I WYCHOWANIA .
Drama nawiązuje do Deweyowskiej koncepcji „Nowego Wychowania’’ uzależniającej dobór treści i metod nauczania od możliwości psychicznych dziecka, jego zdolności percepcyjnych oraz wrodzonej potrzeby działania.
Drama jest sposobem poznawania świata za pomocą działania. Jest metodą pedagogiczną, w której wchodzenie w określone role , improwizacje nauczyciela i uczniów pozwalają kreować rzeczywistość. Opiera się na naturalnej skłonności człowieka do naśladownictwa i zabawy oraz umiejętności życia fikcją literacką. Ta – umowna przecież-fikcja dramy pozwala na otwarcie się, sprzyja zatem poznawaniu i rozwijaniu swoich możliwości. Służy więc realizacji nadrzędnego celu dramy, jakim jest rozwijanie człowieka, dokonywanie w nim pozytywnych zmian. Dzięki dramie można „bezboleśnie’’ zmieniać złe nawyki w zachowaniu uczniów oraz uwrażliwić ich na problemy otaczającego świata.
Drama wdraża do samodzielności i aktywności. Z natury swej wyklucza represyjność, co przyczynia się do stwarzania bezpiecznej atmosfery. Na poziomie niższych klas nauczania cecha ta nabiera szczególnego znaczenia.
Drama rozwija wyobraźnię , fantazję, wrażliwość emocjonalną, a także plastykę ciała.
W dramie dziecko musi wczuć się w postać, działać, a nie grać [w odróżnieniu od teatru]. Jej uczestnicy działają bez scenariusza. Nauczyciel nastawia się głównie na przeżycia uczniów, co czyni poznanie bardziej trwałym. Dostarczając dziecku odpowiednich przeżyć, uczy się je właściwych reakcji wobec napotykanych w życiu trudności.
Uczenie i wychowanie przez dramę rozpoczynać należy od tego, co daje dziecku najwięcej zadowolenia . W pracy z małymi dziećmi można wprowadzić jakąś niespodziankę, zagadkę, elementy tajemniczości, niezwykłości.
Pamiętać należy również o tym, aby na pierwszych zajęciach wykorzystywać najprostsze techniki. Uniknie się w ten sposób zniechęcenia uczniów trudnościami i niepowodzeniami.
Wskazane jest również rozpoczynanie od pracy w małych grupach [parach], a potem stopniowe przechodzenie do większych pięcio- lub sześcioosobowych grup.
W dramie na ogół ćwiczenia ruchowe wyprzedzają słowa [monologi, dialogi]. Zatem najpierw gestem, mimiką twarzy uczniowie przedstawiają sytuację, którą potem wyrażą słowami.
KLASYFIKACJA DRAMY.
Według Gavina Boltona wyróżniamy cztery zasadnicze grupy zajęć z młodzieżą. Są to-cytuję:
A- Proste doświadczenia:
wprawki dramatyczne,
ćwiczenia dramowe,
gry,
inne formy artystyczne.
B- Gry dramowe.
C- Teatr.
D- Drama właściwa.
PROSTE DOŚWIADCZENIA- szczególnie przydatne na poziomie nauczania przedszkolnego i w pierwszych latach nauczania początkowego-są ćwiczeniami rozwijającymi wrażliwość zmysłów: słuchu, wzroku, dotyku, węchu. Są to:
A] Ćwiczenia rozwijające wrażliwość słuchową:
· słuchanie dźwięków dochodzących z zewnątrz, np. .z ulicy, korytarza, podwórka itd. Uczniowie rozpoznają usłyszane dźwięki, mogą również wybierać określone dźwięki i łączyć je z osobami lub rzeczami, np. usłyszane za oknem odgłosy kroków mogą kojarzyć z określoną osobą, bądź zastanawiać się na tym, czy owe odgłosy kroków należą do mężczyzny czy do kobiety, a także nad tym, dokąd osoba ta zmierza. Ćwiczenie tak rozbudowywane służy rozwijaniu wyobraźni dziecka.
· słuchanie dźwięków muzycznych, np. z użyciem instrumentów perkusyjnych. Uczniowie zapamiętują dźwięki, a potem powtarzają je w usłyszanej kolejności Odmianą tego ćwiczenia jest chętnie wykorzystywana przez uczniów zabawa- tzw. mini-lista przebojów, polegająca na zapamiętywaniu i naśladowaniu nie tylko dźwięków, ale także ruchów, gestów, mimiki twarzy wykonawców.
