GATUNKI LITERACKIE.doc

                       GATUNKI   LITERACKIE

EPICKIE :

*NOWELA

*OPOWIADANIE

*POWIEŚĆ    --------à

*ANEGDOTA

*BAJKA    -----------à

*EPOPEJA (EPOS)

*LEGENDA   

*BAŚŃ

LIRYCZNE :

*ELEGIA   -----------à

*FRASZKA

*HYMN

*ODA

*PIEŚŃ   --------------à

*SONET

*TREN

DRAMATYCZNE :

*DRAMAT WŁAŚCIWY

*KOMEDIA

*TRAGEDIA

*OPERA

*OPERETKA

MIESZANE : (Z RÓŻNYCH RODZAJÓW LITERACKICH)

*BALLADA

*DRAMAT ROMANTYCZNY

*SATYRA

*POEMAT DYGRESYJNY

*POEMAT HEROIKOMICZNY

*POWIEŚĆ POETYCKA

POGRANICZNE : (Z POGRANICZA LITERATURY, NAUKI I PUBLICYSTYKI)

*ESEJ

*FELIETON

*REPORTAŻ ------à

*NOWELA – krótki utwór prozą o prostej, zwięzłej, jednowątkowej fabule; zawiązanie akcjià punkt kulminacyjny à rozwiązanie akcji (Konopnicka, Sienkiewicz, Prus, Orzeszkowa).

*OPOWIADANIE – krótki utwór prozą, podobny do noweli, ale różniący się bardziej swobodną kompozycją, zawiera opisy i refleksje (Żeromski)

*POWIEŚĆ – obszerny utwór prozą o wielowątkowej fabule, z dużą ilością epizodów, akcja oparta na jakimś konflikcie i posiada wyraziste rozwiązanie. Występuje narracja, dialog, mowa zależna. Występuje wiele postaci, których losy i działania pokazane są na tle społecznym, obyczajowym, ekonomicznym, psychologicznym, politycznym itp.

*ANEGDOTA – krótkie opowiadanie o jakimś specyficznym wydarzeniu, historyjka.

*BAJKA – krótki, wierszowany utwór alegoryczny, zakończony morałem, w którym pod postaciami zwierząt czy przedmiotów kryją się wady i ułomności ludzkie (Krasicki, Tuwim, Brzechwa, Fredro).

*EPOPEJA – obszerny utwór epicki, wierszowany, podniosły w formie i nastroju; także powieść o tematyce historycznej lub narodowej; pierwowzorem „Odyseja”, „Iliada”, „Eneida”. W Polsce à „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza.

*LEGENDA – opowieść nasycona elementami fantastyki, niezwykłości i cudowności. Tematem są historia, mity, zdarzenia i postacie.

*BAŚŃ – krótki utwór o tematyce fantastycznej, nasyconej cudownością związaną z wierzeniami magicznymi, ukazujący dzieje bohaterów swobodnie przekraczających granice między światem poddanym motywacjom realistycznym a sferą działania sił nadnaturalnych.

*ELEGIA – utwór liryczny o tematyce refleksyjnej, często żałobnej, o podniosłym charakterze, utrzymany w smutnym nastroju i tonie skargi (Kochanowski, Słowacki, Herbert, Miłosz).

*FRASZKA – krótki, najczęściej wierszowany utwór, żartobliwy, oparty na anegdocie lub dowcipie (Kochanowski, Morsztyn, Potocki, Gałczyński).

*HYMN – uroczysta pieśń pochwalna opiewająca czyjąś sławę lub wzniosłą ideę; podniosły utwór o treści patriotycznej lub religijnej (Krasicki, Feliński, Kasprowicz, Lechoń).

*ODA – patetyczny utwór poetycki opiewający wybitną postać, doniosłe wydarzenie, wzniosłą ideę (Mickiewicz, Słowacki).

*PIEŚŃ – najstarszy gatunek poezji lirycznej, związany z muzyką, posiada dźwięczność, melodyczność, refren.

*SONET – utwór liryczny, powstał w późnym średniowieczu, składa się z 14 wersów (8 i 6 wierszy) (Kochanowski, Morsztyn, Mickiewicz, Kasprowicz, Tetmajer, Staff).

*TREN – pieśń żałobna o charakterze lamentacyjnym, elegijnym, wyraża ból i żal po stracie kogoś bliskiego (Kochanowski).

*DRAMAT WŁAŚCIWY – dramat obyczajowo- psychologiczny, zwarta kompozycja, niewiele występujących osób, łączy cechy komedii i tragedii, język potoczny w dialogach (Zapolska, Żeromski, Nałkowska).

*KOMEDIA – wartka akcja oparta na konflikcie postaw, zmierzająca do pomyślnego rozwiązania, charakter groteskowy, satyryczny, zawiera elementy komizmu: sytuacji, postaci, języka (Fredro, Zabłocki).

*TRAGEDIA – konflikt dwóch nie dających się pogodzić racji, podporządkowana zasadzie trzech jedności: miejsca, czasu i akcji (Krasicki, Słowacki, Wyspiański).

*OPERA – gatunek muzyki wokalno-instrumentalnej, oparty na akcji dramatycznej, przeznaczony do wystawienia na scenie; gmach, w którym przedstawia się spektakle operowe oraz instytucja zajmująca się ich przygotowaniem, wraz z zespołem śpiewaków solistów, chórem, orkiestrą i baletem.

*OPERETKA - sceniczny utwór muzyczny o charakterze rozrywkowym, z partiami śpiewanymi i dialogowymi oraz baletem. Poszczególne arie funkcjonują niekiedy jako odrębne pieśni.

*BALLADA – wierszowany utwór epicko –liryczny o fantastycznej tematyce zaczerpniętej z podań i legend ludowych. Wyróżnia się śpiewnością wiersza, nastrojowością, tajemniczością niejasno zarysowanych zdarzeń, często „cudownych”, bądź związanych z interwencja sił nadzmysłowych (Mickiewicz).

*DRAMAT ROMANTYCZNY – powstał w okresie romantyzmu, kompozycja otwarta, przeplata elementy fantastyczne z realistycznymi, komizm z tragizmem, bohater – buntownik walczący o szczytne ideały, sprzeczności w psychice i wewnętrzne konflikty („Dziady”, „Nie- Boska komedia”).

*SATYRA – utwór literacki wyszydzający wady ludzkie i stosunki społeczno – polityczne, piętnuje ludzkie zachowania, poglądy, obyczaje; w celu ośmieszenia krytykowanych zjawisk posługuje się ironią, karykaturą, groteską, wyolbrzymieniem (Krasicki).

*POEMAT DYGRESYJNY – powstał w romantyzmie, dłuższy utwór wierszowany łączący elementy epiki i liryki, fabuła z lużnych epizodów, twórcą był George Byron (w Polsce „Beniowski” Słowackiego).

*POEMAT HEROIKOMICZNY – parodia poematu epickiego, popularny w oświeceniu, patetycznemu stylowi towarzyszy błaha tematyka, co jest komiczne („Monachomachia”, „Antymonachomachia”, „Myszeida” Krasicki).

*POWIEŚĆ POETYCKA – gatunek romantycznej poezji narracyjnej, utwór wierszowany, lużna, zagadkowa fabuła, momenty dramatyczne, bohater – buntownik skłócony ze światem, twórcą Walter Scott („Konrad Wallenrod” Mickiewicza).

*ESEJ – szkic o tematyce naukowej, filozoficznej, publicystycznej, najczęściej pisany prozą, pozwala na przedstawienie swojego zdania, refleksji na wybrany temat, charakteryzuje oryginalność, piękny język, błyskotliwość.

*FELIETON – gatunek publicystyczny, dotyczący bieżących wydarzeń, omawianych swobodnie, żartobliwie; obecny w prasie.

*REPORTAŻ – sprawozdanie; oprócz informacji zawiera komentarz i ocenę sytuacji, autor świadkiem lub uczestnikiem wydarzeń.

1