Występowanie czynników ryzyka jadłowstrętu.pdf

P R A C A O R Y G I N A L N A

ISSN 1734–3321

Felicja Lwow, Katarzyna Dunajska, Andrzej Milewicz

Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu, Katedra Medycyny Sportu, Zakład Promocji Zdrowia

Występowanie czynników ryzyka jadłowstrętu

psychicznego i bulimii u 18-letnich dziewcząt

Anorexia and bulimia risk factors among 18-years-old girls

Endokrynologia, Otyłość, Zaburzenia Przemiany Materii 2007, tom 3, nr 3, s. 33–38

STRESZCZENIE

WSTĘP. Zaburzenia odżywiania coraz częściej występują wśród na-

stolatek i młodych kobiet. Wczesna identyfikacja osób ze zwiększo-

nym ryzykiem zaburzeń odżywiania umożliwia odpowiednie postępo-

wanie profilaktyczne i może zapobiec wystąpieniu choroby. Celem

pracy była ocena częstości występowania konstytucjonalnych, beha-

wioralnych i psychologicznych czynników ryzyka anoreksji i bulimii

u 18-letnich dziewcząt.

MATERIAŁ I METODY. Badania przeprowadzono wśród 100 uczennic

liceum ogólnokształcącego, które wyraziły zgodę na udzielenie odpo-

wiedzi w anonimowej ankiecie. Pytania ankietowe dotyczyły stylu życia,

w tym sposobu odżywiania, stosowanych używek i aktywności fizycz-

nej oraz psychologicznych czynników ryzyka jadłowstrętu psychicz-

nego i bulimii.

WYNIKI. Wskaźnik masy ciała (BMI, body mass index ) dziewcząt mie-

ścił się w granicach 15–33 kg/m 2 (średnio 20,6 ± 3,1). Większość ba-

danych (67%) miała prawidłową masę ciała (BMI 18,5–24,9), 9% miało

nadwagę lub otyłość (BMI > 25), natomiast 24% badanych miało nie-

dowagę (BMI < 18,5), z czego 6 dziewcząt miało BMI niższe niż 17,5.

Ponad połowa (53%) respondentek nie akceptowała swojego wyglą-

du, a problem z utrzymaniem prawidłowej masy ciała zgłosiła co trze-

cia ankietowana. Ponad 3/4 dziewcząt (76%) odżywiało się niepra-

widłowo, kumulując energię z pożywienia w zbyt małej liczbie posił-

ków lub dostarczając energię z posiłków nieregularnie. Zaledwie 1/3

dziewcząt deklarowała aktywność fizyczną w czasie wolnym. Duża

grupa dziewcząt paliła tytoń (46% paliło regularnie, a 12% — incyden-

talnie) i piła alkohol przynajmniej raz w tygodniu (30%).

WNIOSEK. U 18-letnich dziewcząt istnieje duża częstość występowa-

nia konstytucjonalnych, behawioralnych i psychologicznych czynni-

ków ryzyka anoreksji i bulimii, do których najczęściej należą: brak ak-

ceptacji własnego ciała i nieprawidłowe odżywianie.

Słowa kluczowe: anoreksja, bulimia, czynniki ryzyka, nastolatki,

styl życia

ABSTRACT

INTRODUCTION. Eating disorders are an increasing problem among

teenagers and young women. Early identification of people with risk

factors of eating disorders allows a suitable prophylactic proceeding

and can prevent from the disease. The aim of our study was evalua-

tion of frequency of constitutional, behavioral and psychological risk

factors of anorexia and bulimia among 18-years old girls.

MATERIALS AND METHODS. Our study was performed among 100

female pupils of secondary school, who fulfill the anonymous ques-

tionnaire. The questions regarded to elements of lifestyles such as

diet, drugs use, physical activity and psychological risk factors of

anorexia and bulimia.

RESULTS. BMI value of investigated subjects varied from 15 to

33 kg/m 2 (mean 20.6 ± 3.1). Most of subjects (67%) have a normal

BMI (18.5–24.9), 9% was overweight or obese (BMI > 25), 24%

was underweight (BMI < 18.5) among which 6% had a BMI < 17.5.

