Łąkarstwo- dziedzina wiedzy o łąkach i pastwiskach oraz działalność gospodarcza zapewniająca pozyskiwanie pełnowartościowej paszy dla zwierząt gospodarskich i utrzymanie użytków zielonych w wysokiej kulturze;
Łąkaroznastwo- dziedzina wiedzy o łąkach i pastwiskach, jako naturalnych, półnaturalnych i sztucznych ekosystemach trawiastych;
W zakres łąkaroznastwa wchodzą:
- fitosocjologia łąkarstwa
- typologia trwałych użytków zielonych
- gleboznawstwo łąkowe
- hydrologia łąkowa
Łąki i pastwiska- zwane użytkami zielonymi; są to tereny porośnięte przez wielogatunkową roślinność, złożoną prawie lub wyłącznie z trwałych wieloletnich roślin zielonych (bylin) z przewagą lub dużym udziałem traw oraz roślin motylkowatych tworzących tak zwane zbiorowiska trawiaste, na których prowadzi się produkcję naturalnej paszy dla inwentarza przeżuwaczy.
Grupy roślin tworzących zbiorowiska trawiaste:
- trawy uprawne i dziko rosnące
- rośliny motylkowe
- turzycowate
- sitowate
- zioła i chwasty
Najlepiej gdy w zbiorowisku występują trawy stanowiące 60-70%, rośliny motylkowe 20-30%, zioła i chwasty około 10% runi.
O odrębności trwałych użytków zielonych decyduje:
a) położenie w krajobrazie- doliny i pradoliny rzek, rynny śródpolne, obszary o wysokim poziomie wody gruntowej
b) wielogatunkowa ruń- złożona z roślin wieloletnich z przewagą traw (koszona bądź spasana)
c) trwałość związana z właściwościami i sposobem rozmnażania rosnących tu roślin;
Użytki przemienne- są to takie użytki, które są wprowadzane na kilka lat do płodozmianu polowego po to, aby mieć pasze dla zwierząt; może on być koszony lub spasany;
Największy udział użytków zielonych jest w takich województwach jak Podlaskie, Warmińsko-Mazurskie i Podkarpackie; najmniej Kujawsko-Pomorskie, Wielkopolskie, Łódzkie; w Lubelskim jest około 20% użytków zielonych; udział wykorzystywania użytków zielonych na pasze to 5%;
Siedlisko- zespół czynników zewnętrznych (klimatycznych, edaficznych, biotycznych) kształtujących szatę roślinną (zbiorowisko roślinne) w określonym stanowisku.
Zbiorowisko roślinne- pewna wspólnota gatunków korzystająca ze wspólnego siedliska. Gatunki współtworzące zbiorowisko współdziałają ze sobą i ze swej strony wywołują zmiany w środowisku.
Ekosystem- siedlisko wraz z okrywającym je zbiorowiskiem roślinnym i pozostałymi czynnikami biotopu.
Współczynnik transpiracji- ilość wyparowanej wody przy produkcji 1kg suchej masy.
Wymagania:
- znaczne wymagania wodne
- wymagania termiczne roślin łąkowych 15-22˚C
- kumulacja substancji organicznych w warstwie poddarniowej
- wybitna zdolność traw do krzewienia się
- zależność od działalności człowieka wymagająca odbioru pewnej ilości biomasy
WYKŁAD2
Znaczenie użytków zielonych w ochronie środowiska:
- ochrona gleby przed procesami erozyjnymi
- ochrona wód powierzchniowych i gruntowych przed eutrofizacją
- wykorzystywanie roślinności ekosystemów bagiennych w oczyszczaniu ścieków
- zwiększanie retencji wodnej gleby
- rola nawilżacza powietrza
- odtworzenie tlenu ze znajdującego się w powietrzu CO2
- czynnik przyspieszający samooczyszczanie się atmosfery ze stałych zanieczyszczeń mineralnych i organicznych
- zdolność higienizacyjna i dezodoracyjna
- właściwości bakteriobójcze i bakteriostatyczne roślinności
- ochrona żywych zasobów przyrody (roślin, zwierząt, siedlisk, podłoża torfowego)
Rozwiązania zapożyczone od przyrody:
> w Niemczech- poletka trzciny
> w krajach skandynawskich- wierzby
> w USA- systemy wykorzystujące różne grupy roślin i zwierząt
Rośliny wodne i sitowate o korzeniach oczyszczających ścieki:
- mozga trzcinowata
- manna wodna
- trzcina pospolita
- pałka wąskolistna
- kosaciec żółty
- turzyce
- wierzba wiciowa
- tatarka zwyczajna
- brzozy
Makrofity- wewnętrzne łodygi, rozwinięta sieć przestrzeni gazowych; dzięki temu możliwy jest dyfuzyjny transport tlenu z atmosfery przez wynurzone liście i łodygi do korzeni i kłączy znajdujących się pod wodą.
Retencja- zdolność gromadzenia się wody
Użytkowanie torfowisk w Polsce:
1. użytkowanie łąkowe- 70,8%
2. lasy- 8,8%
3. torfowiska naturalne- 8,8%
4. potorfowe z przyległościami- 11,0%
5. torfowiska chronione- 0,4%
6. torfowiska eksploatowane- 0,2%
Zmiana właściwości osuszonych gleb bagiennych zależy od:
- stopnia ich uwilgotnienia
- stosowanych zabiegów agrotechnicznych
- rodzaju torfu, z którego się wytworzyły
Rośliny wypadają z runi na skutek:
- wpływów termicznych (np. wymarzanie)
- wyczerpania się fosforu i azotu
- zanikanie świeżego substratu organicznego w glebie
- silnego odwodnienia
- rozpylanie wierzchniej warstwy gleby
- obfitego nawożenia mineralnego
WYKŁAD3
Siedliska łąkowe:
1. siedliska naturalne
- siedliska podmokłe (torfiaste- proces gnilny)
- siedliska bagienne (torfowe- proces torfotwórczy)
- siedliska mułowe i błotne (proces mułowotwórczy)
- siedliska namywane (proces namułowi)
- siedliska zatapiane ( proces gytiotwórczy)
2. siedliska przekształcone
- siedliska pobagienne (proces murszotwórczy)
Gleby użytków zielonych:
1. gleby semihydrogeniczner
- czarne ziemie
> czarne ziemie
- gleby zabagnione
> gleby opadowo- glejowe
> gleby gruntowo- glejowe
2. gleby hydrogeniczne
- gleby bagienne
> gleby mułowe
> gleby torfowe
- gleby pobagienne
> gleby murszowe
> gleby murszowate
3. gleby napływowe
- gleby aluwialne
> mady rzeczne
> mady morskie
- gleby deluwialne
Podział typologiczny: ze względu na siedlisko:
Łąki:
1. dolinowe 0-300m n.p.m.
- wodowe (?) (grądy)
- zalewne (łygi)
- bagienne (Bielany)
- murszowiska (pobagienne)
2. pozadolinowe 150-300m n.p.m.
3. tereny górzyste > 300m n.p.m.
Łąki bagienne: różne gatunki turzyc, wełnianki
Łąki pobagienne: wełnianka łąkowa i zwyczajna, Kostrzewa czerwona, śmiałek darniowy, turzyce niskie, jaskier rozłogowy;
Łąki dolinowe- na terenach płaskich położone od 0-300m n.p.m.
Łąki pozadolinowe- na terenach pofałdowanych, wyżynnych od 150-300m n.p.m.
Tereny górzyste- wszystkie łąki powyżej 300m n.p.m.
Łęgi znajdują się najbliżej rzek, wyżej będą łąki grądowe, spływająca woda może doprowadzić do zabagnienia, czyli utworzenia się łąk bagiennych.
Roślinność w zależności od siedliska:
1. łęgi
- wyczynie łąkowy
- wiechlina błotna
- wiechlina zwyczajna
- mietlica biaława
- koniczyna biało- różowa
- koniczyna łąkowa (na suchych łąkach)
- mozga trzcinowata (gdy zalewy dłużej trwają)
- turzyce wąskie
2. grądy- są to łąki uzależnione od opadów
- Kostrzewa łąkowa
- życica trwała
- wiechlina łąkowa
- tymotka łąkowa
- rajgras wyniosły
- kupkówka pospolita
- stokłosa bezostna
- Kostrzewa czerwona
- koniczyna łąkowa i biała
3. łąki bagienne (Bielawy)
Podział fitosocjologiczny:
a) łąka świeża, gdy są wysokie stany wody
b) łąka wilgotna, zbliżona do neutralnej
c) zabagnione porośnięte szuwarami
Siedliska
Oligotroficzne
Mezotroficzne
Eutroficzne
WYKŁAD 4
Czynniki, które decydują o produkcyjności i trwałości użytków zielonych:
1. czynniki naturalne (siedliskowe)
- klimatyczne (światło, temperatura, opady)
- glebowe (wilgotność gleby, odczyn, żyzność)
- konkurencyjność i allelopatia
Światło:
> produkcja biomasy roślin łąkowych zależy od:
- struktury masy nadziemnej
- rozmieszczenie masy w profilu runi, które wiążą się z jej składem florystycznym
> czynniki siedliskowe kształtują zbiorowiska roślinne, których poszczególne gatunki pozostaja we wzajemnej konkurencji w ciągu całego cyklu rozwojowego.
Światło wywiera wpływ na:
- wzrost roślin
- budowę anatomiczną
- transpirację
- pobieranie składników
Większość roślin użytków zielonych to rośliny dnia długiego.
Plonowanie traw zależy od:
- wielkości blaszek liści
- szybkości ich wydłużania się
- kat ustawienia blaszek liści na pędach
- sposobu ustawienia pędów (wyprostowane czy położone)
LAJ- stosunek powierzchni blaszek liściowych roślin do zajmowanej powierzchni gruntu. Waha się w przedziale 3-9; jeśli mamy niższą wartość tego wskaźnika oznacza to, że w runi mamy więcej roślin dwuliściennych ustawionych horyzontalnie; jeśli jest bliskie 9 to znaczy, że dominują trawy i motylkowe.
Temperatura- decyduje o długości okresu wegetacji, o potrzebach i terminie wiosennego nawożenia azotem (od 1 stycznia sumujemy średnie temperatury dobowe i jeśli suma temperatur osiągnie 200stopni można zastosować nawożenie azotem).
Temperatura decyduje o wzroście i rozwoju roślin i intensywności krzewienia; decyduje o terminie kłoszenia się traw. Temperatura decyduje też o zdolności utrzymywania się roślin motylkowych w runi.
Temperatura decyduje o zdolności gromadzenia składników pokarmowych przez rośliny:
- w rozkładzie plonowania podczas sezonu wegetacyjnego (w lecie jest wyższa temperatura i obniąa się wzrost traw na glebach mineralnych; na glebach organicznych, tych które potrzebują dużo ciepła wegetacja rozpoczyna się później ale dłużej trwa.
- najtrwalsze gatunki to wiechlina łąkowa oraz gatunki krzewiące się rozłogowo z rozłogami podziemnymi, najmniej trwałe są gatunki rosnące kępkowa tj. życica trwała- pod wpływem niskiej temperatury może wypadać z runi;
- gatunek wrażliwy na wczesne przymrozki jesienią i późne wiosną to kupkówka pospolita- gatunek azotolubny ma mało cukru w swoich sokach i dlatego nie potrafi bronić Se przed mrozami.
Wilgotność siedliska łąkowego tworzą:
> poziom wody gruntowej
> opady
> występowanie mgły i rosy
Woda na użytkach zielonych:
- decyduje o możliwościach produkcyjnych uzytku
> nawożenie działa skuteczniej w latach wilgotnych
> nadmiar opadów wpływa niekorzystnie na plonowanie pastwisk
- wpływa na procesy glebotwórcze i glebowe:
> wilgotność gleby decyduje o zawartości w niej powietrza
> większe uwilgotnienie obniża temperaturę gleby w lecie o kilka stopni
> nawodnienie zwiększa dyfuzję CO2 z gleby; stymulują procesy amonifikacji i nitryfikacji
- chroni gleby organiczne przed degradacją
> roczne obniżenie powierzchni na łące wilgotnej wynosi około 1cm (6-8 ton masy organicznej
1ha) w siedliskach wilgotnych tylko 0,4cm
- łąki zalewane pełnią pożyteczną rolę w ochronie środowiska przyrodniczego.
Woda gruntowa- woda wolna znajdująca się na pewnym profilu…. Podlegająca jedynie sile wiązania; zawsze gromadzi się na nieprzepuszczalnej warstwie w glebie. Kształtuje się na poziomie jak w rowie melioracyjnym lub w niecce. Tworzy widoczne lustro. Tuż nad nią jest warstwa ssąca umożliwiająca zaopatrzenie roślin w tą wodę.
Woda zaskórna- uzależniona jest od ilości opadów atmosferycznych; właściwa woda gruntowa zależy w niewielkim stopniu od wody zaskórnej.
Źródłem wody gruntowej są:
- opady atmosferyczne
- przesiąkanie boczne z jezior i rzek
- przesiąkanie z dolnych warstw wodonośnych znajdujących się pod ciśnieniem
- strumienie i potoki podziemne
Woda decyduje o występowaniu i rozmieszczeniu gatunków roślin; w zależności od uwilgotnienia wyróżniamy:
- hydrofity- wodolubne
- kserofity- skrajnie suche stanowiska
- mezofity- środowisko średnio umiarkowane wodne; mezofity mogą przystosowywać się do zmian
Podział siedlisk ze względu na żyzność gleby:
- oligotroficzne- ubogie
- mezotroficzne- o średniej zawartości składników pokarmowych
- eutroficzne- o dużej zasobności w składniki pokarmowe
Jeśli obniża się pH gleby wtedy wzrasta aktywność glinu (aluminium); powoduje to obumieranie korzeni włosowatych czyli roślina nie ma czy pobierać wody i soli mineralnych; u motylkowatych powoduje to też niemożliwość pobierania azotu atmosferycznego.
Konkurencyjność – fizyczne oddziaływanie roślin na siebie; konkurencja na poziomie pędów jest to konkurencja o światło; konkurencja na poziomie korzeni o wodę i składniki pokarmowe;
Allelopatia- jest to oddziaływanie roślin na siebie na drodze biochemicznej poprzez różnego rodzaju wydzieliny.
Zdolność konkurencyjna gatunków zależy od pokroju roślin (wyższe- większa siła przebicia w walce o światło) i od właściwości biologicznych tych roślin (szybkość kiełkowania, tempo wzrostu i rozwoju oraz szybkość odrastania po skoszeniu lub wypasie).
WYKŁAD 5
Melioracja- ulepszanie, poprawianie, także roboty techniczne lub agrotechniczne mające na celu poprawę istniejących stosunków wodno- powietrznych w glebie.
Optymalna wilgotność:
- mineralna 65-70% całkowitej pojemności wodnej
- torfowa 80-82% całkowitej pojemności wodnej.
Melioracje wodne:
Podstawowe- regulacja rzek by doliny były chronione przed wylewami, zabagnieniem lub wysuszeniem gleb przylegających;
Szczegółowe- zabieg techniczne, przystosowujące warunki wodne na gruntach do potrzeb roślin.
Melioracje szczegółowe obejmują:
- nawadnianie i odwadnianie
- karczowanie drzew i krzewów oraz usuwanie ich z terenów melioracyjnych
- zagospodarowanie pomelioracyjne
Wymagany poziom wody gruntowej na użytkach zielonych
grosheck