie- w ogniu. Ogień stać się może powietrzem, morzem, ziemią i ponownie ogniem. Metamorfozy ognia przebiegają dwutorowo: „w dół" i " w górę, . spływając z górnych swych siedzib ogień zmienia się w powietrze, ono znowu opadając skrapla się w wodę, a woda spływa na ziemię i wsiąka na nią, ale znów ziemia paruje, wyziewy jej tworzą wodę, ta przetwarza się w chmury i wraca wreszcie do górnej ojczyzny jako ogień, kierunki są dwa, ale droga w dół i w górę jest jedna”, jak czytamy pomiędzy ezoterycznymi wierszami Heraklita. Heraklitejska koncepcja ognia nie wykracza poza intelektualny poziom szkoły jońskiej. Jeśli dominująca rola Heraklita w filozofii wyraźnie się zaznacza, to na pewno z tego względu, iż poszerzył on myśl Jończyków o swe własne deliberacje.
A rozmyślał nasz filozof nie tylko nad początkiem natury, ale także usiłował wskazać jej przymioty. Odkrył wówczas, że elementarną jej własnością jest uległość względem przemian. Symbolem rzeczywistości jest rzeka: „Wszystko płynie, nic nie trwa, (...) niepodobna wstąpić dwukrotnie do tej samej rzeki, bo już inne napłynęły w nią wody”. Obrazuje ową rzeczywistość także śmierć: „obawiamy się jednej śmierci, a już wielu śmiercią ulegliśmy". Dla naszej duszy śmierć stanowi przeobrażenie w wodę, woda zaś umiera w chwili, w której staje się ziemią: „natura jest ciągłą śmiercią i ciągłym rodzeniem się, ta sama natura jest ciągle inna-do tej samej rzeki wstępujemy i nie wstępujemy”.
Nie przysługuje nam możność wypowiedzenia tego, że istniejemy, bowiem „jesteśmy i nie jesteśmy zarazem”; prawdę stanowi tylko jedno twierdzenie- wciąż ulegamy zmianom. I nawet wtedy, kiedy wydaje się nam, że pewne rzeczy trwają wiecznie, to wiedzieć musimy, że ich trwanie to wyłącznie ułuda. Nie istnieje przedmiot o stałych przymiotach, byt nie istnieje, a jest wyłącznie stawanie się. Zawarta w tych słowach teoria powszechnej zmienności, zwana także teorią wariabilistyczną stanowi najbardziej znany koncept heraklitejski i od imienia autora wywodzi są drugą nazwę- heraklityzm. W bezustannej płynności rzeczy, bariery między przeciwieństwami ulegają zatarciu. Brak jakichkolwiek konturów owych granic, wszechobecne są jedynie przejścia- jak na przykład między nocą a dniem, śmiercią a życiem, młodością i starością. Wyciąga więc Heraklit następujący wniosek: „dzień i noc w osnowie swej są jednym i ty samym, podobnie jak młodość i starość, a tak samo sen i jawa, życie i śmierć, dobro i zło”. Analogicznie, jakiekolwiek inne przymioty są względne. Podkreślanie zmienności i płynności zjawisk sprowadziło Heraklita na ścieżkę relatywizmu. Obserwacje swe ujmował w twierdzenia: „nic z tego ,co istnieje, nie posiada własności stałych i bezwzględnych, lecz wciąż zmienia własności i przechodzi z przeciwieństwa w przeciwieństwo: z czuwania w sen, z młodości w starość, z życia w śmierć”. Widać więc wyraźnie, że teoria negowania istnienia w naturze elementów niezniszczalnych i bezwzględnych zjawiła się w kręgach filozoficznych dość wcześnie. A dla dalszego postępu filozoficznego była nieomal fermentem, który wyzwolił w późniejszych myślicielach potrzebę odnalezienia-wbrew jej- substratu świata, cechującego się niezmiennością i bezwzględnością.
Macierzyste zagadnienia szkoły jońskiej, utraciły swoją celowość w ramach filozofii heraklitejskiej. O zaraniu dziejów nie mogło być już mowy, bowiem świat istnieje wiecznie i podlega transformacjom: „ Wszechświata nie stworzył żaden bóg ani żaden człowiek, lecz był on zawsze, jest i będzie zawsze żywym ogniem". Nie można też było mówić już o niezmiennej składowej przyrody, bo przecież nic stałym nie jest. Powietrze Anaksymenesa pojmowane było składnik niezmienny, jednak ogień heraklitejski nie miał z nim nic wspólnego. Nie można nazwać go składową natury, bowiem stanowił on jedynie pewne stadium ponadczasowej przemiany, określić go raczej wypada mianem równoważnika wszechrzeczy- to ogień zamienia się w ogół rzeczy, a ogół rzeczy w niego: . „podobnie jak towary na złoto, a złoto na towary". Jeżeli mówimy o szczególnym miejscu „wiecznie żywego ognia” w myśli heraklitejskiej, to tylko z tego względu, że z racji swej lotnej i zmiennej natury był rodzajem i wizją rzeczywistości zmiennej.
Według Heraklita-wszystko było zmienne i przez to właśnie, zdaniem jego-
Istniało coś stałego w postaci zmienności. To ona stanowi niezmienną i jedyną własność natury. A co więcej, stały jest ład, podług którego zmiana postępowała. „Ogień według miary zapala się i gasi według miary”. Jedno jedyne prawo kieruje wszelakimi przemianami, włada tak człowiekiem, jak też wszechświatem. Rozum steruje człowiekiem, stąd też konkluzja, że ten sam władać musi wszechświatem. Rozum nie jest typowo ludzką umiejętnością, ale stanowi kosmiczną moc, w której człowiekowi dane jest mieć swój udział. Heraklit, to z całą pewnością filozof-protoplasta, mówiący o rozumie funkcjonującym w świecie. Rozum, który opisywał, porównywał do wieczności świata i podkreślał jego połączenie za światem, doskonałość, pełnię i boskość.
Zamysł o rozumności świata stanowił – obok teorii powszechnej zmienności- drugą przepotężną koncepcję, zaszczepioną filozofii przez Heraklita. O pewności autorstwa tych konceptów świadczy zapewne fakt, iż –jak sam powiadał- „szukał samego siebie". Był zatem pierwszym filozofem, który kontemplował własne wnętrze, otaczającą przyrodę, i to właśnie ją pojmował i opisywał przez analogię do osobistych doznań i wrażeń.
Rozumność świata okupuje jego zmienność i tkwiące w nim antynomie. Heraklit nie obawiał się owych przeciwieństw, dysonansów, rozdźwięków, w przeciwieństwie do swych poprzedników. Dostrzegał to, że antynomie dopełniają się bilateralnie, i że bez ich udziału realność istnieć nie może. Wszak, wszechobecny jest w świecie rozłam, konflikt, bój- „ jest ojcem i królem wszechrzeczy", lecz rozum – rządca świata przyczyna się do tego, iż „rozbieżne czynniki łączą się i powstaje z nich najpiękniejsza harmonia". Prawdą jest, że w zjawiskach utkwione są wyłącznie dysonanse, lecz „harmonia ukryta wyższa jest od widocznej".
Heraklit, jako jeden z pierwszych filozofów, przejawiał zainteresowanie człowiekiem i humanizmem. Pozostawił po sobie deliberacje gnozeologiczne i etyczne. Rozmyślał nad swą osobistą pracą naukowo-badawczą, uzmysławiał sobie jej charakter, narzędzia, cele...Czyż w porównaniu z nim szkołą jońska – nie jawi się jako naiwna? Filozof nasz wyrażał krytyczny stosunek względem poznania przy pomocy zmysłów. „: Złymi świadkami są oczy i uszy ludziom, którzy mają dusze barbarzyńców". Owa paremia jest bodaj najstarszą zachowaną refleksją z krytyki gnoseologicznej, która zachowała się w skarbnicy myśli europejskiej. Moralność heraklitejska zawarta w aforyzmach niewiele miała wspólnego z etycznym wymiarem myśli siedmiu mędrców antyku. Wyziera z nich kult sprawiedliwości, ale także kult jednostki dominującej - „Jeden wart tyle, co dziesięć tysięcy, jeśli jest najlepszy". Można by rzec, że Heraklit wyróżniał dwa rodzaje moralności- przeciętną i wyższą- rozumiane jako moralność tłumu i mędrca. „Tłum przekłada zdrowie nad chorobę, ciepło nad zimno, radość nad smutek- i skarży się, gdy chory, gdy mu zimno i smutno, mędrzec zaś wie, że przeciwieństwa są potrzebne, że zło czyni dobro przyjemnym, a głód każe cenić nadmiar.” Świadomość wszechobecnych antynomii stanowiło wątek unifikujący heraklitejską fizykę i etykę.
Rola HERAKLITA
-zaznaczył się w historii filozofii, głównie poprzez dwie, zasadnicze teorie:
1.teoria powszec...
Hangar