More than half of the girls (53%) didn’t accept their body image and

33% reported subjective overweight. Improper diet habits, irregular

Adres do korespondencji: dr med. Katarzyna Dunajska

Akademia Wychowania Fizycznego, Zakład Promocji Zdrowia

Al. I.J. Paderewskiego 35 (P-3, p. 200), 51–612 Wrocław

tel.: (0 71) 347 33 46

e-mail: dunajska@mp.pl

Nadesłano: 15.06.2007 Przyjęto do druku: 03.07.2007

www.endokrynologia.viamedica.pl

Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2007, tom 3, nr 3

meals or too small daily meals number, were reported by 76% of

subjects. Physical activity in leisure time declared only 33% of girls.

High number of pupils smoked cigarettes (46% — regularly and

12% — incidentally). One third of subjects drunk alcohol at least

once a week.

CONCLUSION. There is high frequency of constitutional, behavior-

al and psychological risk factors of anorexia and bulimia among

18-years old girls. The most frequent risk factors are body image

dissatisfaction and improper diet habits.

Key words: anorexia, bulimia, risk factors, teenagers, life style

rych w rodzinie występują zaburzenia odżywiania, oty-

łość, choroba afektywna czy alkoholizm, takie, które

stosują nieprawidłową dietę, drastycznie się odchu-

dzają, są perfekcjonistkami, mają niskie poczucie wła-

snej wartości lub były obiektem nadużyć seksualnych

czy przemocy fizycznej [2].

Cel pracy

Wstęp

Celem pracy była ocena częstości występowania

konstytucjonalnych, behawioralnych i psychologicz-

nych czynników ryzyka anoreksji i bulimii u 18-letnich

dziewcząt.

Zaburzenia odżywiania występują coraz częściej,

zwłaszcza wśród nastolatek i młodych kobiet [1–4].

Presje społeczna i rodzinna, narzucające młodym oso-

bom konieczność zachowania szczupłej sylwetki jako

warunku osiągnięcia sukcesu w życiu, determinują

wzrost zachorowań na jadłowstręt psychiczny i buli-

mię. Jadłowstręt psychiczny występuje u 1% dorasta-

jących dziewcząt i u ponad 10% kobiet między 16.

a 25. rokiem życia [4]. Zaburzenie to dotyka najczę-

ściej dziewcząt, które z racji profilu nauczania bądź po-

dejmowania innych aktywności życiowych zostają dość

wcześnie poddane rygorowi związanemu z odpowied-

nimi zaleceniami dietetycznymi. Wśród uczennic szkół

baletowych, modelek i dziewcząt uprawiających gim-

nastykę sportową odsetek anorektyczek jest zdecydo-

wanie większy niż w populacji ogólnej. W jadłowstrę-

cie psychicznym obserwuje się występowanie typo-

wych zachowań prowadzących do zmniejszenia lub

utrzymania niskiej masy ciała, takich jak: głodówka,

stosowanie środków przeczyszczających i moczopęd-

nych, prowokowanie wymiotów czy wyczerpująca ak-

tywność fizyczna. Charakterystyczne jest także wystę-

powanie objawów psychopatologicznych, takich jak

zaburzenia postrzegania własnego ciała czy myśli na-

trętne, których tematem jest obsesyjna obawa przed

otyłością [5, 6]. Śmiertelność w jadłowstręcie psychicz-

nym sięga 10–15% chorych [4].

Występowanie bulimii ocenia się na 3–10% nastola-

tek [4]. W bulimii powtarzającym się napadom objada-

nia się towarzyszy prowokowanie wymiotów lub inne for-

my przeczyszczenia, a także trwała przesadna troska

o masę i wymiary ciała [5, 6]. Bulimia nie prowadzi zwykle

do utraty masy ciała, która najczęściej jest prawidłowa,

jednak następstwem bulimii może być również otyłość.

Identyfikacja czynników ryzyka zaburzeń odżywia-

nia pozwala na odpowiednie postępowanie profilak-

tyczne w stosunku do osób z grup podwyższonego

ryzyka w zakresie anoreksji czy bulimii i często zapo-

biega wystąpieniu choroby [2]. Zwiększone ryzyko

anoreksji i bulimii mają przede wszystkim osoby, u któ-

Materiał i metody

Badania przeprowadzono w jednym z wrocławskich

liceów ogólnokszałcących wśród 100 uczennic, które

wyraziły zgodę na udzielenie odpowiedzi w anonimo-

wej ankiecie. Większość dziewcząt (89%) miała 18 lat,

10 uczennic miało 19 lat, a jedna — 20 lat (śr. wieku

18,1 ± 0,3).

Ankieta została opracowana w Zakładzie Promocji

Zdrowia AWF we Wrocławiu na podstawie kryteriów

anoreksji i bulimii według systemu diagnozy nozolo-

gicznej Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatryczne-

go (DSM-IV, Diagnostic and Statistical Manual of Men-

tal Disorders ) i Międzynarodowej Statystycznej Klasy-

fikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10, In-

ternational Classification of Diseases ) [5, 6] oraz do-

niesień z piśmiennictwa [7]. W części ogólnej ankiety

pytano o miejsce zamieszkania i sytuację materialną

oraz podstawowe parametry antropometryczne (masę

ciała i wzrost) respondentek. W części szczegółowej

pytania dotyczyły stylu życia, w tym sposobu odży-

wiania, stosowanych używek i aktywności fizycznej oraz

psychologicznych czynników ryzyka anoreksji i buli-

mii, takich jak brak akceptacji własnego ciała czy nie-

prawidłowe relacje z rodzicami. Pytania testujące wy-

stępowanie zaburzeń odżywiania koncentrowały się

wokół przestrzegania zasad racjonalnego żywienia

i sposobów zmniejszenia masy ciała.

Na podstawie wskaźnika masy ciała (BMI, body

mass index ) (obliczonego ze wzoru: masa ciała [kg]/

/wzrost [m]²) zgodnie z kryteriami Światowej Organi-

zacji Zdrowia (WHO, World Health Organization ) [8],

wydrębniono osoby z niedowagą (BMI < 18,5), z pra-

widłową masą ciała (BMI 18,5–24,9), z nadwagą

(BMI 25–29,9) i otyłością (BMI ≥ 30).

Badania przeprowadzono zgodnie z zasadami za-

wartymi w Deklaracji Helsińskiej.

www.endokrynologia.viamedica.pl

Felicja Lwow, Katarzyna Dunajska, Andrzej Milewicz, Występowanie czynników ryzyka jadłowstrętu psychicznego i bulimii

Analiza statystyczna

Zmienne porządkowe analizowano przy użyciu te-

stu U Manna-Whitneya. Wartości przedstawiono jako

średnie arytmetyczne ± odchylenie standardowe (SD,

standard deviation ). Poziom istotności statystycznej

ustalono przy p niższym niż 0,05.

Wyniki

Z ogólnej części ankiety uzyskano dane demogra-

ficzne dotyczące respondentek. Większość dziewcząt

(75%) pochodziła z dużego miasta (powyżej 100 000

mieszkanców), 12% pochodziło ze wsi, 4% — z miasta

do 5000 mieszkańców, a 9% — z miasta do 100 000

mieszkańców. Większość ankietowanych (93%) miesz-

kała z rodzicami, a 7% na stancji lub w internacie. Po-

nad 80% uczennic oceniło swoją sytuację materialną

jako średnią lub dobrą (odpowiednio: 43% i 41%), 11%

— jako złą, a 5% — jako bardzo dobrą.

Wartość BMI dziewcząt mieściła się w granicach

15–33 kg/m 2 (średnio: 20,6 ± 3,1). Większość dziew-

cząt (67%) miała prawidłową masę ciała (BMI 18,5–

–24,9), 9% miało nadwagę lub otyłość (BMI > 25), na-

tomiast 24% badanych miało niedowagę (BMI < 18,5),

z czego 6 dziewcząt (6% całej badanej grupy) miało

BMI niższe niż 17,5 (ryc. 1).