· zapamiętywanie i powtarzanie usłyszanych nazw: czasowników, rzeczowników,
przymiotników.
B] Ćwiczenia rozwijające wrażliwość wzrokową-patrzenie.
q -obserwacja przedmiotów ułożonych na stole. Nauczyciel układa różnorodne przedmioty, polecając uczniom obserwowanie ich przez 20-30 sekund. Następnie poleca zamknięcie oczu ,po czym chowa niektóre, mniej rzucające się w oczy przedmioty. Zadaniem uczniów jest określenie, które przedmioty zniknęły ze stołu[ćwiczenie na koncentrację].
Ø obserwacja zdjęcia. Nauczyciel podaje dziecku zdjęcie, prosząc aby starało się zapamiętać jak najwięcej szczegółów twarzy, ubrania. Dziecko ma obserwować w taki sposób, aby na podstawie dokonanego przezeń opisu można było stworzyć portret pamięciowy widocznej na zdjęciu osoby. Rolę zdjęcia może pełnić również dziecko ustawione na wzór fotografii, np. pozujące do zdjęcia.
Ø obserwacja ćwiczeń ruchowych. Jedno dziecko wykonuje zestaw ruchów-z użyciem tylko rąk lub całego ciała, a drugie próbuje odtworzyć kolejność ćwiczeń [praca w parach].
C] Ćwiczenia rozwijające wrażliwość dotykową:
Ø dotykanie różnych powierzchni, np. szkła, papieru ściernego, tkanin, metalu. Uczniowie wymieniają informacje na temat doznań dotykowych. Należy zwrócić uwagę na fakturę, chropawość powierzchni, ciepłotę itd.
Ø zanurzenie rąk w wodzie o różnej temperaturze-wymiana doświadczeń.
D]Ćwiczenia rozwijające wrażliwość smakową i węchową:
ü rozpoznawanie po zapachu pokarmów ukrytych w różnych miejscach klasy;
ü rozpoznawanie pokarmów za pomocą smakowania. Jest to proste ćwiczenie, stosowane często na lekcjach środowiska społeczno-przyrodniczego w kl. I. Nauczyciel przysłania dziecku oczy, polecając jednocześnie przytkanie nosa, następnie podaje mu różne pokarmy do smakowania. Zasłonięcie oczu i przytkanie nosa pozwalają wykluczyć uczestnictwo wrażeń wzrokowych i węchowych, a tym samym skupienie uwagi dziecka na doznaniach smakowych.
WPRAWKI DRAMATYCZNE polegają na odwoływaniu się do przypominania wrażeń: wzrokowych, słuchowych, smakowych, węchowych itp. W odróżnieniu od prostych doświadczeń, nie ma tu już bezpośredniego oddziaływania bodźców na analizatory. W tej grupie ćwiczeń można wyróżnić:
v -ćwiczenia ruchowe, np.: idziemy pod górę, schodzimy po stromym zboczu góry, chodzimy jak koty, bociany, idziemy po rozgrzanej plaży, przeskakujemy rów itp.;
v -ćwiczenia mimiczne, np.: przedstawianie różnych stanów uczuciowych: strach, złość, zdziwienie, przerażenie za pomocą mimiki twarzy.
v -ćwiczenia intonacyjne [językowe], np. :Powiedz jak człowiek przerażony, zdenerwowany, jak władca itp.
ĆWICZENIA DRAMOWE znajdują szerokie zastosowanie w nauczaniu początkowym. Do częściej stosowanych należą ćwiczenia typu:
· Dokończ opowiadanie. Ćwiczenie to może mieć następujący przebieg: uczniowie siedzą w kole, nauczyciel zaczyna opowiadanie o niesamowitej przygodzie, np. o spotkaniu z niedźwiedziem na leśnej polanie. Kolejni uczniowie podejmują opowieść, wprowadzając niezwykłe wydarzenia oraz układają zakończenie opowiadania.
· Zmień zakończenie opowiadania. Ćwiczenia tego typu stosuje się najczęściej w sytuacji, gdy chcemy zmienić zakończenie opowiadania o tragicznym finale na bardziej optymistyczne, np. zakończenie książki R. Pisarskiego „O psie, który jeździł koleją’’, czy baśni J.Ch. Andersena „Dziewczynka z zapałkami’’.
