PODRĘCZNIK

DO INWENTARZA PAC-2 H.C. GUNZBURGA

DO OCENY POSTĘPU W ROZWOJU SPOŁECZNYM

OSÓB Z UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYM

TADEUSZ WITKOWSKI

Oprac. według H.C. Gunzburg. The PAC MANUAL.

Birmingham 1974, 3rd Ed., rozdz. IV. The PAC-2

Lublin 1996

UWAGI ADAPTUJĄCEGO

PAC-2 jest użytecznym narzędziem w ocenie postępu w zakresie umiejętności społecznych (kompetencji społecznej) dzieci, młodzieży i dorosłych z upośledzeniem umysłowym, zwłaszcza w stopniu lekkim i równocześnie programem w ich społecznej rehabilitacji. Poza wersją angielską posiada on wersję amerykańską, francuską, niemiecką, flamandzką, szwedzką oraz prezentowaną tu polską. W naszym kraju metody PAC (PPAC, PAC-1, PAC-2) i skala PAS zostały opublikowane, za zgodą autora wersji oryginalnej i autora opracowania polskiego, przez Centralny Ośrodek Metodyczny MEN (Nowowiejska 4, Warszawa).

Podręcznik PAC-2 dotyczy tylko części tych zagadnień, które H.C. Gunzburg porusza w PAC MANUAL. Są to zagadnienia, których znajomość jest nieodzowna do tego, by można było prawidłowo stosować metodę PAC-2. Mamy tu nie tylko tłumaczenie części PAC MANUAL. Szereg zadań wymagało wprowadzenia modyfikacji, np. w dziale II. KOMUNIKOWANIE SIĘ część 2) Pieniądze opracowano cały zestaw zadań dotyczących posługiwania się pieniędzmi polskimi. Także w innych działach PAC-2 trzeba  było niekiedy wprowadzać zmiany, przynajmniej w poszczególnych zadaniach. Są one oznaczone skrótem (adapt.). Wprowadzono ponadto numerację podstawowych działów i ich części. Działy oznaczono cyframi rzymskimi, a ich części cyframi arabskimi jw. z nawiasem. W ten sposób łatwiej jest odszukać dane zadanie w metodzie PAC lub jej Diagramie.

Zrezygnowano z angielskich PEI-2, czyli norm osiągnięć. Mamy w to miejsce, na końcu podręcznika PAC-2, polskie wagi statystyczne i polski średni diagram.

WPROWADZENIE

Obecna wersja (wyd. 10) inwentarza PAC-2, dla której opracowano niniejszy podręcznik PAC-2 (zawierający wszystkie zadania, których listą jest inwentarz PAC-2) opiera się w zasadzie na wersjach wcześniejszych. Zmieniono w niej tylko kolejność niektórych zadań.

Zadania (umiejętności) społeczne zostały dobrane na podstawie badań empirycznych przy równoczesnym uwzględnieniu ich użyteczności w sytuacjach społecznych. Wzięto również pod uwagę ich stopień trudności, a mianowicie: najłatwiejsze X - wymagające bardzo mało pracy dla ich nabycia, średnie pod względem trudności - Y i najtrudniejsze Z - wymagające największego wysiłku do ich nabycia. Należy dodać, że posiadamy polskie wagi statystyczne na końcu podręcznika (adapt.). Porządek zadań według stopnia trudności w wersji angielskiej został ustalony przez G.C. Matthew. Stopień trudności zadań jest ponadto porównany z różnymi poziomami inteligencji. Wyjątek stanowią niektóre części PAC-2, np. 1.1) Zachowanie się przy stole, gdzie wysoki poziom określonych umiejętności może wystąpić niezależnie od inteligencji, HI.2) Formy grzecznościowe.

Zadania PAC-2 są zestawami zachowań i dotyczą umiejętności, których nie można oceniać wyłącznie na podstawie treści zadań. Może np. zdarzyć się, że ktoś wykonuje zadania trudniejsze nie wykonując jakiegoś łatwiejszego. Dlatego dokonanie oceny wymaga od oceniającego, by dokładnie przestudiował podręcznik i był konsekwentny w ocenie, nawet gdyby uważał, że należałoby jakieś zadanie ocenić inaczej.