W części szczegółowej ankiety kilka pierwszych

pytań dotyczyło akceptacji własnego ciała. Ponad po-

łowa respondentek nie akceptowała swojego wyglą-

du, przy czym 53% dziewcząt deklarowało podjęcie

działań w kierunku dokonania zmian, a 6% zrezygno-

wało z jakichkolwiek działań, nie wierząc w możliwość

powodzenia. Zaledwie 19% dziewcząt uznało swój

wygląd za bardzo dobry, a dla 22% sylwetka i wygląd

Rycina 1. Częstość nieprawidłowej masy ciała wśród badanych

dziewcząt

zewnętrzny były sprawą mało ważną. W kolejnym py-

taniu 42% uczennic uznało, że akceptuje swoją sylwet-

kę, 22% było niezdecydowanych, a 36% zdecydowa-

nie nie akceptowało swojej sylwetki. Dezaprobatę

dziewcząt budziły przede wszystkim zbyt grube uda

(u 32 respondentek), zbyt mały biust (u 25) i zbyt niski

wzrost (u 21 respondentek) (ryc. 2).

Problem z utrzymaniem prawidłowej masy ciała

zadeklarowała blisko 1/3 dziewcząt (29%): 3 dziew-

częta z niedowagą, 20 dziewcząt z prawidłową masą

ciała i 6 dziewcząt z nadwagą lub otyłością. Jako

sposób utrzymania prawidłowej masy ciała dziew-

częta najczęściej wybierały aktywność fizyczną (83

odpowiedzi) i prawidłową dietę (66 odpowiedzi). Za

Rycina 2. Powody braku akceptacji własnej sylwetki wśród respondentek

www.endokrynologia.viamedica.pl

Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2007, tom 3, nr 3

głodówką opowiedziało się 17 dziewcząt, a za sto-

sowaniem środków moczopędnych i przeczyszcza-

jących — 4 respondentki. W grupie ankietowanych

znalazły się także osoby wskazujące palenie tytoniu

(5 osób) i przyjmowanie narkotyków (2 osoby) jako

sposób na uzyskanie prawidłowej masy ciała. War-

tość kaloryczną w posiłkach oceniała 1/3 dziewcząt

(34%), w tym zdecydowaną większość stanowiły re-

spondentki z prawidłową masą ciała (25 osób). Au-

torzy niniejszego badania stwierdzili także, że 3/4

dziewcząt odżywiało się nieprawidłowo: spożywały

zbyt małą liczbę posiłków dziennie lub posiłki były

nieregularne (ryc. 3).

Kolejne pytania dotyczyły stosowania używek. Ponad

60% dziewcząt deklarowało, że sięga po alkohol okazjo-

nalnie lub nie pije wcale, a blisko 30% spożywa alkohol

raz lub kilka razy w tygodniu (ryc. 4). Spośród dziewcząt

deklarujących picie alkoholu 3/4 podało, że zdarzyło im

się być w stanie nietrzeźwym. Najchętniej spożywanym

alkoholem było piwo (70 odpowiedzi), rzadziej wino

(30 odpowiedzi) i wódka (27 odpowiedzi). Do palenia ty-

toniu przyznało się blisko 60% dziewcząt: 46% paliło re-

gularnie, a 12% — incydentalnie. Liczba papierosów wy-

palanych w ciągu doby była mała: 46% palących dziew-

cząt paliło do 5 papierosów dziennie, a 37% palących

dziewcząt — 6–10 papierosów dziennie (ryc. 5).

Rycina 3. Liczba posiłków spożywanych dziennie przez respondentki

Rycina 4. Częstotliwość spożywania alkoholu wśród badanych

dziewcząt

Rycina 5. Liczba papierosów wypalanych dziennie przez palące

uczennice

www.endokrynologia.viamedica.pl

Felicja Lwow, Katarzyna Dunajska, Andrzej Milewicz, Występowanie czynników ryzyka jadłowstrętu psychicznego i bulimii

Kilka następnych pytań dotyczyło zachowań typo-

wych dla zaburzeń odżywiania: jedzenia w ukryciu,

niemożności przerwania jedzenia, doświadczania uczu-

cia wstydu i nienawiści z powodu nadmiernego apety-

tu i przejadania się oraz potrzeby niepohamowanego

jedzenia w sytuacji intensywnych przeżyć emocjonal-

nych. Pytania te oceniono łącznie, poprzez zsumowa-

nie pozytywnych odpowiedzi z poszczególnych pytań.

