HISTORIA- PO ŚMIERICI WŁADYSŁAWA IV WAZY
Kozacy zaporscy:
· Chłopi wpierw byli ściągnięci na tereny Ukrainy, a później uciekli do Siczy Zaporskiej
· Mieli bronić południowo-wschodniej granicy RP przez najazdami Tatarów.
· Wyznawali prawosławie
· Wojsko bitne ok.20-40 tys.
· Walczyli taborem
Kozacy rejestrowi- elita kozaków, Rzeczpospolita wypłacała im żołd i zapewniała prawo służby pod wybranymi przez nich samych dowódcami.
I poł XVII w. – powstania kozackie; Kozacy chcieli zwiększenia k. rejestrowanych i zrównania praw ze szlachtą, która domagała się zmniejszenia liczby K. rejestrowych i zmniejszenia ich swobód. Spór wynikał również z religii.
Władysław IV Waza chciał zaatakować Turcję za pomocą kozaków, z których chciał zrobić regularne wojsko. Sejm jednak nie wydał na to zgody, a zawiedzeni Kozacy pod dowództwem Bohdana Chmielnickiego ruszyli na teren Polski
1648- powstanie Chmielnickiego; śmierć Władysława IV Wazy; Jan Kazimierz obejmuje tron.
1654- Perejesław, układ Moskwy i Kozaków.
· Kozacy oddali Ukrainę w opiekę Moskwie w zamian za zwiększenie rejestru w wojsku, prawo do zajęcie dawnych majątków szlacheckich
· Wojska moskiewskie wystąpiły, jako sojusznicy kozaków w bitwie z RP
1654- wojna PL <-> Moskwa o kozaków
1658- śmierć Bohdana Chmielnickiego,
Ugoda w Hadziaczu, polska zaproponowało kozakom
· Utworzenie 3 członu RP z województw Pruskich à Wielkiego Księstwa Ruskiego: mieli mieć hetmana kozackiego, wyższą szkołę w Kijowie, reprezentanta kozaków w izbie poselskiej, a prawosławni biskupi mogli zasiadać w senacie.
Do podpisania ugody nie doszło, a osoby ze strony polskiej, które ją podpisały zostały zamordowane przez kozaków, którzy ponownie wtargnęli na teren polski.
1667- rozejm w Andruszowie podział ziem ukraińskich między Polskę i Moskwę( lewy brzeg Dniepru, Zaporoże i ziemie zdobyte przez RP w 1619)
1672- Kozacy oddali się w ręce Turków i razem z nimi najechali na Polskę, objęli Podole
1672- traktat w Buczaczu, RP zrzeka się na rzecz Turcji Podola i części Ukrainy, zobowiązuje się do płacenia haraczu.
1673- Hetman Sobieski pokonał Turków, ale ziem nie odzyskaliśmy, ustalono, że nie musimy płacić haraczu
SZWECJA
1655- Potop Szwedzki, Szwedzi za namową Hieronima Radziejowskiego zaatakowali Polskę
Przemyśl, Jasna Góra, Lwów stworzyli linię oporu dla Szwedów, postawili się im.
Jan Kazimierz schronił się na Śląsku,
1656- Król wrócił ze śląska do Lwowa, gdy usłyszał, że chłopi nękają Szwedów postanowił złożyć śluby w katedrze Lwowskiej- „ ulżyć chłopom”
1657- wojska Polskie przejęły inicjatywę w walce
1660- pokój w Oliwie / PL- SZW/
· Status quo ( powrót do granic przed wojną)
· Potwierdzono przynależność Inflant do Szwedów
· Polscy Wazowie zrzekli się praw do tronu Szwecji
Konsekwencją było również uniezależnienie się Prus Książęcych od RP, porzucili oni sojusz ze Szwedami i uzyskali rozwiązanie stosunku lennego i stal się niezależnym władcą.
Wznowiono bitwy między Polską i Moskwą ( były przerwane, ponieważ Moskwa nie chciała zmagać się ze Szwedami).
Radziwiłła pomimo zdrady kraju Sejm RP powrócił do łask i oddał mu majątek.