Oceny dokonujemy w zasadzie na podstawie obserwacji. (Zaobserwowanie określonych umiejętności badanego nie sprawia większych trudności przy stosowaniu PPAC i PAC-1, gdzie zadania są o wiele prostsze i bardziej dostępne obserwacji). PAC-2 obejmuje zadania, które są wykonywane w szerszym środowisku (np. samodzielne udanie się do jakiejś miejscowości) i dlatego, jeżeli badający nie przebywa z badanym przez dłuższy czas, dokonanie przez niego oceny na podstawie obserwacji będzie po prostu niemożliwe. Zachodzi więc czasem konieczność oparcia się na wypowiedziach osób, które dobrze znają badanego. Informacje winny być uzupełnione wywiadem z samym badanym. Wywiad ten, powinien być jednak traktowany jako postępowanie pomocnicze. Tą drogą można z pewnością ustalić stopień wiadomości społecznych badanego, ale często nie prowadzi ona do informacji, czy badany umie aktualnie stosować swoje wiadomości w konkretnej sytuacji życiowej.

Dokonanie oceny kompetencji społecznych badanego na podstawie przeprowadzonego z nim wywiadu jest zadaniem wymagającym dużych umiejętności. Zbyt powierzchowne (formalistyczne) traktowanie takiego wywiadu może spowodować, że zmieni się on w przesłuchanie, w którym badany może boleśnie uświadomić sobie swoje wady i braki. Dlatego ważne jest unikanie takich sytuacji, a informacje uzyskiwać w życzliwie prowadzonej rozmowie, w której pytania pojawiają się w sposób naturalny.

Reasumując, wskazane jest, aby ocena zachowania się badanego metodą PAC-2 odbywała się na podstawie własnych obserwacji badającego. Ponieważ jednak przy ocenie wielu zadań jest to praktycznie niemożliwe, najlepiej więc jest zasięgnąć informacji u kogoś, kto dobrze zna badanego i mógł zaobserwować jego umiejętności. Gdy i to jest niemożliwe, dopuszczanie jest przeprowadzenie wywiadu z badanym, ale należy przy tym zdawać sobie sprawę, że postępowanie to jest mniej wiarygodne niż korzystanie z obserwacji.

Tylko te zadania, które w Inwentarzu PAC-2 są poprzedzone literą P mogą być oceniane na podstawie wywiadu z badanym. Literę P należy w inwentarzu zakreślić kółkiem dla zazna­czenia, że posłużono się tym właśnie sposobem oceniania.

Podręcznik PAC-2 zawiera trzy sekcje: A, B i C, z których dwie ostatnie zostaną szerzej omówione, po kryteriach oceny zadań PAC-2.

A. KRYTERIA oceny w PAC-2. Ważne jest, by kryteria te były jasno rozumiane, jednakowo stosowane i ściśle przestrzegane, ponieważ w przeciwnym razie nie można by było porównywać wyników konkretnego badanego z „normami".

B. WYWIAD. Sugeruje się tu sposób przeprowadzenia wywiadu z badanym. Sekcja ta zawiera jedynie zadania oznaczone literą P. Metoda ta powinna być stosowana wtedy, gdy inne źródła informacji są niedostępne.

C. ZADANIA W FORMIE TESTÓW. Ta sekcja składa się z zadań działu II. KOMU­NIKOWANIE SIĘ, z wyjątkiem sześciu zadań poprzedzonych przez P. ZADANIA W FORMIE TESTÓW wymagają od badającego bezpośredniego sprawdzenia określonych umie­jętności w sytuacji zbliżonej do testowania. Sekcja ta obejmuje: trzy zadania części l) Język, wszystkie zadania części 2) Pieniądze, 3) Czas i pomiar, 4) Pisanie oraz trzy zadania części 5) Czytanie.

Wprowadzenie rozróżnienia pomiędzy ZADANIAMI W FORMIE TESTÓW (gdzie daną umiejętność sprawdzamy bezpośrednio) a zadaniami ocenianymi na podstawie WYWIADU (gdzie umiejętności są ustalane tylko metodą werbalną) jest czymś charakterystycznym dla PAC-2.

Zestawy zachowań wymienione w PAC-2 obejmują niekiedy dość szeroki zakres (są nawet na wyrost) i dlatego badani mogą wykazywać różne poziomy osiągnięć. Badający ma czasem tendencję do przypisywania badanemu wysokiego poziomu umiejętności, ale wtedy ocena nie spełnia kryteriów podanych w Podręczniku. Należy się tego wystrzegać, gdyż nie­konsekwentne dokonywanie oceny może całkowicie przekreślić celowość badania. Jest ono wiarygodne tylko wtedy, gdy wszystkie warunki są spełnione. Niemniej jednak przy porówny­waniu wyników danego badanego z normami powinna być uwzględniana odmienność warunków lokalnych. Dlatego czasem badający sam będzie musiał zadecydować, jak w danej sytuacji należy zinterpretować otrzymany wynik.

A. KRYTERIA

I. OBSŁUGIWANIE SIEBIE (Self - Help)

l) Zachowanie się przy stole

1. Używa noża oraz widelca poprawnie i bez trudności              X

Zadanie to zaliczamy, jeżeli badany:

a) trzyma pewnie i w odpowiednim miejscu sztućce,

b) używa ich do właściwych celów, tj. pokarm kraje nożem, nabiera i podnosi do ust widelcem.

2. Można akceptować jego zachowanie przy stole              X

Badany wykazuje schludność przy jedzeniu, tj. nic wyróżnia się, chyba ze jest równocześnie upośledzony fizycznie.

41. Radzi sobie przy stole, np. obsługuje się bez trudności              Y

Zaliczamy, jeżeli badany potrafi sobie nałożyć na talerz odpowiednią ilość jedzenia, obsługuje się samodzielnie i je schludnie.

42. Nalewa płyny (herbata, kawa, mleko).              Y

Zadanie to wymaga od badanego umiejętności nalewania danego płynu do filiżanki lub szklanki nie tylko z naczy­nia używanego codziennie, ale również np. z butelki, czajnika.

81. Używa noża do obierania owoców albo krajania chleba.              Z

Aby zaliczyć to zadanie badany powinien posługiwać się nożem dostatecznie dobrze, by obrać jabłko lub gruszkę albo też porządnie i starannie pokrajać chleb.
82. Odpowiednio obsłuży się w barze samoobsługowym lub kawiarni              Z
Zadanie to wymaga od badanego:
a) wybrania sobie z lady dania w barze samoobsługowym,
b) wybrania sztućców i innych potrzebnych przedmiotów,
c) zapłacenia za posiłek i odebrania należnej reszty.

2) Czystość i higiena osobista

3. Regularnie dba o włosy.                                                                X
Umiejętność ta wymaga wysokiego standardu, ale włosy powinny być uczesane i czyste.

4. Utrzymuje siebie w odpowiedniej czystości (ręce, twarz, zęby) i myje się dokładnie.               X
Trzy kryteria musza być spełnione. Badany powinien:
a) wiedzieć, kiedy należy myć ręce, twarz, zęby, włosy, aby zachować podstawową czystość,
b) umieć używać mydlą i ręcznika, spuszczać wodę i pozostawiać po sobie należyty porządek,
c) myć starannie zęby.

43. Kapie się regularnie i dokładnie bez nadzoru.                                                   Y
Aby to zaliczyć badany powinien:
a) umieć myć dokładnie całe dało, niezależnie od tego, w jakich warunkach to robi, np. wanna, prysznic, miska z wodą itp.,
b) czynić to z własnej inicjatywy dostatecznie często aby zachować podstawową czystość,
c) przygotowywać niezbędne przybory, np. mydło, wodę, ręczniki itp. i radzić sobie podczas tych czynności bez nadzoru.

44. Goli się regularnie (mężczyzna), odpowiednio dba o higienę osobistą (kobieta)                   Y
Powinny być spełnione trzy kryteria. Mężczyzna powinien:
a) golić się dostatecznie często, aby wyglądać schludnie,
b) golić się starannie bez nadzoru,
c) dbać o przyrządy do golenia.

Kobieta powinna:
a) przygotować się do menstruacji, zaopatrując się w niezbędne na ten czas przybory,
b) radzić sobie z krwawieniem zgodnie z zasadami higieny osobistej,
c) pozbyć się zużytych środków higienicznych w odpowiedni sposób.
83.P Dba o swoje włosy (mycie, strzyżenie, obcinanie oraz układanie fryzury) z własnej
inicjatywy.              Z

Badany(a) sam(a) decyduje:
a) o myciu swoich włosów i robi to zadowalająco (wtaczając w to czesanie, niekoniecznie układanie włosów w loki),
b) kiedy jego (jej) włosy wymagaj; podcięcia lub ułożenia i czyni to w sposób ogólnie przyjęty.
84. P Regularnie obcina paznokcie (u rąk i nóg) i czyni to bez pomocy (opiłowuje pilniczkiem itp.). Z

Aby ocenić pozytywnie to zadanie powinny być spełnione dwa kryteria.

Badany powinien:
a) wiedzieć, kiedy należy obciąć swoje paznokcie,
b) umieć bez niczyjej pomocy obciąć paznokcie u rąk i nóg, nic kalecząc się.

3) Dbanie o ubiór

5. Potrafi dobrać strój stosowny do pogody.              X
Badany powinien wykazać umiejętność doboru ubrania, które ma włożyć, np. płaszcz przeciwdeszczowy, gdy pada deszcz, ciepłe odzienie zimą, kiedy wychodzi poza dom, lekkie odzienie latem.
6. Wiąże wstążki, sznurowadła, tasiemki fartucha, krawat.                                       X
Mężczyzna powinien umieć zawiązać krawat oraz sznurowadła, a kobieta powinna umieć w pasie z tylu zawiązać na kokardę tasiemki fartucha.
45. Dba o własną odzież, regularnie czyści buty.                                                    Y
Zadanie to oceniamy pozytywnie, gdy badany:
a) wie, kiedy ubranie wymaga oczyszczenia i reperacji,
b) składa lub wiesza starannie swoje ubranie,
c) czyści samodzielnie buty na tyle często, że wyglądają zawsze schludnie.
46. Potrafi regularnie zmieniać bieliznę osobistą.                                                    Y
Powinniśmy upewnić się, czy badany:
a) wie, kiedy należy zmienić bieliznę,
b) zmienia ją samodzielnie, składa brudną w przeznaczonym na to miejscu.
85.P Daje obuwie do naprawy.                                                               Z
Powinniśmy upewnić się czy badany:
a) potrafi ocenić, kiedy obuwie wymaga oddania do naprawy i wie, kiedy należy zgłosić się po jego odbiór,
b) umie wyjaśnić, jakiej konkretnie naprawy obuwie wymaga (gumowe lub skórzane podeszwy, obcasy).
86.P  Korzysta z usług pralni albo sam pierze, korzystając również z pralki domowej (adapt)              Z
Powinniśmy upewnić się, czy badany zna sposób obsługi pralki (potrafi włączyć i wyłączyć, wsypać proszek, wy­kręcić bieliznę, wysuszyć itp.), potrafi samodzielnie prać, używać gorącej wody, mydła, wykręcić bieliznę po praniu i rozwiesić, aby wyschła.

4) Poruszanie się

7.P Korzysta z komunikacji publicznej (krótkie wycieczki, przejażdżki).              X
Badany powinien odbywać regularne wyjazdy do znanych mu i niezbyt odległych miejsc (np. autobusem). Powinien umieć wysiąść w odpowiednim miejscu bez zasięgania informacji.
8.P Chodzi po sprawunki, przechodzi przez jezdnię.              X
Aby ocenić pozytywnie to zadanie badany powinien:
a) opisać, jak dotrzeć do sklepu lub innego miejsca położonego w pobliżu (nie może to być sąsiedni dom),
b) samodzielnie przejść przez jezdnie-
47.P Korzysta z komunikacji publicznej na wyjazdy wymagające co najmniej jednej prze­siadki              Y

Jeżeli nie potrafimy ustalić, czy badany odbył kiedykolwiek samodzielnie taką podróż, to powinien umieć opisać w czasie wywiadu, gdzie i jak należy się przesiąść z jednego pociągu czy autobusu na drugi.

48.P Potrafi znaleźć drogę do co najmniej sześciu miejsc w sąsiedztwie np. kawiarni, sklepu, kościoła itp.                                                                                                                                                          Y

Aby zaliczyć to zadanie badany powinien: umieć dostać się ze swego domu lub miejsca zamieszkania do co najmniej sześciu miejsc (miejsca na terenie ośrodka lub instytucji, w której badany się znajduje, nic są brane pod uwagę w tym zadaniu). Jeżeli nie zaobserwowano, że chodzi do takich miejsc, to powinien umieć powiedzieć, gdzie one się znajdują, opisując je w odniesieniu do innych miejsc, np. kawiarnia, smażalnia ryb, dancing, nazwa konkretnej ulicy, apteka, sklep spożywczy itp.

87.P Korzysta z komunikacji publicznej...