IBdysc_nauk.pdf

Dr hab. inŜ. Edward Kołodziński, prof. UWM

Katedra Informatyki Stosowanej

Wydziału Nauk Technicznych

Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie

InŜynieria bezpieczeństwa

dyscyplina naukowa – kierunek kształcenia

Słowa

kluczowe :

bezpieczeństwo,

inŜynieria,

inŜynieria

bezpieczeństwa

cywilnego,

inŜynieria

bezpieczeństwa

pracy,

inŜynieria

bezpieczeństwa

publicznego,

inŜynieria

bezpieczeństwa technicznego.

Streszczenie

W pracy dokonano analizy potrzeb powołania dyscypliny naukowej i kierunku

kształcenia na poziomie wyŜszym „ InŜynieria bezpieczeństwa”. W konkluzji stwierdza się

zasadność powołania czterech specjalności zarówno dla tej dyscypliny naukowej jak i

kierunku kształcenia - inŜynieria bezpieczeństwa: technicznego, cywilnego, publicznego i

pracy. Pod dyskusję poddaje się równieŜ zasadność tworzenia specjalizacji dla wyróŜnionych

specjalności

tej

dyscypliny

naukowej

związanych

zagroŜeniami

dziedzinowymi.

Przykładowo dla specjalności „InŜynieria bezpieczeństwa cywilnego” warto rozwaŜyć takie

specjalizacje

jak

np.

inŜynieria

bezpieczeństwa:

poŜarowego,

chemicznego,

epidemiologicznego itp.

1. Wprowadzenie

Człowiek od zarania swego istnienia musiał nie tylko zabiegać o warunki ale i

bezpieczeństwo egzystencji. W początkowym okresie zmagał się jedynie z zagroŜeniami

pochodzącymi od sił natury, które określamy jako zagroŜenia naturalne . Jako istota

inteligentna podejmował działania zmierzające do poprawy sobie komfortu Ŝycia i

zwiększenia poziomu bezpieczeństwa. Podejmował zatem starania nie tylko uniezaleŜnienia

się od nieprzyjaznego oddziaływania na niego sił natury ale i podporządkowania jej sobie.

Wprowadzane przez człowieka zmiany w jego środowisku naturalnym, mające na celu

poprawę warunków i bezpieczeństwa egzystencji określamy mianem cywilizacji. Cywilizacja

zmniejsza liczbę i niszczycielską siłę zagroŜeń naturalnych, lecz jednocześnie generuje nowe

ich rodzaje, zwane zagroŜeniami cywilizacyjnymi .

Źródłem znacznej części zagroŜeń cywilizacyjnych są, przede wszystkim, błędy

popełniane na etapie: opracowania załoŜeń na przedsięwzięcia mające rozwiązać aktualne

problemy, np. transportowe, energetyczne, Ŝywnościowe itp.; określania wymagań na

wytwory (urządzenia, obiekty itp.) techniczne; projektowania, wykonania i eksploatacji

urządzeń i obiektów technicznych. Przyczyną popełnionych błędów moŜe być zarówno

niewiedza jak i zbyt mała waga przywiązywana do aspektów bezpieczeństwa, a nierzadko

względy natury ekonomicznej (nieracjonalna oszczędność) czy nierzetelność wykonawstwa

we wszystkich fazach cyklu Ŝycia wytworu. Ponadto częstokroć naruszane jest szeroko

rozumiane

bezpieczeństwo

pracy

poprzez

nieprzestrzeganie

zasad

eksploatacyjnych

przyjętych przez projektanta wytworu.

Nierównomierny

rozwój

cywilizacyjny

społeczeństw,

niezadowolenie

grup

zawodowych, chęć dominowania grup etnicznych, religii itp. generuje nowy rodzaj zagroŜeń

bezpieczeństwa nazywanych zagroŜeniami bezpieczeństwa publicznego (rys.1.) .

Za groŜ e nia

na tura lne

Za groŜe nia

c y wiliz a c y jne

Zagr oŜenia bezpieczeństwa

Za groŜe nia

public z ne

Za groŜ e nia

pra c y

Rys. 1. Ilustracja rodzajów zagroŜeń bezpieczeństwa

Z powyŜszego wynika, Ŝe człowiek Ŝyje i będzie Ŝył w środowisku potencjalnych

zagroŜeń bezpieczeństwa , które to uaktywnione wskutek: niekorzystnych dla niego zmian w

środowisku naturalnym, w jego wytworach, nie przestrzegania zasad bezpiecznej ich

eksploatacji, bądź teŜ wskutek niezadowolenia społecznego z róŜnych przyczyn, mogą

zamieniać się w określonego rodzaju zdarzenia, tj. dziedzinowe zagroŜenia realne , takie jak

np.: trzęsienia ziemi, powodziowe, poŜarowe (niezaleŜnie od ich przyczyn), chemiczne,

epidemiologiczne, strajki, zamieszki itp. W ich następstwie powstają stany niekorzystne dla

Ŝycia bądź zdrowia człowieka oraz jego środowiska. Oznacza to, Ŝe stan bezpieczeństwa

podmiotu (człowieka, obiektu, zakładu, instytucji, aglomeracji itp.) nie jest stanem stabilnym

- nie jest dobrem danym podmiotowi raz na zawsze.

W świecie realnym występują ciągłe zagroŜenia bezpieczeństwa podmiotu zarówno od

sił natury jak i niezamierzonych i zamierzonych skutków działalności człowieka. Projektując,

wytwarzając i eksploatując artefakty musimy przywiązywać naleŜytą wagę do aspektu

bezpieczeństwa. Doskonalenie metod i środków zapobiegania powstawaniu określonych

rodzajów zagroŜeń, przygotowania podmiotu oraz systemu odpowiedzialnego za jego

bezpieczeństwo na przypadek ich wystąpienia oraz skutecznego reagowania w przypadku

wystąpienia jest podstawową domeną „InŜynierii bezpieczeństwa”, rozumianej zarówno

jako dyscyplina naukowa jak i kierunek kształcenia.

„ InŜynieria bezpieczeństwa ” to metody i środki racjonalnej techniczno - organizacyjnej

działalności człowieka, której celem jest zapewnienie podmiotowi (ludziom, organizacji,

obiektom itp.) bezpieczeństwa jego funkcjonowania poprzez:

zapobieganie powstawaniu naturalnym, cywilizacyjnym, publicznym oraz podczas

eksploatacji artefaktów zagroŜeniom bezpieczeństwa,

przygotowanie podmiotów i systemu bezpieczeństwa na wypadek ich wystąpienia,

przeciwdziałanie (reagowanie) w przypadku wyzwolenia się zagroŜeń.

Zapobieganie moŜliwości powstawania zagroŜeń bezpieczeństwa , generowanych przez

wytwory

ludzkiej

działalności

tzw.

artefakty

jest

domeną

dziedziny

„InŜynierii

bezpieczeństwa” nazywanej „InŜynierią bezpieczeństwa technicznego”.

„ InŜynieria bezpieczeństwa technicznego” - zajmuje się takim projektowaniem,

wytwarzaniem, eksploatacją i likwidacją artefaktów (np. obiektów technicznych), by w

racjonalny sposób zminimalizować moŜliwości i rozmiar negatywnego oddziaływania na

otoczenie, tj. ludzi, dobra cywilizacji, środowisko naturalne, we wszystkich etapach cyklu

jego Ŝycia [ 2 ].

„ InŜynieria bezpieczeństwa technicznego” - nie zajmuje się natomiast opracowaniem

metod i środków zapobiegania, przeciwdziałania i usuwania negatywnych skutków

wywołanych przez: eksploatację artefaktów, niekorzystne zjawiska naturalne czy teŜ umyślne

destrukcyjne działanie ludzi. Nie zajmuje się zatem niedopuszczaniem do powstawania szkód

gdy „wyzwoli się” zagroŜenie pochodzące od artefaktów bądź/i zjawisk naturalnych. Jest to

obszar działalności „InŜynierii bezpieczeństwa cywilnego”.

Opracowanie metod i środków identyfikacji zagroŜeń bezpieczeństwa człowieka i

środowiska naturalnego pochodzących od świadomych i zamierzonych działań (np.:

wandalizmu, chuligaństwa, nie przestrzegania przepisów ruchu drogowego, terroryzmu itp.)

oraz przeciwdziałania im stanowi domenę „InŜynierii bezpieczeństwa publicznego”.

Opracowanie metod i środków identyfikacji zagroŜeń bezpieczeństwa człowieka podczas

pracy (rozumianej jako świadoma i celowa jego działalność będąca podstawą istnienia i

zmierzająca do rozwoju społeczeństwa) oraz przeciwdziałania im stanowi dziedzinę

przedmiotową „InŜynierii bezpieczeństwa pracy”.

Zasadność wyodrębnienia czterech nurtów „InŜynierii bezpieczeństwa”, tj.:

¶ „InŜynierii bezpieczeństwa technicznego”,

¶ „InŜynierii bezpieczeństwa cywilnego”,

¶ „InŜynieria bezpieczeństwa publicznego”,

¶ „InŜynieria bezpieczeństwa pracy”

wynika przede wszystkim z róŜnych przyczyn powstawania zagroŜeń, a w związku z tym

róŜnych metod i potrzeby dysponowania innymi środkami do zapobiegania oraz wykrywania

symptomów moŜliwości ich wyzwalania się. Stąd względna odrębność problemów oraz

niezbędnej wiedzy i umiejętności, a takŜe środków techniczno-programowych do ich

rozwiązywania. UŜyte określenie „względność” wynika z faktu, Ŝe przed zajściem niektórych

rodzajów zdarzeń (np. poŜar) sposoby zapobiegania będą zaleŜeć od przyczyny ich powstania

natomiast wykrywanie (monitoring) i reagowanie na nie będzie analogiczne.