1657- traktaty welawsko- bydgoskie Jan Kazimierz zrzeka się na rzecz Prus władzy zwierzchniej wobec Prus Książęcych, traktat ułożyli bracia arianie w Radnot
1668- abdykacja Jana Kazimierza- udaje się do Francji na odpoczynek
1669- Michał Korybut Wiśniowiecki został królem wybranym przez szlachtę
1674- śmierć Wiśniowieckiego, tron obejmuje Jan III Sobieski
1683- „ odsiecz wiedeńska” Jan III Sobieski zwyciężył Turków pod Wiedniem
1697- elekcja Augusta II Mocnego
1699- układ w Karłowicach /AUS-TUR/, kończył wojnę z Austrią, Turcy stracili Siedmiogród i Węgry Środkowe. Korzyści dla Polski: meczety mają być znów przekształcone w kościoły, polska odzyskuje ziemie(podole i cz. Ukrainy)
August II Mocny (Sas) przystąpił do wojny północnej, jako władca Saksonii, polska miała pozostać neutralna- niestety na jej tereny wkroczyły wojska szwedzkie, zostaliśmy obrabowani.
Zdetronizowano Augusta II i wybrano nowego króla podporządkowanego Szwecji- Stanisława Leszczyńskiego. W Polsce toczyły się walki Szwecji i Rosji oraz wojna domowa pomiędzy zwolennikami Sasa(Augusta) i Lasa( Leszczyńskiego).
Skutki wojen:
· Zmniejszenie ludności
· Upadło wiele miast
· 1655- spalono Wilno
· Upadła gospodarka, bo nie miał, kto kupować wytworzonych towarów rzemieślniczych
1652- po raz pierwszy użyto liberum veto
POWSTANIE USA
Angielskie kolonie (na terenie USA) były zarządzane przez gubernatorów w imieniu Wielkiej Brytanii. W XVIII w narósł konflikt między mieszkańcami kolonii monarchią brytyjską, ponieważ: rząd wydawał ograniczenia w sprawach handlu korzystne dla Anglii, ale nie dla kolonii USA; podatki uchwalano w Londynie; chcieli równości z mieszkańcami Anglii.
1773- bostońskie parzenie herbaty- amerykanie weszli na statki z herbatą i zatopili je.
1775- początek wojny kolonistów z wojskiem brytyjskim, na czele armii amerykańskiej stanął George Washington
4.07.1776- Deklaracja Niepodległości- uniezależnienie się od Wielkiej Brytanii i stworzenie Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Przeciwko Anglii dołączyła się Francja, Holandia, Hiszpania
1783- pokój, w którym Wielka Brytania uznała niepodległość Stanów Zjednoczonych.
1787- konstytucja USA:
· 13 kolonii stało się związkiem stanów à federacją
o Miały własną konstytucję, zgromadzenie ustawodawcze i gubernatorów
o Każdy stan mógł stworzyć własne prawo zgodne z konstytucją
o Władze centralne zajmowały się polityką zagraniczną i finansami państwa
o 3podział władzy
§ Wykonawcza należała do prezydenta wybieranego w wyborach pośrednich, – co 4 lata w każdym stanie wyłaniano przedstawicieli do kolegium elektorów
§ Ustawodawczą powierzono dwuizbowemu kongresowi ( Izba Reprezentantów +Senat)
§ Sądowniczą objął Sąd Najwyższy
Pierwszy prezydentem został George Washington
FRANCJA
1789- początek obrad Stanów Generalnych, klasa trzecia ogłosiła, że chce uchwalić konstytucję, SG przekształciły się w Zgromadzenie Konstytucyjne à Konstytuantę
· 26.08.1789- ogłoszenie Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela
· Wprowadzenie ustawy znoszącej przywileje feudalne oraz umożlwiające przejęcie majątków Kościoła przez państwo
1791- uchwalenie konstytucji, Francja stała się monarchią parlamentarną:
· Władza wykonawcza należała do króla, który nie podlegał parlamentowi,
· Ministrowie (powołani przez króla) podlegali parlamentowi
· Jednoizbowy parlament= zgromadzenie ustawodawcze= legislatywa, miało prawo uchwalania ustaw i decydowanie wspólnie z królem o wojnie i pokoju.
· Prawo wyborcze mieli obywatele posiadający znaczny majątek
Francji daleko było jeszcze do ideału, ujawnili się zwolennicy republiki:
· Żyrondyści ( od regionu Żyrondy) – reprezentowali interesy zamożnych i średnich warstw dawnego stanu trzeciego
· Jakobini( od klasztoru św. Jakuba)
1792- Zgromadzenie Prawodawcze wypowiedziało wojnę cesarzowi Austrii
Antyfrancuska koalicja: cesarz Prus, Wielka Brytania
14.07.1789- Zburzenie Bastylii – twierdza, w której trzymano zapasy broni i przetrzymywano więźniów.
10.08.1792- tłum ubogich mieszkańców Paryża zaatakował pałac i zmusił parlament do wydania decyzji o aresztowaniu króla za zdradę, jakiej miał się dopuścić.
1792- nowy parlament =Konwencja rozpoczyna obrady, proklamuje zniesienie monarchii i wprowadzenie republiki.
Ludwika XVI (wbrew prawu) postawiono przed sądem Konwencji i skazano na karę śmierci za zdradę stanu
1793- egzekucja Ludwika XVI
1793- jakobini przeprowadzają przewrót polityczny, odsunęli od władzy żyrondystów- ich przywódców aresztowana i stracono.
Władzę przejęli jakobini, rządem republiki kierował Maksymilian Robespierre, najważniejsze zadania wykonywał Komitet Ocalenia Publicznego i Komitet Bezpieczeństwa Publicznego. Za swoje główne zadanie jakobini uznali ocalenie republiki przed klęską wojenną. By zapobiec powrotu monarchii zwalczano przeciwników republiki, wprowadzono terror.
1793- powstanie chłopów w Wandei – uczestnicy występowali w obronie króla oraz przeciwko nadużyciom władz rewolucyjnych i obciążeniom związanym z poborem do wojska.
1794- zamach stanu, przywódcy jakobinów zostali aresztowani i straceni; władzę objęli spiskowcy termidorzy- złagodzili terror i zwolnili wielu aresztowanych
1795- uchwalenie nowej konstytucji; oddawała władzę wykonawczą w ręce pięcioosobowego Dyrektoriatu; prawo wyborcze przyznawano tylko najbogatszym obywatelom.
LOSY RZECZPOSPOLITEJ
1733- August III wstępuje na tron po presją wojsk saskich i rosyjskich/Las ucieka za granice /
Za jego panowania zerwano 13 z 14 sejmów, RP nie miała ani administracji ani armii. W kraju toczyła się rywalizacja stronnictw magnackich:
· Familia /Czartoryscy i Poniatowscy/ - wysuwali oni postulaty naprawy ustroju i usprawnienia działania państwa. Np. zniesienie liberum veto
1740- Stanisław Konarski utworzył Collegium Nobilium
1762- tron w Rosji objęła caryca Katarzyna II
1764- na elekcji z poparciem carycy królem został wybrany Stanisław Poniatowski (kochanek carycy), nazwał się Stanisław August - był zwolennikiem reform, ale blokowała go magnateria, szlachta i caryca
Caryca w porozumieniu z Prusami zażądała równouprawnienia politycznego szlachty innowierczej, która nie miała dostępu do sejmu i wyższych urzędów. Zaczęła się walka między zwolennikami i przeciwnikami równouprawnienia. Wojska rosyjskie wkroczyły na teren polski pod pretekstem przywrócenia spokoju w RP. Pod naciskiem obu mocarstw sejm przywrócił prawa polityczne dla innowierców i zyskał gwarancję Katarzyny II dla
Praw kardynalnych- podstawowe zasady ustrojowe Rzeczypospolitej m.in- liberum veto, wolna elekcja, prawo szlachty do rokoszu- zebrane w jednym dokumencie i ogłoszone w 1767. Gwarantką była Katarzyna II
1768- konfederacja Barska przeciw Rosji i posłusznemu jej królowi. Przez kilka lat ścierały się wojska konfederacji z armią rosyjską i królewską
1772- I rozbiór Polski – Rosja, Austria, Prusy. Traktat rozbiorowy zatwierdził sejm Rzeczypospolitej
W zamian za zatwierdzenie rozbioru August otrzymał zgodę na reformy administracji, skarbu i edukacji.
· 1765- założenie w Warszawie Szkoły Rycerskiej- zadaniem było kształcenie oficerów i urzędników, którzy jednocześnie byliby dobrymi obywatelami.
· 1773- utworzenie Komisji Edukacji Narodowej
· Obiady czwartkowe
1788- obrady sejmu Wielkiego/ Czteroletniego, wprowadzono uchwałę, iż sejm jest skonfederowanyà uchwały są przyjmowane większością głosów i nie można zerwać obrad. Zaproponowano sojusz z Prusami, władca Prus – Fryderyk Wilhelm II zagwarantował nie naruszalność terytorium RP, Stanisław August przekonał się do współpracy z stronnictwem patriotycznym ( grupą reformatorów).
1791- Sejm przyjął uchwałę o miastach królewskich- mieszkańcy mieli prawo do posiadania dóbr ziemskich, dostęp do urzędów i godności, oraz przywilej nietykalności osobistej.
3.05.1791- Konstytucji 3 maja:
· Koniec unii polsko litewskiej
· Dziedziczność tronu
· Usprawnione obrady sejmu – uchwały dzięki większości głosów, zniesienie liberum veto
· Wzmocniona władza wykonawcza
· Prawa polityczne dla części mieszkańców
· Szlachta bez majątku nie miała prawa uczestniczyć w sejmikach
· Chłopi zostali przyjęci pod opiekę prawa i rządu krajowego
By uchwalić konstytucję wykorzystano nieobecność części magnatów głównie przeciwnych reformom. Po uchwaleniu pojechali oni do carycy by ta przywróciła dawny ustrój Rzeczypospolitej oparty na prawach kardynalnych.
1792- Targowica akt konfederacji mówił, iż konstytucja 3 maja jest zamachem stanu, szlachtę wezwano do obrony dawnych praw i wolności przed despotyzmem króla
Do Polski wkroczyła armia rosyjska, a na czele polskiej stanął książę Józef Poniatowski. Król Prus nie przybył nam na pomoc, a Stanisław August ogłosił swój akces do Targowicy
1793- II rozbiór Polski- Rosja Prusy, został zatwierdzony przez sejm z Grodna
24.03.1794- Insurekcja kościuszkowska, Tadeusz Kościuszko ogłosił się naczelnikiem powstania- dowództwo wojsk i zwierzchnik powstańczego rządu. Celem powstania było odzyskanie suwerenności i przywrócenie danych granic Polski, Stanisław August został odsunięty od spraw politycznych.
4.04.1794- Bitwa pod Racławicami Kościuszko pokonał Rosyjski korpus
Kosynierzy- improwizowane oddziały chłopskie, ich ataki przesądziły o naszym zwycięstwie
Uniwersał połaniecki – odezwa, w której Kościuszko przyznał chłopom prawo do opuszczania wsi, nieusuwalność z uprawianej ziemi i ograniczył wymiar pańszczyzny.
Walki objęły teren całej Polski. Powstańcy na opanowanych przez siebie terenach ogłosili powstanie nowych władz. Zwierzchnictwo sprawowała Rada Najwyższa Narodowa, podporządkowana Kościuszce. Władzę objęli zwolennicy Konstytucji 3 maja oraz polscy jakobini. – Domagali się oni zrównania praw politycznych szlachty i mieszkańców, nadania chłopom wolności osobistej.
1794- w walkach stronę Rosyjską poparły Prusy
10.10.1794- Bitwa pod Maciejowicami, Kościuszko trafił do niewoli rosyjskiej.
1795- III rozbiór Polski – Austria Prusy Rosja- pod naciskiem Rosji Stanisław August abdykował
EUROPA
Rojalista- zwolennik monarchii
Na czele wojsk francuskich staje Napoleon Bonaparte
1797- traktat pokojowy / AUS- FRA/ Austria traciła na rzecz Francji Lombardię, Belgię oraz tereny na zachód od Renu
1789- próba podboju Egiptu zakończona klęską
9/10.11.1799- Napoleon przeprowadza zamach stanu, Dyrektoriat zostaje zastąpiony przez konsulat. 3 konsulów objęło rządy w republice, pełnia władzy spoczywała w rękach pierwszego z nich – Bonaparte
3 izbowy parlament. Postanowienie te przyjęła społeczność w przeprowadzonym później
Plebiscycie- podejmowanie decyzji w określonych sprawach publicznych metodą powszechnego głosowania
1801- pokój / AUS, ANG- FRA/- Francja zyskała ogromne wpływy w państwach Niemieckich, z terytoriów odebranych na półwyspie apenińskim stworzono Republikę Włoską, której prezydentem został Bonaparte.
Kodeks Napoleona- kodeks prawa cywilnego; wolność osobista, równość wobec prawa, nienaruszalność własności prywatnej, możliwość świeckich małżeństw i rozwodów
Napoleon po uprzednim nadaniu sobie dożywotniej władzy w
1804- koronacja Napoleona na cesarza Francuzów w Notre Dame
1805- koronacja na króla Królestwa Włoch
Obie decyzje przyjęte przez naród w plebiscytach.
Napoleon stworzył Legię Honorową- odznaczenie nadawana za zasługi dla państwa oraz szlachtę cesarstwa- należały do niej osoby zasłużone dla państwa.
1803- niezadowolona Europa wypowiedziała wojnę Francji, koalicja Anglii(walki morskie), Austrii i Rosji(walki na lądzie) wystąpiła przeciw Napoleonowi.
1808- bitwa morska/ lwa i wieloryba pod Trafalgarem flota francuska i hiszpańska przegrały walki z flotą brytyjską.
1805- bitwa 3 cesarzy pod Austerlitz, Napoleon pokonał koalicje,. Austria zawarła pokój z Francją, w którym uznali wszystkie dotychczasowe zdobycze Napoleona. Stracili również podległe sobie Niemcy, które utworzyły Związek Reński i uznali ...
LBN94