Część ogólna:

PRAWO ZWYCZAJOWE, normy prawne powstałe nie wskutek ustanowienia ich przez państwo, lecz w wyniku uznania przez organy państw. panującego zwyczaju za prawo obowiązujące.

ZWYCZAJ, prawo forma powstania normy prawnej w drodze uznania przez państwo istniejącego z. za obowiązujące prawo; jest źródłem prawa zwyczajowego.

ZASADY WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO, w pol. systemie prawnym zasady występujące w treści klauzul generalnych kodeksów, mających na celu uelastycznienie przepisów prawnych w praktyce ich stosowania, przez wprowadzenie elementu oceny moralnej; odwołują się do nich często przepisy prawa cyw. i pracy.

NORMA PRAWNA, reguła zachowania będąca częścią składową systemu prawa, zabezpieczona sankcją przymusu państwowego; adresatem jest osoba, której zachowanie jest regulowane przez n.p.; n.p. dzielą się na kilka grup, m.in. wg właściwości ich obowiązywania (względnie i bezwzględnie obowiązujące), wg sposobu określenia adresata (abstrakcyjne i konkretne) lub wyznaczonego przez nie zachowania się (ogólne i jednostkowe), wg sposobu regulacji zachowania adresata (nakazujące, zakazujące i dozwalające), ze względu na system praw i wg gałęzi systemu prawa.

Norma prawna, ogólna i abstrakcyjna reguła stworzona na podstawie przepisów prawnych, która określa adresata i warunki stosownego zachowania się (hipoteza normy prawnej), regułę tego zachowania (dyspozycja normy prawnej) i skutki zachowania sprzecznego ze wskazaną powinnością (sankcja).

Normy prawne podzielić można zasadniczo na dwa rodzaje: normy prawne bezwzględnie obowiązujące (Ius cogens), których zastosowanie nie może być wyłączone ani ograniczone postanowieniem stron i odmiennymi zwyczajami, i normy prawne względnie obowiązujące (Ius dispositivum), znajdujące zastosowanie wtedy, gdy same strony nie uregulują konsekwencji prawnych w sposób odmienny od dyspozycji zawartej w takiej normie. Nie ograniczają one swobody kontraktowej, a utrzymują priorytet regulacji dokonanych przez same strony i uzupełniają treść stosunku prawnego w zakresie nieuregulowanym.

Od normy prawnej należy odróżnić przepis prawny, normy prawne zawarte są w przepisach.

NORMA BEZWZGLĘDNIE OBOWIĄZUJĄCA (ius cogens), imperatywne), norma prawna nie dopuszczająca odmiennego uregulowania przez adresatów (strony) kwestii przez nią unormowanej.

NORMA WZGLĘDNIE OBOWIĄZUJĄCA (ius dispositivum), norma prawna mająca zastosowanie, gdy jej adresaci nie uregulują wg swojej woli kwestii, której norma dotyczy.

PRZEPIS PRAWNY, część aktu prawnego wyodrębniona najczęściej jako artykuł, paragraf lub w ich obrębie jako punkt, ustęp;

KLAUZULA GENERALNA, przepis, który przez użycie np. ogólnych pojęć, podlegających ocenie organu stosującego prawo, ma na celu osiągnięcie elastyczności w stosowaniu prawa.

DEROGACJA [łac.], uchylenie mocy obowiązującej przepisu prawnego w sposób wyraźny lub dorozumiany, zgodnie z tzw. regułami kolizyjnymi, np. ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą.

KOLIZJA PRZEPISÓW, sytuacja, w której różne przepisy, należące do tego samego systemu prawa, wiążą z określonym zdarzeniem różne i wykluczające się konsekwencje; rozstrzygnięcie — na podstawie reguł kolizyjnych.

DOWÓD, prawo środek służący do wykazania prawdziwości okoliczności ważnych do rozstrzygnięcia sprawy.

DOMNIEMANIE (presumpcja), prawo uznanie istnienia nie stwierdzonego faktu na podstawie innych faktów, których istnienie jest stwierdzone.

WYKŁADNIA PRAWA (interpretacja prawa), ustalanie znaczenia i zakresu normy prawnej, która budzi wątpliwości w procesie stosowania prawa.

PRAWO PODMIOTOWE, zespół uprawnień przyznanych podmiotowi przez obowiązujące prawo, służących zabezpieczeniu jego interesów i dających mu pewną swobodę kształtowania stosunku prawnego.

UPRAWNIENIE, prawo przyznanie przez normę prawną danej osobie wyboru określonego zachowania się bez nakładania na nią obowiązku.

OBOWIĄZEK PRAWNY, nakaz lub zakaz określonego zachowania się zawarty w normie prawnej; wykonanie o.p. jest zabezpieczone sankcją.

Gwarancja, odpowiedzialność trzeciej osoby za zobowiązania głównego dłużnika.

Rękojmia, instytucja prawna określająca zasady odpowiedzialności sprzedawcy za wady rzeczy sprzedanej. Rękojmia może dotyczyć:

1) wad fizycznych rzeczy (jeżeli rzecz ma wadę zmniejszającą jej wartość lub użyteczność ze względu na cel oznaczony w umowie albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia rzeczy, jeżeli rzecz nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, albo jeżeli rzecz została wydana kupującemu w stanie niezupełnym).

2) wad prawnych rzeczy (jeżeli rzecz stanowi własność osoby trzeciej albo jeżeli jest obciążona prawem osoby trzeciej).

Odpowiedzialność, obowiązek ponoszenia przewidzianych przez przepisy prawne konsekwencji zachowania się własnego lub innych osób. W zależności od przyjętego dla jej ustalenia kryterium, rozróżnia się wiele rodzajów odpowiedzialności: cywilną, karną konstytucyjną, polityczną, prawną.

ZOBOWIĄZANIE

1) wyrażony w pieniądzu dług, który musi być uiszczony przez dłużnika na rzecz konkretnego wierzyciela. Występuje wówczas, gdy zachodzi różnica w czasie między sprzedażą (dostawą towaru, wykonaniem usługi itp.) a zapłatą, i w związku z tym istnieje wierzyciel, dłużnik i określona w pieniądzu wielkość długu.

Zobowiązania można dzielić ze względu na:

a) rodzaj procesu, w którym powstają - np. z tytułu dostaw robót i usług, wynagrodzeń;

b) sposób zapłaty - np. pieniężne, towarowe;

c) osobę wierzyciela - np. podatkowe, bankowe;

d) termin płatności - krótkoterminowe, średnioterminowe, długoterminowe;

e) punktualność płacenia - prawidłowe, przeterminowane;

f) tryb zapłaty - inkasowe, wekslowe.

2) w porozumieniach (umowach) handlowych klauzule postanawiające, że w czasie, gdy porozumienie obowiązuje, żadne opłaty taryfowe wyższe od ustalonych nie będą nakładane.

czyn niedozwolony - W nauce prawa cywilnego przez rozumie się zdarzenie niekoniecznie będące wynikiem ludzkiego działania, rodzące obowiązek odszkodowania i będące przyczyną powstania stosunku zobowiązaniowego (np. szkody spowodowane przez osoby, którym nie można przypisać winy z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego. Szkody wyrządzone przez zwierzęta i rzeczy; szkody będące wynikiem prowadzenia przedsiębiorstwa lub zakładu wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody; szkody spowodowane ruchem pojazdów mechanicznych itp.).

Wierzytelność, przysługujące wierzycielowi uprawnienie do domagania się od dłużnika spełnienia świadczenia pieniężnego lub rzeczowego, w obrocie gospodarczym - wszelkie przewidywane przychody środków pieniężnych z różnych tytułów, np. wypłaconych zaliczek, sprzedaży produktów, wykonanych robót i usług, rozliczeń z budżetem, pracownikami.

Powstanie wierzytelności poprzedza przypływ środków pieniężnych do podmiotu gospodarczego. Niektóre wierzytelności korzystają z przywileju pierwszeństwa zaspokojenia przed innymi wierzytelnościami (np. wierzytelności Skarbu Państwa) oraz z różnorodnych form zabezpieczenia i egzekucji.

Wierzyciel, osoba fizyczna lub prawna uprawniona, na podstawie powstałego zobowiązania, do otrzymania świadczenia pieniężnego lub rzeczowego od dłużnika. Uprawnienie wierzyciela nosi nazwę wierzytelności (należność), a zobowiązanie dłużnika - długu. W obrocie gospodarczym wierzycielem jest podmiot oczekujący środków pieniężnych od dłużnika.

Dłużnik, osoba prawna lub fizyczna obowiązana do uregulowania wobec innej osoby prawnej lub fizycznej (wierzyciela) zobowiązania (długu) pieniężnego lub rzeczowego, wynikającego z istniejącego między nimi stosunku prawnego.

Świadczenie, przedmiot stosunku zobowiązaniowego, który polega na zachowaniu się dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania i zmierza do ochrony najczęściej majątkowego interesu wierzyciela. Świadczenie może polegać na działaniu lub zaniechaniu, musi być oznaczone i możliwe do spełnienia.

Nieruchomość, część powierzchni ziemi (gruntu) wraz z budynkami, drzewami itp., stanowiącymi również przedmiot własności.

Międzyczasowe prawo, prawo intertemporalne, reguły określające zakres i czas stosowania przepisów uchylonych przez nowy akt prawny. W polskim systemie prawnym brak jest jednolitej regulacji prawnej o charakterze kodeksowym. Przepisy regulujące tę materię umieszczane są niekiedy w poszczególnych aktach prawnych.

Derogacja, pozbawienie normy prawnej jej mocy obowiązującej. Derogacja może być wynikiem zastąpienia dotychczas obowiązującej normy nowym przepisem w sposób wyraźny (klauzula derogacyjna) lub dorozumiany (zasada lex posterior derogat legi priori).

Teoria i praktyka uznają również możliwość utraty mocy obowiązującej normy prawnej przez desuetudo.

Desuetudo, niestosowanie bądź nieprzestrzeganie w praktyce danej normy prawnej, czego wynikiem jest utrata przez nią mocy obowiązującej.

Domniemanie, presumpcja, uznanie istnienia określonego faktu za udowodniony na podstawie stwierdzenia innych faktów, pozostających w pewnej zależności w stosunku do faktu domniemywanego.

Relacja ta może opierać się na przyjęciu prawdopodobieństwa wynikającego z doświadczenia życiowego (domniemanie faktyczne - praesumptio facti) lub może być wskazana przez normę prawną (domniemanie prawne).

Domniemanie prawne może być domniemaniem dopuszczającym możliwość przeprowadzenia dowodu przeciwnego (praesumptio iuris tantum) lub domniemaniem, którego obalenie nie jest możliwe (praesumptio iuris ac de iure) - np. rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych.

Wykładnia prawa, interpretacja prawa, ustalenie znaczenia normy prawnej, która budzi wątpliwości w procesie stosowania prawa. W zależności od tego kto interpretuje prawo i jaką moc wiążącą ma jego wykładnia rozróżniamy wykładnię prawa legalną (dokonana przez organ, który sam ustanowił interpretowaną normę, lub przez organ do tego upoważniony), praktyczną (więżąca określone organy) i doktrynalną (dokonywana przez naukę prawa, jej wynik nie ma mocy wiążącej).

Obowiązek, sytuacja prawna, polegająca na tym, że norma prawna wskazuje adresatowi tylko 1. sposób powinnego zachowania się, nie ma on prawnej możliwości wyboru postępowania.

Uprawnienie, przyznanie przez normę prawną danej osobie prawa do określonego zachowania, bez nakładania na nią obowiązku, jednocześnie u innej osoby powstaje obowiązek (np. wierzyciel ma uprawnienie żądania zwrotu długu, a dłużnik ma obowiązek jego zwrócenia).

Roszczenie, uprawnienie wierzyciela, wynikająca ze stosunku zobowiązaniowego możność żądania od konkretnej osoby określonego zachowania się.

Rzecz, przedmiot materialny, który w obrocie prawnym może być traktowany jako dobro samoistne. Rodzaje rzeczy: ruchome i nieruchome, proste i złożone, podzielne i niepodzielne, zużywalne i niezużywalne, oznaczone co do tożsamości lub co do gatunku.

Nieruchomość, część powierzchni ziemi (gruntu) wraz z budynkami, drzewami itp., stanowiącymi również przedmiot własności.

Grunt, w znaczeniu prawnym rzecz nieruchoma. Nieruchomość gruntowa jest częścią powierzchni ziemskiej i stanowi odrębny przedmiot własności. Dla ustalenia stanu prawnego nieruchomości i zapewnienia bezpieczeństwa ich obrotu prowadzi się księgi wieczyste. Dane umożliwiające państwu wykonywanie zadań związanych z gospodarką zasobami ziemi zawiera ewidencja gruntów.

Przynależności, rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy (rzeczy główne) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym i trwałym związku odpowiadającym temu celowi. Przynależnością może być rzecz należąca do właściciela rzeczy głównych.

Część składowa, częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości, albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego. Za część składową nieruchomości uważa się także prawa związane z jej własnością. Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych.

Pożytki, przychód, jaki przynosi rzecz lub prawo podmiotowe w granicach normalnej, prawidłowej gospodarki, bez natychmiastowego zniszczenia lub utraty źródła tego przychodu. Kodeks cywilny przewiduje trzy kategorie pożytków: pożytki naturalne rzeczy, pożytki cywilne rzeczy i pożytki prawa.

Osoba fizyczna, w znaczeniu prawnym każdy człowiek z chwilą urodzenia staje się osobą fizyczną, czyli uzyskuje zdolność prawną, rozumianą jako zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków.

Czynność prawna, świadome działanie określonego podmiotu (osoby fizycznej lub prawnej) skierowane na powstanie, zmianę lub zniesienie konkretnego stosunku prawnego (np. spisanie testamentu, zawarcie umowy). Czynnością prawną jest czynność zmierzająca do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku cywilnoprawnego. Podstawowym elementem każdej czynności prawnej jest oświadczenie woli, zmierzające do wywołania skutków prawnych. Przeważnie w czynnościach prawnych występuje tylko ten jeden element. Są jednak czynności prawne, w których oprócz oświadczenia woli, niezbędne jest wydanie rzeczy, np. taka czynność prawna jak ustanowienie zastawu nie dochodzi do skutku na podstawie samych oświadczeń woli stron.

Nieważność czynności prawnej, wadliwość aktu prawnego wynikająca ze sporządzenia go z naruszeniem przepisów prawa; także wadliwość postepowania cywilnego spowodowana uchwybieniami (przewidzianymi ściśle w ustawie), które stanowią tzw. bezwzględne podstawy zaskarżenia, nawet jeśli nie miały one wpływu na wynik sprawy (np. niedopuszczalność drogi sądowej).

postanowienia istotne (essentialia negotii), przez które rozumie się postanowienia rozstrzygające o kwalifikacji prawnej danej czynności prawnej i indywidualizujące ją. Określają one, jakiego rodzaju czynność prawna ma dojść do skutku. Istotnymi postanowieniami umowy najmu są np. postanowienia ustalające obowiązek udostępnienia używania określonej rzeczy oraz obowiązek płacenia określonego czynszu. Umowa, w której nie jest przewidziany obowiązek płacenia czynszu i obowiązek udostępnienia używania rzeczy, nie może być zakwalifikowana jako umowa najmu. Przepisy prawa przewidują, jakie składniki są istotne dla danego rodzaju czynności prawnej. Oświadczenia woli ustalające tą właśnie treść, są więc istotnymi składnikami umowy najmu. Bez nich nie może dojść do zawarcia umowy najmu.

Postanowienia nieistotne (naturalia negotii) (uboczne) są to takie postanowienia, które zazwyczaj w czynnościach prawnych danego rodzaju są spotykane, ale których brak nie powoduje niedojścia do skutku danej czynności prawnej. Nie muszą one być ustalone przez strony w treści czynności prawnej. Na przykład w umowie sprzedaży postanowieniami nieistotnymi są postanowienia normujące obowiązek ponoszenia kosztów opakowania i przesłania przedmiotu kupna. Dojście czynności prawnej do skutku nie jest uzależnione od tego rodzaju postanowień. Jeżeli w czynności prawnej postanowienia uboczne nie zostały uwzględnione, to mają zastosowanie odpowiednie  przepisy prawa. Jeżeli np. strony w umowie sprzedaży nie zamieściły postanowienia wskazującego, kto ma ponieść koszty przesłania lub opakowania zakupionego towaru, nie rzutuje to na ważność zawartej umowy, obowiązki zaś stron co do kosztów przesłania i opakowania ustala się na podstawie przepisów prawa. Przepisy te głoszą, że koszty przesłania towaru ponosi kupujący, a koszty opakowania ponosi sprzedawca (art. 547 k.c.).

Postanowienia dodatkowe (accidentalia negotii są to takie postanowienia, które z punktu widzenia ustawy nie należą do istotnych, lecz którym strony zawierające umowy taki charakter nadały. Wchodzą one do treści czynności prawnej tylko wówczas, gdy strony wyraźnie tak postanowiły. Do postanowień tych należą przede wszystkim warunek i termin oraz postanowienia co do kary umownej, czy prawa odstąpienia od umowy.

Czynności prawne dwustronne noszą nazwę umów.

     Umowę zawiera się przez złożenie zgodnych oświadczeń woli dwóch stron. Oświadczenia te mogą być złożone jednocześnie (np. jedna strona oświadcza wolę sprzedaży rzeczy po określonej cenie, a druga strona wyraża zgodę na nabycie tej rzeczy po tej cenie albo obie strony sporządzają pismo zawierające treść umowy i podpisują to pismo). Umowa może dojść do skutku również na podstawie oświadczeń złożonych w różnym czasie (np. listownie). W zasadzie umowę uważa się za zawartą, gdy strony określą w swych oświadczeniach istotne postanowienia przyszłej umowy (np. przedmiot sprzedaży i cenę). W pozostałej części stosunek między stronami zostaje ukształtowany przez przepisy prawa względnie obowiązującego oraz przez zasady współżycia społecznego i zwyczaje.

Zdolność prawna, zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków. Wg prawa polskiego osoba fizyczna nabywa zdolność prawną w chwili urodzenia, a kończy się ona z chwilą śmierci lub uznania za zmarłego. Na zdolność prawna nie ma wpływu płeć, rasa, status społeczny, narodowość, wyznanie itp. Niekiedy nabycie zdolności prawnej uzależnione jest od dodatkowych przesłanek, np. obywatelstwa, wieku (pełna zdolność do czynności prawnej).

Zdolność prawna osoby prawnej trwa od chwili jej powstania do chwili likwidacji, np. przedsiębiorstwa.

Zdolność do czynności prawnych, zdolność osoby do nabywania praw i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych. Wg prawa polskiego pełną zdolność do czynności prawnych posiada pełnoletnia, nieubezwłasnowolniona osoba fizyczna, natomiast ograniczoną zdolność ma osoba małoletnia po ukończeniu 13 roku życia lub osoba częściowo ubezwłasnowolniona - osoby te, nie mogą bez zgody opiekuna prawnego, dokonywać samodzielnie czynności prawnych (rozporządzjących i zobowiązujących), z wyjątkiem umów dotyczących drobnych spraw życia codziennego. Osoby całkowicie ubezwłasnowolnione i te, które nie ukończyły 13 lat pozbawione są zdolności do czynności prawnych.

Ubezwłasnowolnienie, ograniczenie osoby fizycznej w możliwości dokonywania czynności prawnych. Kodeks cywilny przewiduje dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia:

1) ubezwłasnowolnienie całkowite, które może być zastosowane w stosunku do osoby, która ukończyła trzynaście lat i wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje ona pod władzą rodzicielską.

2) ubezwłasnowolnienie częściowe, które może być zastosowane w stosunku do osoby pełnoletniej, której wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.

Forma czynności prawnych, (oświadczenia woli), każdy z możliwych sposobów uzewnętrznienia woli przez podmioty stosunków cywilnoprawnych. Zasadą polskiego prawa cywilnego jest swoboda wyboru formy oświadczenia woli przez składającego to oświadczenie. Zachowanie określonej formy stanowi wyjątek od tej zasady. Kodeks cywilny przewiduje następujące formy oświadczenia woli: ustną, pisemną zwykłą, z podpisem notarialnie poświadczonym, z urzędowo poświadczoną datą, aktu notarialnego.

Oświadczenie woli, każde zachowanie się osoby będące uzewnętrznieniem zamiaru tej osoby wywołania określonych skutków prawnych(ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego). Wola osoby składającej oświadczenie musi być ujawniona w sposób dostateczny.

Prawo dopuszcza złożenie oświadczenia woli w sposób dorozumiany (per facta concludentia), jednak oświadczenie to nie może nasuwać wątpliwości co do jego znaczenia. W wielu wypadkach prawo wymaga, aby oświadczenie dotyczące danej czynności prawnej było złożone w szczególnej formie, np. forma aktu notarialnego dla nabycia własności nieruchomości.

W polskim prawie rozróżniamy dwie nieważności złożenia oświadczenia woli:

- bezwzględnie nieważne - oświadczenie woli złożone przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, znajduje się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli, albo złożyła je jedynie dla stworzenia pozoru.

-                      względnie nieważne - oświadczenie woli złożone pod wpływem błędu, groźby bezprawnej, wyzysku lub zniekształcone przez osobe trzecią. Oświadczenie takie ma moc prawną dopóki osoba składająca nie uchyli się od skutków prawnych tego oświadczenia woli.

Błąd, niezgodność między rzeczywistością a wyobrażeniem o niej. W prawie karnym błąd co do znamion przestępstwa wyłącza odpowiedzialność karną z winy umyślnej. W prawie cywilnym wystąpienie błędu istotnego co do treści oświadczenia woli umożliwia składającemu oświadczenie uchylenie się od skutków prawnych tego oświadczenia w terminie określonym ustawą.

Błąd istotny, uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści.

Warunek, metodologiczne określenie czynnika, który dopuszcza (warunek konieczny: conditio sine qua non) lub umożliwia (warunek wystarczający) zaistnienie danego zdarzenia (zjawiska, stanu rzeczy itp.), albo też zwiększa jego prawdopodobieństwo (warunek sprzyjający). Często za warunek danego zdarzenia uważa się jego przyczynę.

Akt notarialny, dokument sporządzany przez notariusza (osobę zaufania publicznego). Stwierdza on pewne fakty, które mają znaczenie prawne. Sporządzenie aktu notarialnego jest wynikiem własnej woli lub następuje z nakazu prawa (np. akt darowizny czy akt kupna).

Rozwód, orzeczenie sądu wydane w formie wyroku, orzekajace rozwiązanie małżeństwa. Przesłanką orzeczenia rozwodu jest stwierdzenie przez sąd, że nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego.

Alimenty, środki świadczone na rzecz utrzymania dzieci, a także związane z opieką i ich wychowaniem, środki łożone na rzecz utrzymania ludzi dorosłych, którzy nie mogą utrzymać się własnymi siłami.

W polskim prawodawstwie do świadczenia alimentów zobowiązywani są wzajemnie rodzice i dzieci (również adoptowane), rodzeństwo, małżonkowie, a także byli małżonkowie w razie rozwodu i unieważnienia małżeństwa. Uchylanie się od świadczenia alimentów podlega karze.

Nieważność małżeństwa, w prawie kanonicznym Kościoła katolickiego uznanie małżeństwa za nie istniejące z powodu wykrycia istotnych okoliczności stojących na przeszkodzie. Nieważność małżeńską mogą spowodować:

1) przeszkoda małżeńska, czyli okoliczność, która czyni osoby niezdolne do zawarcia ważnego małżeństwa (np. brak określonego wieku, impotencja, istniejący już związek małżeński, przyjęte święcenia kapłańskie, ubezwłasnowolnienie, przysposobienie);

2) brak zgody stron lub też określone ich wady, czyli nieprawidłowość w zakresie działania rozumu i woli (np. zaburzenia psychiczne, symulacja, przymus i bojaźń);

3) niewłaściwa forma prawna zawarcia małżeństwa, czyli niezachowanie ogółu przepisów prawa kanonicznego, które są konieczne przy wyrażaniu zgody małżeńskiej.

W sprawach o nieważności małżeńskiej orzekają sądy diecezjalne, obligatoryjnie w 2. instancjach (drugą jest sąd innej diecezji). Jest możliwa apelacja do trzeciej instancji (Rzym, bądź - jak w Polsce - upoważniony sąd diecezjalny krajowy). Proces jest kontradyktoryjny, ważności małżeństwa broni z urzędu "obrońca węzła małżeńskiego".

Prawo spadkowe:

TESTAMENT [łac.], jednostronna i odwołalna czynność prawna, przez którą spadkodawca (testator) rozporządza swym majątkiem na wypadek śmierci; także dokument, w którym spadkodawca spisał treść tej czynności; z punktu widzenia wymaganej formy t. dzieli się na zwykłe: holograficzny (własnoręczny), notarialny i allograficzny (sporządzany z udziałem osoby będącej organem j.s..t) oraz szczególne (np. t. sporządzony ustnie wobec 3 świadków, wobec kapitana statku.

DZIEDZICZENIE, przejście spadku po śmierci osoby fiz. (spadkodawcy) na jedną lub więcej osób fiz. lub prawnych (spadkobierców); podstawą jest testament lub ustawa.

DZIEDZICZENIE TESTAMENTOWE, rodzaj dziedziczenia; przejście spadku w wyniku powołania w testamencie jednej lub więcej osób jako spadkobierców.

DZIEDZICZENIE USTAWOWE, rodzaj dziedziczenia; dochodzi do skutku z braku testamentu; wg pol. prawa do dz.u. powołani są: zstępni spadkodawcy, przysposobieni, małżonek, rodzice, rodzeństwo i ich zstępni oraz Skarb Państwa.

NIEGODNOŚĆ DZIEDZICZENIA, orzeczony przez sąd brak zdolności dziedziczenia, gdy spadkobierca umyślnie dopuścił się przestępstwa wobec spadkodawcy lub bezprawnie naruszył porządek spadkobrania.

SPADEK (sukcesja), ogół cyw., majątkowych praw i obowiązków zmarłej osoby fiz. (spadkodawcy), które z chwilą jego śmierci, przechodzą w wyniku dziedziczenia na spadkobierców.

SPADKU ODRZUCENIE, nieodwołalne oświadczenie woli, złożone przez spadkobiercę przed właściwym urzędem, polegające na odmowie dziedziczenia.

ZACHOWEK, prawo korzyść, którą osoby należące do kręgu spadkobierców ustawowych (spadkobiercy konieczni) muszą otrzymać ze spadku niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew niej; może polegać na nabyciu przez te osoby określonej części spadku (tzw. części nierozrządzalnej albo rezerwy spadkowej) albo na przyznaniu im roszczenia o zapłatę równowartości części udziału spadkowego, który przypadłby im w razie, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego.

WYDZIEDZICZENIE, wg prawa pol. pozbawienie w testamencie spadkobiercy koniecznego (np. dziecka) prawa do zachowku; wydziedziczyć można jedynie z przyczyn przewidzianych prawem.

ZAPIS (legat), prawo nałożony przez spadkodawcę na spadkobiercę ustawowego lub testamentowego obowiązek spełnienia określonego świadczenia (np. przeniesienie własności rzeczy, zapłaty kwoty pieniężnej) na rzecz oznaczonej w testamencie osoby (zapisobiorcy).

ZAPISOBIORCA (legatariusz), osoba, której testator przeznaczył w testamencie pewną korzyść majątkową, bez ustanowienia jej spadkobiercą....