NaleŜy w tym miejscu poczynić dwa istotne spostrzeŜenia:

1. moŜe zachodzić korelacja między poszczególnymi rodzajami zagroŜeń – np. zagroŜenia

naturalne mogą mieć istotny wpływ na powstawanie: zagroŜeń cywilizacyjnych,

bezpieczeństwa pracy czy teŜ zagroŜeń publicznych. Przykładem mogą być długotrwałe

upały, powodujące istotne pogorszenie warunków pracy i ograniczenia w dostawach wody.

UciąŜliwość tym spowodowana moŜe spowodować niezadowolenia społeczne z

działalności władz – niewłaściwego przygotowania na wystąpienie długotrwałych upałów;

2. róŜne rodzaje zagroŜeń mogą powodować tego samego rodzaju zdarzenie (skutek) – np.

nie przestrzeganie zasad bezpieczeństwa pracy, wadliwie zaprojektowana instalacja,

wyładowania atmosferyczne, czy teŜ celowe działania (sabotaŜ, podpalenie) mogą

spowodować te same skutki – wypadek, poŜar obiektu czy teŜ zniszczenia. Sposoby i

środki uŜyte do zapobiegania będą diametralnie róŜne, zaś sposoby i środki uŜyte do

reagowania na skutki będą analogiczne – nie oznacza to, Ŝe dokładnie takie same.

ZauwaŜmy ponadto, Ŝe cechą wspólną wyodrębnionych czterech nurtów „InŜynierii

bezpieczeństwa” (o dość rozmytych granicach między nimi) , jest nadrzędność celu, którym

jest opracowanie metod i środków techniczno-programowych zapewnienia bezpieczeństwa

funkcjonowania podmiotów oraz ich środowiska.

2. InŜynieria bezpieczeństwa – dyscyplina naukowa

2.1. Charakterystyka „InŜynierii bezpieczeństwa”

Według [2] „InŜynieria bezpieczeństwa” (ang. safety engineering) wyrosła z potrzeby

rozwiązania problemów związanych z koniecznością przeciwdziałania zagroŜeniu bezpieczeństwa

ogółu ludzkości i całego środowiska naturalnego oraz dóbr cywilizacji ze strony energetyki jądrowej,

a takŜe chronienia stosunkowo nielicznej lecz wąsko wyspecjalizowanej, o wysokich umiejętnościach

grupy ludzi (astronautów) przed niebezpieczeństwami podczas lotów kosmicznych i stała się w ciągu

ostatnich dwóch dziesięcioleci samodzielną dyscypliną naukową.

Zakres zainteresowań „ InŜynierii bezpieczeństwa” nie ograniczył się oczywiście do

energetyki jądrowej oraz astronautyki. W chwili obecnej praktycznie obejmuje wszystkie obszary

techniki. Wśród nich, po energetyce jądrowej i astronautyce, naleŜy przede wszystkim wymienić

przemysł chemiczny, transport (wytwarzanie i eksploatacja: samolotów, pojazdów szynowych,

samochodów, statków, infrastruktury transportowej itp.), przemysł wydobywczy, energetykę

konwencjonalną, budownictwo, itd.

Oprócz ogromnego znaczenia w technice godna podkreślenia jest wielka rola „InŜynierii

bezpieczeństwa” w skutecznym zmniejszaniu negatywnych skutków:

¶ zagroŜeń naturalnych takich jak: trzęsienia ziemi, huragany, lawiny, powodzie, poŜary itp.

¶ ubocznych cywilizacji i niestety jakŜe często zamierzonej działalności człowieka (działania

terrorystyczne i akty sabotaŜu).

Pod pojęciem negatywnych skutków zagroŜeń bezpieczeństwa podmiotu będziemy rozumieli w

szczególności: śmierć ludzi, uszczerbek na ich zdrowiu, zniszczenia obiektów technicznych,

niekorzystne zmiany w środowisku przyrodniczym, itd.

Celem działania „ InŜynierii bezpieczeństwa” jest doskonalenie metod i środków techniczno-

programowych racjonalnej maksymalizacji skuteczności ochrony ludzi, środowiska naturalnego i

dobór cywilizacji. Cel ten jest urzeczywistniany poprzez cztery, ugruntowane juŜ pojęciowo,

metodycznie i narzędziowo wzajemne uzupełniające się jej specjalności:

¶ „InŜynierię bezpieczeństwa technicznego”,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: