AUGUST COMTE

Pozytywizm.

Ramy czasowe:
EUROPA à Początek 1850; Koniec 1890
POLSKA à Początek 1864; Koniec 1890

„Kurs filozofii pozytywnej” – pisany przez Comte’a w latach 1830-1842.

Termin „pozytywizm” został zapożyczony z filozofii naturalistycznej; upowszechnił go August Comte. Wg Comte’a pozytywizm miał być raczej naukową metodą poznania świata niż rodzajem systemu filozoficznego.

Pozytywizm – postawa wobec świata, która nakazuje nam badać tę rzeczywistość tak, jak robi to przyrodoznawstwo.

Pozytywny – ścisły, pewny, konkretny, oparty na doświadczeniu, zmierzający do budowania praw naukowych.

Niepozytywny – wymyślony, metafizyczny, destrukcyjny, szkodliwy.

Pozytywizm głosi jedność nauki. Zakłada on działanie wg metod nauk przyrodniczych (obserwacja, eksperyment, metoda historyczno-porównawcza).

Przyrodoznawstwo = naturalizm à jedność nauki, przyrodoznawstwo jako sposób badania rzeczywistości społecznej.

Myślenie o społeczeństwie było naturalistyczne, widziano je w wymiarze przyrodniczym.

Realizm à należy badać fakty jak rzeczy; rzecz – coś, co istnieje na zewnątrz

·         Oddzielenie podmiotu od przedmiotu

·         Odrzucenie empatii

·         Postawa beznamiętnego badacza, wolnego od wartościowania

·         Należy przyjąć postawę, iż to, co badamy, istnieje na zewnątrz badającego

Pozytywizm – niezmienność

Psychologizm – zmienność (Heraklit)

Fenomenalizm – w świecie istnieją zjawiska (fenomeny); szukamy związków, zależności, prawidłowości.

Esencjonalizm – w świecie istnieje istotne zróżnicowanie rzeczywistości na to, co ważniejsze i mniej ważne; istnieje czynnik główny, a inne jedynie go uzupełniają.

Pozytywizm był fenomenalistyczny à rozpoznawanie zjawisk, szukanie związków i zależności.

Pozytywizm był scjentystyczny à całkowite zaufanie do nauki; wszystko powinno podlegać badaniom naukowym.

Pozytywizm zwracał się w kierunku praktyki, zastosowania wiedzy.

Nauka ma nam pozwolić zrozumieć świat i kierować się różnorodnymi procesami (inżynieria społeczna).

Wiedza ma nam służyć, być użyteczna. Rozwijamy ją po to, aby zjawiska nas nie zaskakiwały, abyśmy mogli je przewidywać, kontrolować.

Uzasadnienie socjologii w klasyfikacji nauk Comte’a; klasyfikacja nauk.

Pojęcie „socjologia” pojawia się w VI tomie „Kursu filozofii pozytywnej”.

Wg Comte’a socjologia powinna zajmować się tym, czym nie zajmują się pozostałe nauki pozytywne à statyka (teoria struktury społecznej), dynamika (teoria rozwoju społecznego).

Klasyfikacja nauk à nauki powstają i rozwijają się w określonej kolejności – kryteria:

·         Malejącej ogólności (najpierw te najbardziej abstrakcyjne, a potem te szczegółowe)

·         Rosnącej złożoności przedmiotu badawczego

·         Rosnącej doniosłości praktycznej

Podstawowe nauki pozytywne:

·         Matematyka

·         Astronomia

·         Fizyka

·         Chemia

·         Biologia

·         Socjologia

Nauki podstawowe pozytywne badają prawa; nauki konkretne zajmują się zastosowaniem tych praw; np. medycyna jest nauką konkretną w stosunku do biologii.

Statyka i dynamika

Statyka – teoria struktury społecznej; zajmuje się wzajemnymi związkami między różnymi częściami społecznego organizmu (instytucje); badanie społeczeństwa ze względu na jego budowę; co stanowi podstawowe instytucje społeczne i jak one funkcjonują.

Najważniejsze instytucje:

·         Rodzina à „mikrokosmos społeczny”; rodzina jest podstawową komórką społeczną, powstaje samorzutnie, a jej powstanie nie jest od niczego zależne; w rodzinie człowiek nabiera pierwszych cech. Chodziło tu o wyjaśnienie genezy innych zrzeszeń, o skupienie uwagi na problemie socjalizacji jednostki.

Wg Comte’a kobieta powinna być podporządkowana mężczyźnie; mają oni różne funkcje – kobieta góruje nad mężczyzną ze względu na rozwój uczuć, mężczyzna nad kobietą intelektualnie i siłą woli; jednak wg Comte’a to funkcja kobiety jest ważniejsza

·         Państwo à wynika z podziału pracy; rząd – ma nad wszystkim sprawować kontrolę; ludzi trzeba wychowywać, skłaniać do zachowań na rzecz dobra wspólnego. Rząd wprowadza do życia pewien stopień przymusu w celu zagwarantowania współpracy odłamów społeczeństwa. Jest to potrzebne, bo ludzie mają silne skłonności egoistyczne

·         Kościół à forma zrzeszenia; ludzie muszą wierzyć albo podzielać wspólną wiarę – coś, co jest wspólne; chrześcijaństwo łączyło ludzi, Comte szukał jakiegoś pierwiastka, który będzie ich łączył na zasadzie wiary; chrześcijaństwo – wiara w możliwości człowieka; wiara jest potrzebna, bo bez niej społeczeństwo ulega rozkładowi; ważna jest wiara, a nie jej przedmiot

Dynamika – teoria rozwoju społecznego.

Rozwój – jakieś składniki rzeczywistości ulegają wzbogaceniu, ulepszeniu. Rozwój ma charakter normatywny.

Rozwój = postęp. Gwarancje postępu – ład, porządek, pokój.

Należy znaleźć taką wiedzę, która pozwoli unikać konfliktów.

Obecnie nauka jest postępowa à rozwój komunikacji międzyludzkiej, rozwój nowoczesnych technologii itp.

Prawo trzech stadiów (kryterium – rozwój umysłu):

a)     Stadium teologiczne – człowiek w obliczu wszystkich niezrozumiałych dla niego zdarzeń; stadium to zakłada istnienie duchów, sił sprawczych istniejących poza człowiekiem

3 podstadia:

·         Fetyszyzm – człowiek lokuje niezależne od niego siły w otaczających go przedmiotach

·         Politeizm – człowiek przypisuje siły boskie poszczególnym aspektom rzeczywistości

·         Monoteizm – powstają wielkie religie monoteistyczne, człowiek lokuje moce w jednej sile

Stadium teologiczne zostało obalone przez reformację.

b)     Stadium metafizyczne (faza przejściowa; abstrakcyjność, spekulacja, ambiwalencja) – człowiek coraz częściej na miejsce Boga stawia różne inne idee, byty abstrakcyjne; coraz większa podmiotowość w widzeniu umysłu

c)      Stadium pozytywne (naukowe) – człowiek dochodzi do przekonania, że to właśnie rozum i nauka pomogą mu funkcjonować w świecie, w społeczeństwie

HERBERT SPENCER

Ewolucjonizm.

Ewolucjonizm wykształcił się z przekonania, że ewolucja jest prawem, przez jakie przechodzi rzeczywistość społeczna.

Ewolucjonizm jest zbiorem teorii opisujących ewolucję społeczeństwa, które przechodzi przez poszczególne etapy podczas rozwoju społecznego.

Ewolucjonizm opierał się na pozytywistycznym wzorze uprawiania nauk.

Spencer uważał, że cały świat podlega ewolucji - stopniowemu i systematycznemu różnicowaniu się części budujących określony porządek. Świat podlega postępowi, przechodząc od stanu chaosu do wyżej zorganizowanej jedności.

Monokauzalizm – jedna przyczyna, wokół której można zgromadzić wszystkie wyjaśnienia.

Ewolucja – zmiana, wzrost, rozwój, postęp.

Ewolucja to linia kolejnych wzrostów i załamań – to kolejne fazy rozwoju i rozkładu.

3 światy podlegające ewolucji:

·         Świat organiczny

·         Świat nieorganiczny

·         Świat ponadorganiczny czyli społeczny

Spencer całą wiedzę człowieka sytuował na trzech platformach:

·         wiedza potoczna, ale niezbędna dla człowieka

·         nauka – praktyka, która systematyzuje wiedzę

·         filozofia syntetyczna – łączy rezultaty nauki, potrafi je ująć w jednolity system i zbudować na tej podstawie jeden obraz rzeczywistości

Prawo zachowania siły – główne prawo nauki – prawo ewolucji

Ewolucja – w świecie następują ciągłe procesy przemieszczania się materii.

Dyferencjacja – różnicowanie się, przemieszczanie materii, gdyż oddziałują na nią pewne siły.

Ewolucja jest:

·         rozwojem – jeśli przeważa integracja materii i rozpraszanie ruchu

·         rozkładem – jeśli przeważa dezintegracja materii i pochłanianie ruchu

Teoria organizacji (instytucji).

Instytucje społeczne – społeczne organy, niezbędne dla życia całego organizmu.

Instytucje ukształtowały się spontanicznie, utrzymują porządek społeczeństwa i są niezbędne człowiekowi do życia.

Instytucje społeczne:

·         domowe à Spencer ukazuje, jak zmieniają się na drodze ewolucji – typy małżeństw, rodzin

·         obrzędowe à zajmują się kontrolą społeczną

·         polityczne à związane z problematyką władzy

·         kościelne à instytucją jest kler, a nie religia; religia daje nam sposobność oczyszczania napięć, pełni funkcje terapeutyczne

·         zawodowe à rośnie ich rola; zawody podtrzymujące i wzbudzające uczucia społeczne zyskują na znaczeniu

·         przemysłowe à określają, jak przebiega społeczne gospodarowanie

Typologia społeczeństw.

Społeczeństwa przechodzą od militaryzmu do industrializmu (modelowy sposób – typy idealne).

Typy idealne – mają charakter opisowy, nie wartościujący; wymyślone, nierealne, skonstruowane przez rzeczywistość; przyjmowane na mocy spotęgowania.

Militaryzm:

·         struktura centralistyczna

·         jednostki ułożone hierarchicznie, każda ma określony status

·         obecność wodza

·         rozkazy kierowane z góry na dół

·         od ludzi oczekuje się posłuszeństwa, rutyny w działaniu

·         społeczeństwo na wzór wojskowy

Jest tak, gdyż w procesie ewolucji taki typ życia społecznego był potrzebny.

Industrializm:

·         brak hierarchii

·         inne oczekiwania wobec ludzi – oczekuje się inicjatywy

·         statusy społeczne są zdobywane

·         istnieje wolność

·         społeczeństwo rozwija się, rozszerzając aktywność ludzką, staje się coraz bardziej podmiotowy

·         odpowiedzialność

·         przestrzeń wymaga lepszej koordynacji; koordynacja wzrasta wraz z różnicowaniem się struktury

Porównanie społeczeństw i organizacji – analogia organicystyczna.

Spencer – prekursor funkcjonalizmu à społeczeństwo traktowane jako całość, dostrzeganie w nim funkcjonalnych zróżnicowań.

Analogia organicystyczna - społeczeństwo należy analizować przez analogię do organizmów żywych, bo ono też musi wytwarzać pewne dobra, żeby żyć; musi je rozdzielać przez instytucje społeczne.

Współcześnie podejście funkcjonalistyczne.

Analogia między organizmem biologicznym a społecznym:

·         wzrost masy – wraz ze wzrostem masy w organizmie biologicznym rośnie różnicowanie się budowy

·         struktura – coraz większy stopień skomplikowania poszczególnych części

·         różnicowanie funkcji

·         życie całego organizmu trwa dłużej niż życie jego poszczególnych części

Różnice:

·         ...