· Praca w parach, np. wywiad z koleżanką, która wróciła z atrakcyjnej wycieczki. Przykładem pracy w parach może być sytuacja, w której uczniowie podzieleni na pary, próbują się wzajemnie przekonać o swych racjach, np. jeden uczeń chce iść na film „Park jurajski’’, a drugi uczeń do cyrku itp.
· Scenki i sytuacje improwizowane, np.: odtworzenie zajścia na szkolnym podwórku, czy próby rozwiązywania konfliktów rodzinnych-Ola chce jechać z tatą na narty w góry. Basia do leśniczówki w Puszczy Białowieskiej, a Tereska postanowiła spędzić ferie zimowe w domu.
· Inscenizacje improwizowane, które nie wymagają scenariusza. Uczniowie po zapoznaniu się z tekstem wchodzą w role i wypowiadają się własnymi słowami, starając się zachować- w ogólnych zarysach – zgodność z treścią utworu.
GRY. Do tej grupy ćwiczeń zaliczone są wszelkiego rodzaju gry i zabawy sprzyjające integracji i aktywności. W nauczaniu początkowym mają one szczególne zastosowanie, jako że dzieci w młodszym wieku szkolnym dopiero uczą się współżycia i współdziałania w grupie.
A] Gry z wyobrażonymi przedmiotami. Ustala się, że każde dziecko ma inny przedmiot[piłkę, balon, rakietę, ringo] i na sygnał nauczyciela bawi się wyobrażonym przez siebie przedmiotem. Ćwiczenie to może mieć charakter konkursu polegającego na odgadnięciu nazw wyobrażonych przedmiotów, którymi bawią się uczniowie.
B] Gry w wyobrażonych sytuacjach, np. nauczyciel kładzie na stole kawałek skały zwracając się do ucznia:
-podejdź do tego przedmiotu i patrz w jaki sposób jakbyś podejrzewał, że jest to fragment pojazdu z innej planety,
-oglądasz go, bo cię bardzo zainteresował,
-lękasz się go, ten przedmiot cię zachwyca,
-jesteś bardzo zdziwiony tym co widzisz,
-bierzesz przedmiot do ręki: parzy cię, ziębi, gryzie, łaskocze itp.
C] Gry w wyobrażonej przestrzeni. Nauczyciel poleca uczniom wyjście z ławek mówiąc:
-Wyobraź sobie, iż jest mgła, zgubiłeś się w lesie, szukasz możliwości wydostania się z lasu. A teraz wyobraź sobie, że zabłądziłeś w górach w czasie śnieżycy, nagle słyszysz odgłosy kroków i...cieszysz się, że ktoś pomoże ci odnaleźć drogę[twoje reakcje, twój monolog];jesteś przestraszony-może to zbliża się groźny przestępca?[twoje zachowanie, mimika twarzy, ruchy dłoni, twój monolog].
D] Powstawanie z niczego. Nauczyciel zwraca się do ucznia wprost: Wyobraź sobie, że jesteś małym nasionkiem, które ktoś włożył do ziemi, kiełkujesz, rośniesz, stajesz się pięknym okazałym kwiatem, a teraz przyszła ulewa, kurczysz się, malejesz, podwijasz płatki itp.
INNE FORMY ARTYSTYCZNE:
-układanie opowiadań,
-tworzenie melodii do tekstów,
-tworzenie tekstów do melodii,
-ilustrowanie zwrotek wiersza wytworami plastycznymi,
-malowanie obrazów słowami.
-swobodny tekst,
-ilustrowanie muzyką opowiadania nauczyciela,
-tworzenie opowiadań do melodii-melodię należy dobierać w taki sposób, aby wystąpił punkt kulminacyjny, a następnie wyciszenie.
GRY DRAMOWE są najbliższe dramie właściwej. Mają swoje miejsce akcji, sytuację wyjściową. Uczestnicy akcji wchodzą w role. Całość ma charakter dramowy, np. na lotnisku oczekują rodziny osób lecących samolotem, który zaginął[zachowanie ludzi, dialogi].
DRAMA WŁAŚCIWA.
Drama różni się zasadniczo od teatru, jako że nie ma tu podziału na widzów i aktorów. Uczestnicy improwizują, zatem działają bez scenariusza, w teatrze aktorzy posługują się wyuczonym tekstem.
W dramie najważniejszy jest całościowy rozwój indywidualności człowieka. Jej istotą jest konflikt, zaś głównym sposobem pracy w dramie jest „bycie w roli’’. Do podstawowych zadań nauczyciela przygotowującego dramę należy:
- ustalenie celów dramy uwarunkowanych: programem nauczania, formą dramy, możliwościami uczniów, dla których przygotowuje się dramę,
- ustalenie miejsca zdarzenia,
- ustalenie sytuacji wyjściowej, ukazującej fikcję dramatyczną,
- określenie ról dla nauczyciela i uczniów,
- przygotowanie materiałów do rozpoczęcia dramy.
TECHNIKI DRAMOWE – KONWENCJE RÓL.
Według Anny Dziedzic wyróżnia się cztery grupy technik, podkreślając, że jest to klasyfikacja pragmatyczna.
Są to, zdaniem autorki:
- typowe role [rozmowy w rolach, wywiady, improwizacje],
- konwencje rzeźby, obrazu, filmu,
- techniki plastyczno – manualne [rysunki, plany, makiety, modele],
- ćwiczenia głosowe i pisemne.
Głównym sposobem działania w dramie jest „bycie’’ w roli. Istotnym jest również to, by w role wprowadzać uczniów powoli, pamiętając jednocześnie o konieczności budowania wiary w role.
W pracy z małymi dziećmi optymalną jest sytuacja, w której w role wchodzi również nauczyciel.
H.Machulska wyodrębnia pięć zasadniczych postaw nauczyciela występującego w roli. Są to, zdaniem autorki, następujące postawy: eksperta, wszechwiedzącego, przywódcy, występującego w różnych rolach, nic niewiedzącego.
ROZMOWA polegająca na dawaniu i przyjmowaniu odpowiedzi, stanowi najprostszą formę bycia w roli. Technika rozmowy w roli pozwala zrozumieć przeżycia, a jednocześnie sprzyja kształtowaniu mowności dziecka.
WYWIAD jest nieco inną odmianą pracy w roli. Może być dwuosobowy, a także z grupą osób, np. jeden uczeń występuje w roli dziennikarza przeprowadzającego wywiad z uczestnikami wyprawy polarnej, a pozostali uczniowie występują w roli uczestników tejże wyprawy. Wywiad sprzyja rozwijaniu myślenia oraz wyobraźni uczniów.
ĆWICZENIA PANTOMIMICZNE są często stosowaną formą pracy w roli z małymi dziećmi. Sprzyjają rozwijaniu plastyki ciała, koncentracji, fantazji itp.
IMPROWIZACJE oparte są często na osnowie opowiadania nauczyciela lub na podstawie utworu literackiego. Uczniowie działają w grupach, bez nastawiania się na efekty artystyczne.
INSCENIZACJA opiera się na wyraźnym podziale na widzów i aktorów. Uczniowie – aktorzy uczą się tekstów na podstawie scenariusza, a następnie działają pod kierunkiem reżysera [w tej roli najczęściej występuje nauczyciel]. W niższych klasach szkoły podstawowej inscenizacja znajduje zastosowanie w przygotowywaniu przedstawień okolicznościowych.
ŻYWE OBRAZY to obrazy stworzone z ludzi. Najważniejsze zdarzenie zostaje uchwycone w najbardziej dramatycznym momencie i zatrzymane w bezruchu. Zamierają w bezruchu w momencie, np. wrzucenia śmieci do lasu. W żywym obrazie uczniowie uczą się współdziałania i koncentracji.
FILM - jego akcja może przebiegać w tempie zwolnionym lub przyspieszonym. Po chwilowym zatrzymaniu akcja toczy się dalej do następnej stop-klatki. W klasach początkowych bardziej przydatny jest film w zwolnionym tempie, który może być w każdej chwili zatrzymany lub cofnięty.
RYSUNEK jest techniką plastyczną, która znajduje szerokie zastosowanie w niższych klasach szkoły podstawowej. Może to być realistyczny, bądź fantastyczny portret postaci literackiej. Nie są tu wymagane szczególne uzdolnienia plastyczne, w każdym razie nie one są najważniejsze.
ĆWICZENIA GŁOSOWE spełniają ważną funkcję, zwłaszcza w nauczaniu języka ojczystego. Na początku dobrze jest wprowadzić ćwiczenia doskonalące rytm oddechowy, np. rozciąganie gumy-wdech, składanie jej-wydech.
Czynnikiem sprzyjającym doskonaleniu mowy jest również wykorzystywanie muzyki, np. uczniowie czytają teksty w rytm muzyki.
W tej grupie ćwiczeń znajdują się również zabawy polegające na naśladowaniu głosów zwierząt: ptaków, ssaków, owadów, a także odgłosów wydawanych przez przedmioty będące w ruchu, np. szelest kartek, przesuwanie krzeseł.
LIST jest jedną z form bycia w roli. Odczytanie listu bohatera literackiego może stanowić punkt wyjścia do poznania utworu oraz zrozumienia motywów postępowania postaci literackich. List może być następnie odczytany w rolach:
- bohatera, który napisał list,
- adresata,
- przyjaciela,
- adresata za kilka lat.
DZIENNIK lub PAMIĘTNIK może być odczytany jako świadectwo minionej epoki, np. w związku z omawianiem warunków życia ludzi w dawnych czasach.
Z ZASTOSOWANIEM DRAMY.
Temat zajęć: Zbiorowe redagowanie twórczego opowiadania na podstawie
opowiadania nauczyciela, z zastosowaniem słownictwa dynami –
zującego akcję oraz wyrażającego stosunki czasowe.
Jednostka dwugodzinna.
Cele dydaktyczno-wychowawcze.
- kształtowanie umiejętności redagowania wielozdaniowej wypowiedzi, inspiro-
wanej opowiadaniem nauczyciela oraz ćwiczeniami dramowymi,
- przypomnienie struktury opowiadania,
- wzbogacenie słownictwa uczniów wyrazami wyrażającymi stosunki czasowe
oraz dynamizującymi akcję,
- rozwijanie wyobraźni, fantazji oraz plastyki ciała,
- kształtowanie umiejętności wyrażania uczuć gestem, mimiką twarzy.
Środki dydaktyczne: metalowe krążki, łyżki, ewentualnie instrumenty perkusyjne.
PRZEBIEG ZAJĘĆ:
1. Wprowadzenie do tematu-opowiadanie nauczyciela.
- Chcę opowiedzieć wam historię, która przydarzyła się wczoraj Markowi-waszemu rówieśnikowi:
Marek mieszka na skraju lasu. Uczęszcza do szkoły położonej około 2 km od domu. W drodze powrotnej ze szkoły chłopiec usłyszał niezwykły dźwięk. Ów dźwięk nie przypominał ani głosu ludzkiego, ani znanych Markowi głosów zwierząt. W pewnym momencie chłopiec zorientował się, że tajemnicze odgłosy otaczają go ze wszystkich stron i stają się coraz silniejsze. Przypominają dźwięki wydawane przez metalowe przedmioty. Chłopiec bardzo się przestraszył, nie wiedział co robić.
2. Ćwiczenia dramowe:
a) ćwiczenia głosowe – przedstawianie głosem dźwięków słyszanych przez
Marka.
Ćwiczenie można wzbogacać grą z użyciem metalowych przedmiotów lub
instrumentów perkusyjnych.
b) Etiudy pantomimiczne – przedstawianie gestem, mimiką stanów uczucio-
wych Marka.( gradacja uczuć).
- zdziwienie,
- niepokój,
- lęk,
- strach,
- przerażenie.
c). Konstruowanie opowiadania przez uczniów ustawionych w kole ( opowiada-
nie rozpoczyna nauczyciel).
N.- Wczesnym popołudniem Marek wracał ze szkoły do domu. Nagle ...
Dalszy ciąg opowiadania tworzą kolejni uczniowie.
3. Przygotowanie do zbiorowego układania i zapisywania opowiadania.
a). Zgromadzenie słownictwa wyrażającego stosunki czasowe oraz
dynamizującego akcję, np.:
Wczesnym popołudniem, potem, wkrótce, następnie, z kolei, wtem, nagle, niespodziewanie, pędem, szybciej, raptem itp.
b). Przypomnienie struktury opowiadania – według T.Jóźwickiego.
I. Wstęp – Co było najpierw, czyli od czego wszystko się zaczęło?
II. Rozwinięcie – Co się wydarzyło?
- Co nastąpiło i jaka była tego przyczyna?
-...
Madziulka86