Salamandra plamista (Salamandra salamandra) - płaz z rodziny salamandrowatych (Salamandridae). Gatunek chroniony.

Salamandra plamista osiąga długość 10-20 cm (maksymalnie 32 cm). Ma ona walcowate, krępe ciało. Jej głowa jest płaska i szeroka, a oczy wyłupiaste, z boku głowy ma duże gruczoły przyuszne (parotydy), wydzielające gęsty jad - salamandrynę, który silnie drażni śluzówkę jamy gębowej napastnika. Dla człowieka jest on niegroźny, ale w razie przypadkowego kontaktu ich wydzielina może podrażnić oczy, dlatego też nie należy ich dotykać. Szczęki opatrzone ma dwoma rzędami drobnych zębów, inny rodzaj zębów rośnie na środku podniebienia. Ogon jest w przekroju okrągły i krótszy od długości reszty ciała. Salamandra plamista jest jaskrawo ubarwiona. Wierzch jej ciała jest czarny i błyszczący, pokrywają go żółte lub pomarańczowe plamy, bądź pasy. Zmienność ubarwienia salamandry plamistej jest w ogóle ogromna. Bardzo ciemne, szare okazy melanistyczne tego gatunku były brane za przedstawicieli salamandry czarnej, typowego gatunku wysokogórskiego, nie występującego w naszym kraju. Nie spotyka się dwóch salamander o takim samym układzie i kształcie plam. Na środku grzbietu salamandra plamista ma dwa rzędy ujść gruczołów jadowych. Jad tych gruczołów, oraz ubarwienie, są środkami obrony przed drapieżnikami. Spód jej ciała ma kolor brązowoczarny lub szaroczarny. Jej masywne, stosunkowo krótkie krótkopalczaste nogi są przystosowane do życia naziemnego. Samce (w przeciwieństwie do samic) mają zgrubiały u nasady ogon, poza tym są wysmuklejsze i mają dłuższe, delikatniejsze nogi. Ubarwienie obu płci jest identyczne.

Salamandra plamista jest zwierzęciem wyjątkowo wilgociolubnym. Prowadzi nocny tryb życia, dzień zazwyczaj spędza pod kłodami, w norach, rozpadlinach i wykrotach. Na łowy wychodzi tylko nocą lub w ciepłe pochmurne i deszczowe dni. Nie znosi upałów (jest wtedy nadzwyczaj osowiała i apatyczna). Poluje głównie na skąposzczety i nagie ślimaki. W czasie polowania jest bardzo niezgrabna, więc owady, pajęczaki lub wije udaje się jej złapać tylko wyjątkowo. Ponieważ salamandra ma stosunkowo silny jad oraz odstraszające ubarwienie i prowadzi nocny tryb życia, ma stosunkowo niewielu wrogów. Głównym zagrożeniem jest dla nich człowiek. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest łapanie tych płazów przez dzieci. Innymi zagrożeniami są samochody, a także regulacja potoków górskich, gdyż betonowe ściany nie pozwalają dorosłym osobnikom na dojście do wody. Wiele z nich topi się. Poza tym szybki spad wody powoduje, że larwy nie mają wystarczającej ilości kryjówek i pokarmu. Salamandra zapada w sen zimowy stosunkowo późno, na przełomie października i listopada. Czasem wykazuje aktywność nawet w czasie grudniowych ociepleń.

Występowanie salamandry plamistej

Północny zasięg występowania salamandry plamistej sięga południowej części krajów Beneluksu i południowej Polski. Na południu zasięg ogranicza strefa mórz medyteriańskich, występuje więc na półwyspie Apenińskim i Bałkańskim. W Hiszpanii jej zasięg obejmuje tylko północno-zachodnią część kraju. Występuje także od północno zachodniej i południowej Turcji do Izraela oraz w północno zachodniej Afryce. Jest ona zwierzęciem wyłącznie lądowym. Siedliska dorosłych zwierząt nie ograniczają się do miejsc, w których występuje woda; można je spotkać w wilgotnych lasach, dolinach ze strumieniami, w południowej Europie w pobliżu osiedli ludzkich, na pastwiskach i łąkach. Zamieszkuje głównie okolice podgórskie, w Alpach dochodzi zwykle do wys. 800 m n.p.m., a w Polskich Karpatach i Sudetach do 300-1087 m n.p.m. (w Tatrach występuje rzadko). Na wysokościach ponad 1200 m n.p.m. salamandra plamista jest rzadka. Ze względu na rozległy obszar występowania, gatunek ten obejmuje 8 podgatunków. W Polsce występuje środkowoeuropejska rasa nominalna (Salamandra salamandra salamandra), ale prawdopodobnie na naszych zachodnich ziemiach przebiega strefa graniczna tego podgatunku.