Melosik Z., Szudlarek T. - Kultura, tożsamość i edukacja - migotanie znaczeń.pdf - Współczesne kierunki pedagogiczne - pedagogika.uw

Zbyszko Melosik

Tomasz Szkudlarek

Kultura, tożsamość i edukacja migotanie znaczeń

Spis treści

1. Wstęp: i kto to mówi?

2. Nauki społeczne u schyłku nowoczesności

2.1. Ponowoczesność jako dramat; ponowoczesność jako nadzieja

2.1.1. Teoria nowoczesna

2.1.2. Pedagogika jako teoria

2.1.3. Muzeum jako teoria

2.1.4. Madonna i shopping: teorie wyzwolone?

2.2. Teoria jako turystyka

2.2.1. Pedagogika po nowoczesności

2.2.2. Turystyczna krytyka

2.2.3. Dekonstrukcja

3. Miejsce, przemieszczenie, tożsamość

3.1. Globalizm, lokalizm, tożsamość

3.2. Miejsca i wartości

3.3. Wspólnoty

3.4. Przemieszczenie i dekolonizacja: pożądanie tożsamości

4. Profile tożsamości

4.1. Wolność i uwiedzenie

4.1.2. Sacrum i codzienność

4.1.3. Wartości w stylu pop

5. Edukacja i kultura popularna

5.1. Tekstualność: krytyka i pedagogia

5.2. Pedagogia sztuki interwencji

6. Zakończenie

7. Bibliografia

Motto:

Tekst mnie wybiera, mając do dyspozycji niewidzialne

ekrany i cały tor przeszkód: słownictwo, odniesienia, własną

czytelność itd. (...) Jak uzewn ę trzni ć (umieścić na zewnątrz)

języki świata, nie wpadając w sidła języka ostatecznego, do

którego po prostu będą się odnosiły i recytowały go inne

sposoby mówienia? Odkąd nazywam, jestem nazywany; zostaję

wciągnięty w wojnę nazw. 1

Wstęp: i kto to mówi?

Jesteśmy bajkopisarzami. Uwielbiamy opowiadać. Uwielbiamy, gdy nas

słuchają z otwartymi szeroko uszami, oczami i ustami. Któż nie chciałby opowiadać

niekończącej się bajki?. Niekiedy nasze bajki spisujemy. Słowo drukowane staje się

wtedy dla nas SŁOWEM wydaje się nam, że przechodzimy z nim do wieczności.

Stajemy się AUTORAMI. W kulturze Zachodu pojęcie “autora” uzyskało status

niemal metafizyczny. Zarówno na poziomie debat akademickich, jak i wiedzy

potocznej autor stoi “poza” jego spojrzenie i jego pióro mają charakter

metanarracyjny. Autor to osoba, która posiada dar transcendencji przekracza życie i

rzeczywistość; posiada dostęp do ukrytego sensu (czy to poprzez wyrafinowane

metody badawcze, czy też przez olśnienie/intuicję). Ma się nawet wrażenie, że w

opinii wielu autor jest największym autorytetem w sferze definiowania tego, jaka

rzeczywistość “jest” (prawo do diagnozowania), jaka “będzie” (prawo do

prognozowania), wreszcie jaka “powinna być” (prawo do wyznaczania granic). W

tym ostatnim przypadku autorzy korzystają zresztą często z tego prawa z całą

bezwzględnością. Będąc autorami tekstu , sytuują sięna pozycji autorów świata .

Można przypomnieć autorów ustaw, skazujących na eksterminację całe grupy

etniczne ustawy wchodziły w życie z chwilą publicznego ogłoszenia w postaci

drukowanej. Można przypomnieć poezję wcielaną w życie na Bałkanach.

Zdecydowana większość autorów może pozwolić sobie jednak zwykle na

szczęście dla nieautorów jedynie na “aspiracje”. Marzą o zmianie rzeczywistości,

proponują mniej lub bardziej wyrafinowane wyjaśnienia i teorie dotyczące “końca

świata” lub “początku nowej epoki”. Pragną uzyskać status

metafizyka/metanarratora, otoczonego gronem wyznawców (lub przynajmniej

wielbicieli). Wierzą przy tym, że ich słowa, zdania, akapity, rozdziały, dzieła mają

1 Roland Barthes, Przyjemność tekstu , Warszawa 1997, ss. 32, 76 w tłumaczeniu A. Lewańskiej

charakter “ostateczny”, że to ludzie, czytelnicy wpiszą w nie swoje biografie. W

praktyce jednak jest odwrotnie najczęściej słowo drukowane zaczyna żyć własnym

życiem. To czytelnik “dopasowuje” narrację autora do swoich marzeń i wyobrażeń.

To on zawsze czytając i intepretując pisze tekst na nowo. Czytelnik i czas, który

upływa, nadają słowom i dziełom nowe znaczenia niekiedy sprzeczne z intencjami

autora. Tekst wchodzi w zupełnie nowy kontekst społeczny, w rezultacie jest już “o

czymś innym”, a pierwotna oś narracji (tak ważna dla autora) staje się mało

znacząca. Tekst w swojej społecznej cyrkulacji wchodzi w “cykl

intertekstualności”. Nieustannie, w interakcji w milionami innych tekstów i

kontekstów, staje się na nowo. Jest zawsze “niezdecydowany” (dobrą metaforą

wydają się być tutaj fale w morzu każda z nich może być potraktowana jako tekst,

który jednak nie jest możliwy do wyizolowania zlewa się z innymi falami/tekstami

tworząc niekończacą się intertekstualność). Tekst “gubi” autora.

Podejrzenie, iż nie istnieją uprzywilejowane odczytania jakiegokolwiek tekstu

i że każdy sposób intepretacji jest jednakowo uprawomocniony przyniosło nawet tezę

o “śmierci Autora”. W tym ujęciu autor jest nie znaczącym nic dodatkiem do

napisanego przez siebie tekstu. Czytelnik przestaje być “uwięziony” w celi

“właściwego” sposobu czytania. Śmierć Autora jest więc równoznaczna ze swoistymi

narodzinami czytelnika jako autora.

Mimo świadomości inflacji autorytetu i statusu autora w kulturze

współczesnej (również i z uwagi na radykalne zwiększanie się z roku na rok ilości

zarówno drukowanych, jak i wizualnych przekazów), pokusa stania się SŁOWEM

jest dla autora niezwykle silna. Podejmuje on ryzyko bycia źle zinterpretowanym,

nadinterpretowanym, przeinterpretowanym. Więcej podejmuje on ryzyko bycia

zignorowanym, kiedy efekt jego niekiedy wieloletniej pracy leży bezradnie na

księgarskich półkach. Każdy jednak, kto pisze, pragnie podjąć to ryzyko. Nic w tym

dziwnego geniusz staje się geniuszem dopiero wówczas, gdy geniuszem jest

nazwany. Wystawiamy się więc na widok publiczny, ze wszystkimi śmiesznościami i

ambicjami, z nadzieją wsłuchując się w nadawane nam nazwy: w nadawane nam

znaczenie .

Ale druk słowa ma także swój wymiar dramatyczny. Wydrukowane słowo jest

ostateczne nie można go zmienić. Już JEST na stałe, przytwierdzone, ustalone.

Autor może po tysiąckroć zmienić swoje poglądy, ale wydrukowanego słowa zmienić

nie może. Ono świadczy za nim lub przeciwko niemu w zależności od czasu i

okoliczności. Ono przywoływane jest jako argument (drobne akapity napisane w

latach pięćdziesiątych w oficjalnych gazetach partyjnych przez młodych

felietonistów, dziś rujnują im niekiedy świetnie rozwijające się kariery polityczne).

Może dlatego pisarze niekiedy latami cyzelują akapity, przerabiają fragmenty,

dopisują, wymazują. Może dlatego tak trudno jest wysłać do wydawnictwa

maszynopis czy dyskietki. Tak trudno jest napisać magiczny wyraz “koniec”. Ma się

bowiem wówczas wrażenie, że stało się coś nieodwracalnego; że przebieg wydarzeń

wymknął nam się z rąk.

Osiągnięcia współczesnej mikroelektroniki i telekomunikacji wspomagają

autora w jego wysiłkach, aby dopracować swoje dzieło. Pamiętam, pewnie z dziesięć

lat temu, kiedy pisałem moje teksty na maszynie do pisania, cierpliwie przepisując

po raz kolejny “nieudane strony”, a o komputerze wogóle mi się nie śniło,

przeczytałem jeden z wywiadów przeprowadzonych z A. Tofflerem. Mówił on o

swojej pracy z laptopem i nawykach pracy intelektualnej, które wytwarzają dawane

przez komputer możliwości. Byłem tym bardzo zafascynowany i z drugiej strony

przekonany, że nigdy w życiu nie będę miał takiej szansy. Na szczęście stało się

inaczej. Praca z komputerem pozwala niemal na nieograniczone możliwości

przekształcania tekstu. Ale nawet i w tym przypadku w pewnym momencie należy

rzecz “zamknąć”. Może dlatego naukowcy coraz częściej rezygnują z drukowania

swoich tekstów. Po prostu umieszczają je w internecie i mają w ten sposób

możliwość nieustannego do nich powrotu i wprowadzania zmian. Dzięki temu ich

bajka nigdy się nie kończy. Akceptują wówczas fakt, że ich słowa nigdy nie staną się

SŁOWEM. Co więcej, muszą się liczyć także i z tym faktem, że ich słowa zostaną

uzupełnione, przeinaczone, przepisane w nieprzewidywalny sposób przez

kogokolwiek, kto uzyska do nich dostęp. W tym przypadku, związek pisarza i

czytelników przekształca się w otwartą interakcję. Bajka się nie kończy, nawet jeśli

jej “pierwszy autor” nie jest nią już zainteresowany.

Ta książka stanowi wyraz marzenia autorów o napisaniu niekończącej się

bajki tekstu, który możliwie jak najdłużej oprze się zamknięciu. Odwołuje się także

przynajmniej do pewnego stopnia do ponowoczesnej idei intertekstualności.

Próbowaliśmy ją pisać i konstruować właśnie w sposób intertekstualny. Tekst (lub

jego fragmenty) przygotowany przez jednego z autorów przesyłany był na dyskietce

do drugiego, który zmieniał go i rozszerzał (niekiedy boleśnie skracał); inaczej

rozmieszczał akcenty, prowadził ścieżki narracji w nieco inną stronę. Następnie

dyskietka wracała do pierwszego autora, który ponownie ingerował w dowolny

sposób w tekst (teraz na przykład wprowadzam(y) zasadnicze zmiany w pierwsze

fragmenty; minęło kilka miesięcy do mojego ostatniego ich czytania, jestem już inny,

w konsekwencji czytam ten tekst i piszę go na nowo). W ten sposób wchodziliśmy ze

sobą w interakcję. Żaden poszczególny fragment nie posiada więc jednego autora.

Autor jest zawsze podwójny (albo radykalnie rzecz ujmując tekst ten nie ma

autora). “Nienowoczesność” tej drogi wywoływania tekstu z jednej strony ma

charakter “po”nowoczesny (rezygnacja z autorstwa jest znakiem czasu

ponowoczesnej kultury, pisanie tekstu wyłącznie na ekranie także); elektroniczna

maszyneria komunikacyjna odtwarza jednak zauważmy drogi tworzenia fabuł

właściwe kulturze przedliterackiej. Ta książka naprawdę powstaje jak bajka: jest re

cytowana, wielokrotnie powtarzana, przeinaczana w każdym powtórzeniu; co więcej,

zamiarem naszym jest, by ta jej podatność na przeinaczenia oparła się presji maszyny

drukarskiej.

Jak pisze Umberto Eco, każda książka ma “modelowego”, wirtualnego

czytelnika, fikcyjną postać odbiorcy, którą w tekście zakłada, do której

interpretacyjnych kompetencji jest adresowan a 1 . Nie da się pisać inaczej, jak właśnie

z myślą o odbiorcy. Jesteśmy jednak przekonani, że nie da się także pisać dla

odbiorcy konkretnego (z takiego zamierzenia nic dobrego zwykle bowiem nie

wynika). Toteż pisząc, zakładamy zwykle istnienie kogoś, kto wie “co trzeba”,

1 U.Eco, Lector in fabula . PIW, Warszawa 1994.

Melosik Z., Szudlarek T. - Kultura, tożsamość i edukacja - migotanie znaczeń.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: