W dziejach gospodarczych II RP można wyróżnić kilka podstawowych etapów:
1. Okres tworzenia się państwa polskiego w latach 1918-1921.
W tym okresie postępowało zrastanie się gospodarcze ziem polskich, stanowiących dotąd oddzielne dzielnice zaborcze. Postępuje stabilizacja stosunków politycznych.
2. Okres inflacji i gospodarki inflacyjnej w latach 1921-1923.
W tym okresie nastąpiło z kolei ożywienie gospodarcze, dobra koniunktura dla rolnictwa, a równocześnie w skutek ciągłego zmniejszania się płac realnych (inflacja) nie udało się zapobiec zubożeniu robotników.
3. Okres próby stabilizacji stosunków gospodarczych w latach 1924-1926.
Nastąpiła stabilizacja waluty. Perturbacje wywołała jednak wojna celna z Niemcami. Spadły ceny ziemiopłodów.
4. Okres ożywienia gospodarczego i ustabilizowania gospodarki w latach 1926-1928.
Postępowało stopniowe ożywienie gospodarki , osiągające w niektórych działach (węgiel) fazę rozkwitu. Nastąpił wzrost produkcji i zatrudniania w przemyśle. Waluta stabilizowała się dzięki kredytom amerykańskim. (1927r.).
5. Okres kryzysu gospodarczego w latach 1929-1933.
Bardzo ostry przebieg kryzysu i duża depresja. Kryzys obejmował nie tylko przemysł, ale i rolnictwo. Postępowało bezrobocie. Zatrudnienie w górnictwie, hutnictwie, wielkim i średnim przemyśle przetwórczym w 1932 w stosunku do 1929r. zmniejszyło się o 36% (w Niemczech o 28%).
6. Okres ożywienia gospodarczego w latach 1934-1939.
Najwcześniej zaznaczyło się ono w przemyśle (1934r.), podczas gdy kryzys w rolnictwie przeciągał się. Rozwój produkcji wojennej w latach 1937-1939 pociągnął za sobą ożywienie całego polskiego przemysłu. Wskaźnik produkcji przemysłowej w 1937r. wzrósł o 13% w stosunku do 1936r. Wydobycie węgla kamiennego wzrosło w latach 1937-1938 o 8,4 mln t (24% w stosunku do 1936r.), produkcja stali o 25%, surówki o 50%.
W 1938r. udział Polski w produkcji światowej wynosił: węgla kamiennego – 3,11%, rudy cynku-26,67% i stali – 1,28%.
Pytanie 87. Terytorium i ludność II RP.
v Obszar i granice państwa.
Granice II RP właściwie ustalone zostały w traktacie wersalskim z 1919r. oraz ryskim z 1921r. , powiększone zostały dodatkowo po III powstaniu śląskim (1921r.) oraz po inkorporacji dwóch powiatów Śląska zaolziańskiego: cieszyńskiego i fryszteckiego (1938r.).
Obszar Polski stanowił 389,5 tys. km² w dniu 1 września 1939r., czyli zaledwie 53,1% terytorium Polski sprzed
I rozbioru w 1772r.
v Ludność.
Ludność Polski w 1921r. przekraczała 27 mln, a w 1939r. liczyła 35 mln, z tym, że ludność polska stanowiła 69% ogółu ludności w kraju.
Według spisu z 1931r. aż 60,9% stanowiła ludność zawodowo czynna w rolnictwie i leśnictwie, a 19,2% ludności czynnej było w górnictwie i przemyśle.
Mniejszości narodowe stanowiły ponad ⅓ część ludności kraju. W tym prawdopodobnie (spis z 1931r.):
© Ukraińcy – 16%
© Żydzi – 10%
© Białorusini – 6%
© Niemcy – 2%
© Inne mniejszości – 1%
Wielu Polaków mieszkało poza granicami państwa: Śląsk niemiecki, Rzesza niemiecka, Czechosłowacja, Francja, a także na terenie Ameryki Południowej, Stanów Zjednoczonych i Kanady. Wskutek wzmożonej emigracji międzywojennej liczba Polaków poza granicami państwa znacznie wzrośnie.
Emigracja zarobkowa częściowo była zjawiskiem pozytywnym, rozwiązywała bowiem problem nadwyżki siły roboczej. Do 1923r. przeważała jednak reemigracja nad emigracją, dopiero później nastąpi zjawisko odwrotne.
Przeciętnie opuszczało kraj w latach:
© 1920-1925 – ok. 91 tys.
© 1926-1930 – ok. 193 tys.
© 1931-1935 – ok. 46 tys.
Liczby te wzrosły przed wybuchem II wojny światowej:
© 1936r. – 55 tys.
© 1937r. – 102 tys.
© 1938r. – 129 tys.
Ogółem Polskę opuściło w latach: 1919-1939 aż 2 mln osób!!!, z tym iż do kraju powróciło około 1 mln.
Problemy i różnice nie zostały tak szybko wyeliminowane:
© Istniało przeludnienie wsi – większe na południu, najmniejsze w dzielnicach zachodnich.
© Procesy urbanizacyjne – dynamiczne w dzielnicach zachodnich, najsłabsze we wschodnich.
Pytanie 88. Tendencje koniunktury gospodarczej.
v Tendencje zwyżkowe.
W pierwszych latach powojennych koniunktura w przemyśle okazała się jak najbardziej sprzyjająca. Wyniszczony kraj potrzebował przeróżnych produktów przemysłowych. Polityka gospodarcza kolejnych rządów II RP zmierzała więc do odbudowy zniszczeń i ujednolicenia systemu ekonomicznego kraju.
Potencjał przemysłowy znacznie się zwiększył po plebiscycie i wytyczeniu granicy polsko-niemieckiej na Górnym Śląsku w 1922r. Zwiększył się o kopalnie węgla kamiennego, rudy cynku i ołowiu, koksownie, zakłady wielkopiecowe itd. Zatrudnionych w przemyśle na Górnym Śląsku było 200 994 robotników, ludność tego okręgu w 87% zatrudniona była poza rolnictwem.
Okręg ten miał decydujące znaczenie gospodarcze i społeczne nie tylko dla tej dzielnicy, ale dla całej Polski.
Powstały liczne trudności z procesem integracji tego obszaru z resztą kraju, jednak mimo to wzrastała produkcja, choć niełatwo było osiągnąć poziom sprzed I wojny światowej.
Pozytywnie na rozwój przemysłu wpłynęły również procesy centralizacji i koncentracji. [*pyt. 92]
Dobra koniunktura utrzymywała się również w latach 1926-1929, na skutek ożywienia gospodarki światowej i pobudzających mechanizmów inflacyjnych w Polsce.
v Tendencje hamujące.
Inflacja, która następnie przeszła w hiperinflację.
Godziła ona przede wszystkim w szerokie masy robotników. Celem zlikwidowania inflacji i uporządkowania finansów państwa podejmowane były liczne inicjatywy. [*pyt. 91].
Hiperinflacja pociągnęła za sobą:
ü rosnące trudności ze zbytem towarów przemysłowych;
ü spadek dochodów ludności, co obniżyło popyt na rynku wewnętrznym;
ü trudności z eksportem – trudności kredytowe;
Dodatkowo tania siła robocza przesądzała o nieopłacalności modernizacji fabryk w okresie inflacji.
Z chwilą zastąpienia marki złotówką okazało się, że złoty polski nie jest konkurencyjny.
W okresie kryzysu poinflacyjnego spadła produkcja i zatrudnienie, jak również zapotrzebowanie na dobra inwestycyjne.
Ponowny spadek wartości złotego w 1925r. jeszcze raz uruchomił mechanizm inflacyjny, które oddziaływały na wzrost popytu. Wówczas równocześnie narastało ożywienie gospodarki światowej, co odbiło się na podobnych procesach w Polsce. Dobra koniunktura utrzymała się aż do kryzysu 1929r.
Silny kryzys ogarnął wszystkie gałęzie produkcji w latach 1929-1933. W 1932r. produkcja przemysłowa spadła do 64% poziomu z 1928r. Wzrastało gwałtownie bezrobocie.
v Analiza dynamiki produkcji przemysłowej w Polsce okresu międzywojennego:
Wielkość globalna produkcji przemysłowej osiągnęła w 1938r. w przybliżeniu poziom z 1913r.
Przez pozostałe lata produkcja przemysłowa była niższa niż w 1913r. W związku ze wzrostem liczby ludności produkcja przemysłowa spadła w przeliczeniu na 1 mieszkańca.
Najkorzystniejsza była w roku 1925 i 1938 J.
Pytanie 89. Reforma rolna i rolnictwo [+pyt.90].
Głód ziemi wśród chłopów był jednym z największych problemów do rozwiązania.
Walkę o reformy chłopi rozpoczęli już w 1918r. Zbywano ich jednak zdawkowymi zapowiedziami czy uchwałami o reformie rolnej. Nastroje wśród chłopów radykalizują się, chłopi walczą z dworem.
Rząd reaguje dopiero w 1919r., kiedy to zapoczątkowano procesy reformatorskie w rolnictwie poprzez wydanie szeregu uchwał, rozporządzeń i ustaw:
10 lipca 1919r. à uchwała sejmu, zapowiadająca parcelację ziem państwowych oraz wykup nadwyżek ziem obszarniczych ponad 180 ha, a na terenie Ukrainy, Białorusi i byłego zaboru pruskiego 400 ha.
W praktyce parcelacji nie rozpoczęto.
15 lipca 1920r. à ustawa o reformie rolnej, parcelacja ziemi państwowej i wykupywanej przez państwo od obszarników oraz majątków kościelnych. W myśl postanowień ustawy:
§ 4/5 obszaru parcelowanego zastrzeżono dla bezrolnych i małorolnych, plus pierwszeństwo przy nabywaniu parcel;
§ bezpłatny przydział gruntów: inwalidom, zasłużonym żołnierzom;
§ utworzenie kolegialnych organów doradczych, tzw.: komisji ziemskich.
§ *Przy wykupie ustalono odszkodowanie w wysokości 50% ceny rynkowej.
Konstytucja marcowa z 1921r. à ustawa z 15 lipca okazuje się sprzeczna z postanowieniami konstytucji, a konkretnie jej art. 99. Umożliwił on zakwestionowanie postanowień ustawy o reformie za niepełnym odszkodowaniem.* Konieczność wydania nowych ustaw.
28 grudnia 1925r. à ustawa o wykonaniu reformy rolnej (reforma rolna w znaczeniu ścisłym) – towarzyszyło jej wydanie ok. 100 ustaw i rozporządzeń, wielokrotna nowelizacja. Częściowa parcelacja wielkiej własności ziemskiej + stworzenie większych gospodarstw chłopskich (doktryna sanacji).
§ Parcelacji stopniowej podlegają: majątki państwowe i tzw.: „martwej ręki”, z majątków prywatnych tylko tzw.: nadwyżki władania
§ Roczny plan parcelacyjny; wykaz ziemi, nadwyżek i imiennie majątków;
§ Odszkodowanie za wykupione ziemie;
§ Dodatkowo uregulowano: komasację gruntów drobnych, służebności, wspólnot gruntowych itp.
14 kwietnia 1937r. à ustawa o ograniczeniu obrotu nieruchomościami powstałymi z parcelacji – zakaz zbywania, podziału, dzierżawy, zastawu i obciążania gospodarstw bez zezwolenia władzy; zagrożone sankcją karną.
W praktyce nawet surowe zakazy okazały się bezsilne. Nadal postępuje zubożenie chłopów oraz rozdrabnianie gruntów.
Reformy za pomocą prawa agrarnego były przeprowadzane przez organy administracji rolnictwa. Administracja rolnictwa polegała na tym, że państwo interweniowało w sprawach produkcji rolnej wspomagając produkcję (piecza administracyjna), bądź nadzorują rolnictwo (policja rolnicza). Nadzór pełnił minister rolnictwa.
Pod koniec 1929r. rolnictwo dotknął kryzys rolny. Nagły spadek cen produktów rolnych o 50%, przy 14% spadku cen produktów przemysłowych.
„Nożyce cen” – wzrost różnicy między cenami produktów rolnych i produktów przemysłowych, przyczyniły się do pogłębienia nędzy na wsi. Wzrastał nadmiar siły roboczej i procesy emigracyjne. Narastały nastroje rewolucyjne, liczne strajki, krwawe pacyfikacje wsi. Domagano się od rządu zmiany polityki rolnej.
W latach międzywojennych produkcja rolna wykazywała umiarkowaną tendencję wzrostu. Zwiększono powierzchnie zasiewów; wzrost liczby ludności spowodował jednak, że w przeliczeniu na 1 mieszkańca zbiory zmalały.
Wynikiem reformy rolnej była zmiana struktury własności. Parcelacja objęła 7% ogółu użytków rolnych Polski. 25,8% to nadal gospodarstwa o powierzchni pow. 50 ha.
Nie zdołano zapobiec rozdrabnianiu małych gospodarstw chłopskich, które było skutkiem przeludnienia na wsi i w miastach.
Pytanie 91. Reforma walutowa.
19 grudnia 1923r. prezydent Wojciechowski powołał gabinet pozaparlamentarny, czyli złożony z fachowców.
Jego zadaniem było ratowanie skarbu. Program taki przedstawił Sejmowi rząd Władysława Grabskiego.
Program Grabskiego zakładał zrównoważenie budżetu i zastąpienie marki polskiej pełnowartościowym złotym. Cele te zamierzał osiągnąć poprzez:
ü przyspieszenie wpłat nadzwyczajnego podatku majątkowego;
ü waloryzację podatków
ü redukcję wydatków państwowych.
ü * zażądał również od Sejmu nadzwyczajnych pełnomocnictw do wydawania ustaw w sprawach związanych z reformą.
Dnia 11 stycznia 1924r. Sejm przyjął ustawę o naprawie skarbu i reformie walutowej, przy czym rząd uzyskał nadzwyczajne uprawnienia na okres 6 miesięcy.
Rząd przystąpił błyskawicznie do działania:
ü przyspieszono płatności nadzwyczajnego podatku majątkowego;
ü skrócono terminy wpłat zwaloryzowanych podatków i podniesiono niektóre stawki podatkowe;
ü dla zlikwidowania deficytu PKP, podniesiono taryfy kolejowe;
ü ...
rymasddz