Ponad 72% dziewcząt przyznało, że miało tego typu

problemy: 29 dziewcząt dało 1 odpowiedź wskazującą

na objaw typowy dla zaburzeń odżywiania, 19 dziew-

cząt — 2 odpowiedzi i po 8 dziewcząt dało 3, 4 i 5

odpowiedzi. Blisko 60% dziewcząt przyznało, że od-

chudzały się w przeszłości, 11% dziewcząt cały czas

przestrzegało diety odchudzającej, a jedynie 29% uzna-

ło, że nie widzi potrzeby odchudzania. Podejmując od-

chudzanie, ankietowane najczęściej korzystały ze

wskazówek podawanych przez czasopisma kobiece

(35 odpowiedzi) i porad koleżanki (29 odpowiedzi).

Rzadziej dziewczęta korzystały z porad lekarskich, te-

lewizji czy książek naukowych (odpowiednio: 17

i 2-krotnie po 16 odpowiedzi).

Kolejne pytania dotyczyły sposobów spędzania

wolnego czasu. Dziewczęta najchętniej poświęcały

czas wolny na kontakty towarzyskie i oglądanie telewi-

zji (odpowiednio: 78 i 45 odpowiedzi). Zaledwie 1/3

dziewcząt była aktywna fizycznie. Oprócz lekcji wycho-

wania fizycznego dziewczęta zwykle uprawiały aktyw-

ność fizyczną 1–2 razy w tygodniu (61%), znacznie

mniej dziewcząt — 3–4 razy w tygodniu (19%) lub czę-

ściej (11%). Preferowane formy aktywności fizycznej

przedstawiono na rycinie 6.

Zdecydowana większość dziewcząt (89%) pozy-

tywnie oceniła swoje relacje z rodzicami, natomiast

11% — negatywnie.

Badane parametry demograficzne, behawioralne

i psychologiczne porównano za pomocą testu U Manna-

-Withneya między grupami dziewcząt z niedowagą

i z prawidłową masą ciała, jednak nie znaleziono żad-

nych istotnych statystycznie różnic między grupami.

Dyskusja

W badaniach autorów niniejszej pracy u 1/4 dziew-

cząt stwierdzono niedobór masy ciała (BMI < 18,5),

ponad połowa ankietowanych była niezadowolona ze

swojego wyglądu, a 36% zdecydowanie nie akcepto-

wało swojej sylwetki, najczęściej z powodu obecności

tkanki tłuszczowej w okolicy udowo-pośladkowej. Wi-

dać tu wyraźnie uleganie panującym w mediach i mo-

dzie tendencjom do lansowania kobiety o wskaźniku

masy ciała poniżej wartości prawidłowej. Duża część

dziewcząt i młodych kobiet nie akceptuje tkanki tłusz-

czowej na udach i pośladkach, która jest niezbędna

dla prawidłowego funkcjonowania układu endokryn-

nego. Jednocześnie wiadomo, że brak akceptacji swo-

jego wyglądu jest czynnikiem ryzyka anoreksji [2].

Zaobserwowano także przejawy niewłaściwego sty-

lu życia: zaledwie 1/3 dziewcząt była aktywna fizycz-

nie w czasie wolnym. Niepokojący jest fakt, że tak ni-

ski poziom aktywności fizycznej dotyczy już 18-letnich

dziewcząt. Łatwo przewidzieć, że brak nawyku aktyw-

nego spędzania wolnego czasu po 30. roku życia spo-

Rycina 6. Preferowane formy aktywności fizycznej wskazywane przez respondentki

www.endokrynologia.viamedica.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: