Arystoteles - Zacheta do Filozofii.pdf - Filozofia - sziasztok

ARYSTOTELES

„ Z A C H Ę T A D O F I L O Z O F I I „

( PROTEPTIKOS )

1. WSTĘP

Frg. 1. Protreptikos Arystotelesa napisany dla Temisona , króla Cypru, dowodzi, że

nikt od niego nie ma lepszych warunków dla oddania się filozofii; posiada bowiem

wielkie bogactwa, tak iż może łożyć na to, a przy tym cieszy się dobrą sławą.

2. DOBRA MATERIALNE DLA LUDZI BEZ ZASAD I

MĄDROŚCI

Frg, 2 . [...] uniemożliwia im czynienie tego, co uważają za swój obowiązek; widząc

niepowodzenie tych ludzi powinniśmy tego unikać i wierzyć, że szczęście nie więcej

polega na zdobyciu dóbr materialnych niż na właściwym usposobieniu duszy. Wszak

nikt nie może powiedzieć, że szczęśliwe jest ciało ozdobione okazałym strojem, lecz

raczej ciało zdrowe i w dobrej kondycji, nawet przy braku wymienionych rzeczy. Tak

samo, jeżeli dusza jest wykształcona, to taką duszę i takiego człowieka musi się

nazwać szczęśliwym, a nie człowieka ozdobionego błyskotliwie rzeczami

zewnętrznymi, ale bezwartościowego. Nie uznamy też za wartościowego konia, który

ma złotą uzdę i kosztowną uprzęż, ale złą naturę; cenimy raczej takiego, który jest

stateczny.

Frg. 3 . Ponadto, gdy ludzie bezwartościowi zdobyli bogactwo, cenią je o wiele więcej

niż dobra duszy; a to jest w najwyższym stopniu haniebne. Tak jak człowiek stanie się

pośmiewiskiem, jeżeli będzie gorszym od swoich sług, tak też należy uznać za

nieszczęsnych tych, dla których majątek jest ważniejszy od ich własnej natury .

Frg. 4. To zgodnie z prawdą tak jest, bo jak mówi przysłowie, obfitość rodzi

zuchwalstwo, a ignorancja w połączeniu z władzą rodzi szaleństwo. Dla tych bowiem,

którzy są w duszy źle usposobieni, ani bogactwo, ani siła, ani piękno nie są dobrem;

im więcej ich ktoś posiada, tym bardziej i w większym stopniu szkodzą mu one, a

mądrości nie przysparzają. Powiedzenie "nie dawać dziecku miecza" znaczy "nie

dawać złym ludziom.

Frg. 5. Wszyscy ludzie mogliby się zgodzić, że mądrość powstaje z wiedzy z

poszukiwania rzeczy, które filozofia umożliwia nam objąć; a więc powinniśmy bez

wahania zająć się, filozofią.

3. CO MAMY NA MYŚLI, GDY MÓWIMY O „FILOZOFII „ I

STUDIOWANIU FILOZOFII

Frg. 6 . ..."filozofować" znaczy zarówno "zastanawiać się nad tym, czy powinniśmy

filozofować, czy nie", jak i "oddawać się filozoficznym dociekaniom"

4. WARTOŚĆ WIEDZY FILOZOFICZNEJ DLA ŻYCIA

POLITYCZNEGO I PRAKTYCZNEGO

Frg, 7 . Skoro zwracamy się do ludzi, a nie do istot wiodących boski żywot, wobec

tego trzeba dodać do tych zachęt uwagi pożyteczne w życiu politycznym i

praktycznym; przedyskutujmy więc ten temat.

Frg. 8. Rzeczy, w które jesteśmy wyposażeni do życia, jak np. ciało i to, co należy do

ciała służą jako pewnego rodzaju narzędzia, a posługiwanie się nimi jest

niebezpieczne; ci bowiem, którzy się nimi posługują w niewłaściwy sposób, uzyskują

skutek odwrotny . Należy przeto dążyć do zdobycia tej wiedzy i posłużyć się nią w

sposób właściwy; dzięki niej bowiem zrobimy dobry użytek z tych wszystkich

narzędzi. Musimy więc stać się filozofami, jeżeli chcemy dobrze rządzić państwem i

pożytecznie przeżyć życie.

Frg. 9. Istnieją różne rodzaje wiedzy: jest taka, która tworzy w życiu rzeczy

pożyteczne, i taka, która uczy, jak z nich korzystać; jeden [rodzaj wiedzy] jest

służebny, inny kierujący z tym drugim, jako bardziej autorytatywnym, wiąże się

prawdziwe dobro - Jeżeli zaś ten tylko rodzaj wiedzy zapewnia poprawność sądów,

posługuje się rozumowaniem j ujmuje dobro jako całość, a jest nią filozofia, która

może się posługiwać wszystkimi innymi rodzajami wiedzy i kierować zgodnie z

zasadami natury, powinniśmy przeto usilnie zabiegać o to, ażeby stać się filozofami,

bo tylko filozofia zawiera w sobie prawdziwe sądy i bezbłędną mądrość zlecającą, co

należy czynić, a czego mc należy

5. ARGUMENTY ZACZERPNIĘTE Z INTENDJI NATURY

Frg, 10. Wniknijmy teraz głębiej w nasz problem, a zaczynając od intencji Natury

zbliżymy się w ten sposób do naszej zachęty.

Frg. 11. Wśród rzeczy powstających jedne powstają dzięki pewnego rodzaju myśli

albo sztuce, np. dom lub okręt (ich bowiem przyczyną jest pewna sztuka i proces

myślowy) - inne natomiast powstają nic dzięki sztuce, lecz z natury. Natura jest

przyczyną zwierząt i roślin, i wszystkie tego rodzaju twory powstają dzięki naturze.

Ale też i przypadkiem powstają pewne rzeczy; o tych bowiem rzeczach, które nie

powstają ani przez sztukę, ani z natury, ani z konieczności, mówimy, że powstają

przypadkiem.

Frg. 12. Rzeczy, które powstały przypadkiem, nie powstały ze względu na coś, ani też

nie mają żadnego celu; natomiast w rzeczach, które powstały dzięki sztuce istnieje i

cel, i przyczyna- zawsze bowiem ten, kto posiada sztukę poda ci powód , dla którego

napisał i w jakim celu to uczynił - i ten cel jest lepszy niż to, co ze względu na niego

powstało. Mam na myśli rzeczy, których sztuka jest przyczyną z własnej natury, a nie

z przypadku; należałoby bowiem określić sztukę lekarską raczej jako sztukę zdrowia

niż choroby, architekturę zaś jako sztukę budowania domów, a nie ich burzenia. Zatem

wszystko, co jest według sztuki, powstaje z jakiegoś powodu, i to jest najlepszym tego

celem; natomiast to, co powstaje przypadkiem, powstaje bez celu. Może wprawdzie

powstać coś dobrego i przypadkiem, ale jako że przypadkiem i ze względu na

przypadek, nie jest dobre, ponieważ to, co powstaje przypadkiem, jest zawsze

nieokreślone.

Frg. 13. Ale to, co powstaje według natury, powstaje dla jakiegoś celu i jest zawsze

tworzone dla czegoś lepszego niż wytwór sztuki; natura bowiem nie naśladuje sztuki,

lecz sztuka naturę, i sztuka istnieje po to, by pomagać naturze i wypełniać luki przez

nią pozostawione. Niektóre rzeczy wydają się z natury doskonałe i nie potrzebują

żadnej pomocy, inne natomiast z trudem albo w ogóle nie są w stanie pomóc sobie, jak

np. przy powstawaniu; niektóre nasiona rozwijają się rzeczywiście bez opieki

niezależnie od tego, w jaką glebę padną; inne potrzebują pielęgnacji rolnika; podobnie

niektóre zwierzęta same z siebie wywodzą swoją naturę, ale człowiek potrzebuje wielu

zabiegów dla utrzymania się, zarówno na początku, przy urodzeniu, jak i później, przy

zdobywaniu pożywienia.

Frg. 14. Jeżeli przeto sztuka naśladuje naturę, to z tego wynika, że jej wytwory

powstają w jakimś celu. Powinniśmy bowiem przyjąć, że wszystko, co powstaje

właściwie powstaje w jakimś celu; tak więc to, co jest piękne, powstało w sposób

właściwy; i wszystko, co powstaje albo powstało, staje się. piękne, jeżeli proces ten

przebiega zgodnie z naturą [tzn. normalnie], natomiast to, co jest niezgodne z naturą

[tzn. jest nienormalne] jest złe i przeciwne temu, co jest zgodne z naturą; powstawanie

zgodne z naturą, czyli normalne, dokonuje się w jakimś celu.

Frg. 15. Można to zaobserwować na przykładzie każdej naszej części; jeżeli np.

weźmiesz pod uwagę powiekę,

zobaczysz, że nie powstała ona bez określonego celu, lecz po to, by pomagać oczom,

żeby umożliwić im odpoczynek i zatrzymywać rzeczy mogące wpaść do oka. A więc

powiedzieć, że coś powstało [z natury] w jakimś celu i że powinno powstać w jakimś

celu, to jedno i to samo; jeżeli np. okręt powinien być zbudowany w celu zapewnienia

transportu morskiego, to i w tym celu został zbudowany.

Frg. 16. A więc albo wszystkie zwierzęta powstały z natury i według natury, albo

najlepsze i najprzedniejsze spośród nich; tak samo gdyby ktoś sądził, że wiele

zwierząt powstało niezgodnie z planem człowiek; jasne jest przeto, że powstał z natury

i podług natury.

Frg. 17 . Jeżeli zatem

1) cel każdej rzeczy jest lepszy od

rzeczy (bo wszystko, co powstaje, powstaje w jakimś celu, a cel jest lepszy i najlepszy

ze wszystkich rzeczy), i

2) jeżeli przez "cel naturalny" rozumiemy to, co w ciągłym procesie powstawania

powstało jako ostatnie; jeżeli dalej

3) przyjmiemy, że (a) cielesna część człowieka jest utworzona najpierw, (b)

duchowa część później, i (c) że cel czegoś lepszego jest w pewnym stopniu zawsze

późniejszy niż jego powstanie; jeżeli dalej

4) przyjmiemy, że (d) dusza jest późniejsza od ciała i że (e) mądrość jest tym, co

pojawia się na końcu w duszy (widzimy bowiem, że jest to ostatnia zdolność, która

powstaje w ludziach, i z tego powodu starość rości sobie pretensję do tej jedynej z

dobrych rzeczy) - wobec tego pewna forma mądrości jest z natury naszym celem, a

ćwiczenie się w niej jest ostateczną czynnością, ze względu na którą powstaliśmy.

Jasne przeto, że skoro powstaliśmy po to, ażeby ćwiczyć się w mądrości i poznawać,

to również istniejemy w tym celu.

Frg. 18. A teraz możemy po prostu zapytać: dla których to spośród wielu istniejących

rzeczy Natura i Bóg 5 powołali nas do życia? Zapytany o to Pitagoras odpowiedział:

"ażeby oglądać niebiosa" i dodawał, "że jest obserwatorem natury i w tym właśnie

celu został powołany do życia".

Frg. 19. A gdy zapytano Anaksagorasa, w jakim celu ktoś chciałby wybrać istnienie i

żyć, dal taką odpowiedź: "Ażeby oglądać niebiosa i gwiazdy, słońce i księżyc", bo

wszystko inne nic nie jest warte.

Frg. 20. Zgodnie z tym argumentem Pitagoras miał rację gdy twierdził, że każdy

człowiek został stworzony przez Boga w tym celu, ażeby poznawać i oglądać. Gzy

jednak przedmiotem tego poznania będzie świat, czy jakaś inna natura, to może trzeba

będzie rozważyć później; a to, co powiedzieliśmy, jest dostatecznym wnioskiem, bo

jeżeli mądrość jest naszym naturalnym celem, ćwiczenie się w niej byłoby ze

wszystkiego najlepszym.

Frg. 21. Dlatego inne czynności należy wykonywać przez wzgląd na dobra istniejące

w samym człowieku, a te z nich, które są dobrem w ciele, przez wzgląd na dobro

duszy; doskonałość moralną powinniśmy rozwijać ze względu na mądrość, bo

mądrość jest najwyższym celem, ;Najwyższe formy myślenia. „ scala naturę ” jako

hierarchia wartości

Frg. 22. Również i ta droga prowadzi do tego samego celu.

Frg. 23. Cała więc Natura jako posiadająca rozum niczego nie czyni na oślep6, lecz

zawsze w jakimś celu; odrzuciwszy przypadek troszczy się o cel w większym stopniu

niż sztuki, bo te, jak wiemy są naśladowaniem natury. Ponieważ człowiek z natury

składa się z duszy i ciała, przy czym dusza jest lepsza niż ciało, a to, co jest gorsze,

musi zawsze być sługą tego, co lepsze, zatem ciało musi istnieć ze względu na duszę.

Przypuszczając, że dusza ma część rozumną oraz część nierozumną i że ta druga jest

gorsza, wnioskujemy, że część nierozumna istnieje ze względu na część rozumną.

Rozum należy do części rozumnej; argumentacja ta zmusza nas do stwierdzenia, że

wszystko istnieje z przyczyny rozumu.

Frg. 24. Działalnością rozumu jest myślenie będące widzeniem przedmiotów

myślowych, tak jak postrzeganie przedmiotów widzialnych jest działalnością wzroku.

Ze względu na myślenie i rozum wszystkie inne rzeczy są pożądane przez ludzi,

ponieważ są pożądane ze względu na duszę, a rozum jest najlepszą częścią duszy,

wobec tego wszystkie rzeczy istnieją ze względu na to, co jest najlepsze.

Frg. 25. Spośród myśli te są wolne, które mogą być wybierane dla nich samych,

natomiast te, które prowadzą do wiedzy dotyczącej czegoś innego, są podobne do

niewolnic. To, co ma cel w sobie, przewyższa zawsze to, co służy jako środek do

czegoś innego, a to, co jest wolne, przewyższa to, co nie jest wolne.

Frg. 26. Jeżeli w naszym działaniu posługujemy się myślą, to mimo iż działająca

osoba ma na względzie swoją własną korzyść i z tego punktu widzenia rozpatruje

swoje działanie, to jednak poddaje się kierownictwu rozumu; posługuje się swoim

ciałem jakby sługą i podlega przypadkowi, ale zazwyczaj dobrze spełnia te czynności,

którymi kieruje rozum, nawet wtedy, gdy większa część działań została dokonana za

pomocą ciała jako narzędzia.

Frg. 27. Czyste myślenie jest zatem lepsze i cenniejsze niż myślenie skierowane ku

poszukiwaniu pewnych korzyści. Czyste myślenie jest samo przez się bardziej cenne,

a mądrość rozumu jest w tym rodzaju myślenia najcenniejsza, tak jak w myśleniu dla

działania najcenniejsza jest mądrość połączona z praktyczną wnikliwością. A więc to,

co dobre i cenne, zawarte jest przede wszystkim w filozoficznych dociekaniach, ale

oczywiście nie w każdym rodzaju dociekań. Nie każdy bowiem rodzaj dociekań jest

cenny w sensie bezwzględnym, lecz tylko taki, który dotyczy naczelnej i kierującej

światem zasady. Ten rodzaj myślenia jest ściśle złączony z filozoficzną mądrością i

słusznie możemy twierdzić, że jest to mądrość we właściwym znaczeniu

Frg. 28. Człowiek pozbawiony zdolności postrzegania i rozumu staje się podobny do

rośliny, pozbawiony tylko rozumu staje się podobny do zwierzęcia; natomiast

człowiek w pełni obdarzony rozumem staje się podobny do Boga.

Arystoteles - Zacheta do Filozofii.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: