Irena Namysłowska
One są wsród nas
DZIECKO Z ZABURZENIAMI
PSYCHOTYCZNYMI
W SZKOLE
Informacje dla pedagogów i opiekunów
1.Trudności okresu dorastania
Słowo adolescencja oznacza dorastanie. To właśnie dorastanie jednego z członków systemu rodzinnego
wyznacza zadania tego okresu dla niego i jego rodziny. Zrozumienie problemów nastolatka nie jest
możliwe bez odwołania się do okresu dorastania. Okres ten
przez większość badaczy uważany jest za bardzo trudną fazę rozwoju. Ma on istotne znaczenie w ujawnianiu się, diagnozowaniu oraz leczeniu wielu zaburzeń
pojawiających się w tym czasie, w tym także zaburzeń
psychotycznych.
W życiu rodziny zarówno, jako całości, jak i poszczególnych jej członków dorastanie pozostaje trudnym
okresem dla funkcjonowania systemu rodzinnego. Niesie też ryzyko pojawienia się u dorastającego dziecka
zaburzeń emocjonalnych, które między innymi dają rodzinie czas na uporanie się z zadaniami tej
fazy, odraczając, przynajmniej na pewien czas, przejście do fazy „pustego gniazda”, czyli
okresu „odejścia” dziecka z domu
Najczęściej objawy te występują u nastolatka, bowiem jego także czeka pokonanie indywidualnych,
trudnych zadań rozwojowych. Po względnym spokoju okresu dzieciństwa, rodzina musi podjąć duży wysiłek, aby przystosować się do dorastania dziecka. Istotnym powodem modyfikacji stosunków
wewnątrz i zewnątrz rodzinnych jest podejmowanie przez nastolatka nowych
zadań rozwojowych, związanych z przechodzeniem z roli dziecka do roli dorosłego.
Wśród badaczy zajmujących się problematyką dorastania istnieją istotne kontrowersje na temat trudności
związanych z okresem adolescencji. Wielu uważa, że adolescencja jest niezwykle trudną fazą rozwoju psychicznego jednostki i porównują ją do „łagodnej psychozy”, która jest ceną za uporanie się z zależnością i koniecznością separacji od rodziców. Poniższy opis, pochodzący od Anny Freud dobrze oddaje, co dzieje się
z nastolatkiem w tym okresie:
„Dorastający są krańcowo egoistyczni, uważają siebie za centrum wszechświata i jedyny godny uwagi przedmiot zainteresowań, a równocześnie nigdy już w późniejszym życiu nie są zdolni do tak dużego samo poświęcenia i ofiar. Entuzjastycznie podejmują życie grupowe, mając równocześnie przemożne pragnienie samotności. Są samolubni, a jednocześnie pełni wzniosłego idealizmu. Są ascetyczni, mimo, że nagle mogą się pogrążyć w najbardziej przyziemnych przyjemnościach. Nastroje ich oscylują pomiędzy beztroskim optymizmem a najczarniejszym pesymizmem. W pewnych okresach pracują z niezmiernym entuzjazmem, kiedy indziej są leniwi i apatyczni. Czasem ich zachowanie jest szorstkie i bezwzględne, mimo, że sami pozostają krańcowo wrażliwi.”
Socjologowie amerykańscy, którzy przeprowadzili wiele badań nad młodzieżą w Stanach Zjednoczonych, są zdania, że większość nastolatków przechodzi przez adolescencyjny kryzys rozwojowy bez większych problemów. Oznacza to, że nie musi on nieść ze sobą groźby zaburzeń emocjonalnych, które przeżywa jedynie 10―20% dorastającej młodzieży.
Zadaniem okresu adolescencji jest:
• poradzenie sobie z intensywnymi zmianami w zakresie rozwoju fizycznego
intensywna reorganizacja struktur mózgowych i ich funkcji;
• zakończenie rozwoju poznawczego i opanowanie myślenia abstrakcyjnego;
• zakończenie rozwoju psychoseksualnego ― gotowość do
wyboru obiektu miłości zgodnie z własną preferencją seksualną;
• konsolidacja podstawowych struktur psychicznych, np. „ja”, „sumienie”;
• pojawienie się nowej fazy rozwoju moralnego;
• osiągnięcie niezależności uczuciowej od rodziców i innych osób dorosłych (separacja i indywidualizacja);
• osiągnięcie niezależności osobistej;
• rozwijanie postawy wobec grup społecznych i instytucji;
• rozwijanie własnego systemu wartości;
• przygotowanie do małżeństwa i życia w rodzinie;
• przygotowanie do kariery zawodowej i niezależności;
• dążenie do postawy odpowiedzialnej społecznie.
Gdyby szukać dla wymienionych czynników ich wspólnego mianownika opisującego zadania rozwojowe adolescencji, to z pewnością byłoby to przejście od zależności do niezależności i tworzenie się odrębnej
tożsamości dorosłego człowieka
Wszystkie opisane wyżej zadania adolescencji przebiegają w swoistym kontekście kulturowym,
który wpływa na skuteczność ich wypełniania. W Polsce, a zwłaszcza w życiu polskich rodzin,
wpływ na przebieg współczesnego dorastania młodzieży niewątpliwie miała specyfika szybkiej
transformacji we wszystkich aspektach życia po 1989 roku.
Krajowy kontekst społeczno - kulturowy adolescencji to przede wszystkim:
• zmiany w tradycyjnych rolach kobiecych i męskich;
• rewolucja seksualna;
• akceptacja agresji w życiu społecznym oraz oswojenie zjawiska śmierci w życiu społecznym
poprzez prezentowanie jej obrazów w mediach (telewizja, gazety, inernet);
• zachwianie się tradycyjnych systemów wartości w wy-niku szybkich procesów transformacji,
zwłaszcza w rodzinach;
• nasilenie się „świadomości zorientowanej na pieniądze
2. Schizofrenia ― istota choroby w okresie dorastania
Mając wiedzę, jak trudny jest dla młodego człowieka okres dorastania, łatwo sobie wyobrazić, że ta faza rozwojowa predysponuje do pojawiania się zaburzeń psychicznych. Już przed 100 laty psychiatrzy postulowali istnienie „adolescencyjnego szaleństwa” i od tego czasu dość długo żywe są dyskusje nad swoistością psychozy tego okresu. Trudności okresu dorastania mogą stymulować powstanie takich zaburzeń sfery psychicznej, jak: tzw. depresja młodzieńcza, zaburzenia odżywiania czy zaburzenia lękowe. Spośród społecznych czynników występowania trudności, z którymi młody człowiek sobie nie radzi należy wymienić:
• utratę bliskiej osoby spowodowaną śmiercią lub np. rozwodem rodziców;
• konflikt małżeński rodziców;
• przemoc w rodzinie, w tym wykorzystywanie fizyczne,psychiczne lub seksualne przez opiekunów;
• nadużywanie substancji psychoaktywnych przez członków rodziny;
• przewlekłą chorobę, któregoś z rodziców, członka rodziny lub samego dziecka
• zaniedbanie dziecka, brak zainteresowania ze strony rodziców oraz wrogość i emocjonalne odrzucenie;
• sytuacje nadmiernej kontroli ze strony rodziców;
• trudną sytuację materialną i społeczną izolację rodziny.
Najczęstszymi zaburzeniami psychotycznymi okresu dorastania są zaburzenia z tzw. spectrum schizofrenii,
a rozpoznawanie ich stanowi poważny problem. Zaburzenia te nie mają odrębnych kryteriów diagnostycznych
w obowiązującej w Polsce międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10, a inne systemy klasyfikacyjne uwzględniają jedynie niewielkie modyfikacje w stosunku do rozpoznawania analogicznych zaburzeń u osób dorosłych.
Spróbujmy zatem zastanowić się, co kryje się pod określeniem zaburzenia psychotyczne, których przejawem
są zaburzenia ze spektrum schizofrenii. Psychoza jest chorobą psychiczną często o przewlekłym przebiegu.
Psychoza to przede wszystkim zaburzone postrzeganie rzeczywistości, inne niż wśród ludzi zdrowych odbieranie świata, często jako zagrażającego, niebezpiecznego. Dzieje się tak za sprawą odczuwanych przez chorego objawów psychotycznych, do których zalicza się przede wszystkim urojenia i omamy.
Urojenia są to fałszywe sądy nie mające pokrycia w rzeczywistości, wobec których nastolatek jest niekrytyczny (np. „ktoś za mną chodzi, obserwuje mnie, prześladuje, spiker w TV między słowami przekazuje mi jakieś wiadomości lub wręcz mówi o mnie”). Zwykle tym przekonaniom ― najczęściej nieprzyjemnym dla osoby
chorej towarzyszy niepokój, strach, lęk. Omamy (halucynacje) są to fałszywe doznania zmysłowe powstające pomimo braku obecności bodźca je wywołującego („słyszę szepty za plecami, głosy, chociaż nikogo nie ma, które rozmawiają o mnie, komentują moje zachowanie, wyśmiewają się”).
Nauczyciel w początkowym okresie choroby może zaobserwować u ucznia odmienne od dotychczasowych
zachowania. Uczeń:
• opowiada, że widzi i słyszy rzeczy i osoby nieistniejące tu i teraz;
• nasłuchuje, przygląda się, rozmawia z osobami, których nie ma;
• wypowiada nielogiczne ciągi zdań, opisuje zjawiska w sposób bardzo obrazowy, używając udziwnionych myśli
i pojęć;
• w krótkich odstępach czasu popada w skrajne nastroje (od wybuchu śmiechu do płaczu);
• zachowuje się w sposób odmienny niż dotychczas, np.
uczeń nieśmiały ― zaczyna być gadatliwy, natrętny;
uczeń aktywny ― izoluje się od rówieśników;
• prezentuje zachowania nieadekwatne do wieku;
• zaczyna przejawiać nasilone lęki oraz napady strachu przed otaczającą rzeczywistością, izoluje się od zewnętrznego, frustrującego świata
Nauczycielu!
W celu wyjaśnienia odmiennych od dotychczasowych zachowań ucznia zaproś rodziców do szkoły. W partnerskiej rozmowie na temat zachowania oraz wyników nauki zapytaj, jak uczeń funkcjonuje w domu.
Stwórz dobrą atmosferę takiego spotkania, wysłuchaj rodziców i powiadom ich o niepokojących Cię zachowaniach ucznia w szkole. Zachęć rodziców do kontaktu z psychologiem w szkole lub poradni psychologiczno-pedagogicznej. Zaproponuj pomoc w umówieniu wizyty w poradni. Okaż zrozumienie, gdy rodzice będą zaprzeczać trudnościom ucznia. Wyraź gotowość do współpracy i pomocy uczniowi w ramach swoich kompetencji.
W urojeniach wypowiedzi osób chorych, zarówno pod względem treści, jak też formy mogą się zmienić. Słuchając, trudno jest zrozumieć wypowiedzi chorego, mimo że forma gramatyczna (podmiot, orzeczenie w zdaniu) jest zachowana.
Mówimy wtedy o zaburzeniach myślenia w postaci zaburzenia skojarzeń, lub dezorganizacji myślenia.
Chorzy mogą być także niespokojni, pobudzeni (często w znacznym stopniu) lub przeciwnie zahamowani. Wszystkie te objawy nazywany objawami pozytywnymi schizofrenii, w przeciwieństwie do tzw. objawów negatywnych, którymi mogą być: opóźnienie w udzielaniu odpowiedzi, upośledzenie lub brak reakcji emocjonalnych, mała dbałość o higienę. Osoby chore zamykają się w sobie, stają się apatyczne, izolują się od bliskich, także od przyjaciół i kolegów w szkole, zmniejsza się stopień ich ekspresji emocjonalnej, czasami wręcz przestają okazywać uczucia.
W psychozie mogą też pojawiać się zaburzenia nastroju
w postaci obniżonego nastroju, rzadziej ― podwyższonego oraz często występuje lęk. Mogą pojawiać się dziwaczne, niezrozumiałe zachowania: nastolatek zaczyna się dziwacznie ubierać, stosuje diety, zmienia orientację religijną, np. nieoczekiwanie staje się buddystą lub
wymyśla własne systemy religijno-filozoficzne.
Psychoza może dezorganizować życie chorego we
wszystkich jego aspektach, doprowadzając do trudności w kontynuowaniu nauki w szkole, pracy, zerwania kontaktów towarzyskich. Objawy choroby nie muszą być jednak nasilone i dziecko może z nimi żyć prawie tak, jak przed chorobą.
W okresie dorastania zaburzenia psychotyczne występują przede wszystkim jako pierwotne zaburzenia
z tzw. spektrum schizofrenii i wtórne, w przebiegu innych chorób rozpoczynających się w tym okresie.
Zaburzenia psychotyczne wtórne występują:
• w przebiegu nadużywania substancji psychoaktywnych;
• w przebiegu chorób somatycznych takich jak padaczka skroniowa, choroby naczyniowe i degeneracyjne mózgu,
zaburzenia wydzielania wewnętrznego (np. nadczynność tarczycy) i metaboliczne, choroby infekcyjne (zapalenie mózgu i opon mózgowych).
Zaburzenia psychotyczne wtórne mają raczej charakter przemijający i ustępują po leczeniu podstawowej dolegliwości, której są wynikiem. Jeżeli jednak mamy do czynienia z zaburzeniami psychotycznymi okresu dorastania,to najczęściej są to zaburzenia pierwotne z tzw. spektrum schizofrenii. Różnicowanie pomiędzy zaburzeniami występującymi w chorobie a zaburzeniami psychotycznymi w przebiegu nadużywania substancji psychoaktywnych może być bardzo trudne. Ostateczna diagnoza stawiana jest zawsze na podstawie wyników testów na obecność
substancji psychoaktywnych w moczu.
Trzeba pamiętać, że często możemy mieć do czynienia ze współistnieniem obu tych zaburzeń. Młodzi ludzie bowiem, gdy odczuwają, że coś się z nimi dzieje,że zaczynają się zmieniać psychicznie, jak ma to miejsce w okresie poprzedzającym schizofrenię, próbują się „ratować” zażywając narkotyki. Jednak po okresie odstawienia substancji psychoaktywnych objawy psychotyczne najczęściej ustępują.
Coraz częściej podkreśla się znaczenie zaburzeń poznawczych w schizofrenii (uwagi, funkcji wzrokowo-przestrzennych, pamięci słownej oraz pamięci operacyjnej, zwłaszcza krótkotrwałej). Zaburzenia te mogą doprowadzić do osłabienia ogólnej sprawności intelektualnej oraz znacznego upośledzenia możliwości adaptacyjnych ucznia. Mogą one istnieć w dyskretnej formie przed pojawieniem się jawnych objawów choroby. Mogą też
utrzymywać się po ich przeminięciu, utrudniając prawidłowe funkcjonowanie, zwłaszcza intelektualne.
W trakcie trwania choroby deficyty te u części chorych mają charakter utrwalony, lecz pozostają na podobnym poziomie, natomiast u większości ― nasilają się w miarę trwania choroby. Ponadto, pogorszenie funkcji poznawczych występuje z reguły u tych chorych, u których leczenie zostało podjęte późno i było mało systematyczne.
Rokowanie w schizofrenii określa się jako niepewne ze względu na tendencję do nawrotów i częste pogorszenia ogólnego funkcjonowania po przebytej
psychozie, zwłaszcza funkcjonowania poznawczego, co utrudnia naukę w szkole.
2.1. Charakterystyka schorzenia
Etiologia schizofrenii nie jest do końca znana ― ale najważniejsza jest swoista, wrodzona podatność mózgu na
stres i zmiany biochemiczne w nim zachodzące. Stres może mieć różny charakter od biologicznych czynników
stresowych do czynników psychospołecznych. Z kolei miany biochemiczne to przede wszystkim zaburzenia
w neuroprzekaźnikach mózgowych powodujące pojawienie się w mózgu nadmiaru przekaźnika zwanego
dopaminą. Niektórzy podkreślają także rolę wczesnych zmian w rozwoju mózgu, prawdopodobnie rozpoczynających się już w okresie prenatalnym. Mówi się wówczas o tzw. schizofrenii neurorozwojowej.
Schizofrenia nie jest chorobą częstą, jej rozpowszechnienie nie przekracza 1% populacji. Występuje we wszystkich kulturach, u ludzi ze wszystkich warstw społecznych. Zwykle choroba rozpoczyna się u młodych dorosłych, jednak zdarza się, że jej początek przypada wcześniej, na trudny dla nastolatków okres dorastania (13―18 lat). Mówi się wtedy o „schizofrenii o wczesnym początku”.
Schizofrenia rzadko rozpoczyna się u dzieci; jeśli tak się zdarza, mamy do czynienia ze schizofrenią o bardzo wczesnym początku. Jednak postawie
nie takiego rozpoznania jest bardzo trudne i nie zawsze wytrzymuje próbę czasu. Zaburzenia ze spektrum schizofrenii mogą ewoluować powoli, ale mogą również pojawić się burzliwie, w ciągu kilku dni, tak jak w ostrych przemijających zaburzeniach psychotycznych.Zwykle przyjęło się dzielić przebieg choroby na następujące fazy:
1. fazę przedchorobową,
2. okres objawów zwiastunowych (prodromalnych),
3. pierwszy epizod jawnych objawów psychotycznych,
4. okres remisji czyli ustąpienia objawów.
W okresie objawów zwiastunowych wiele zachowań nastolatka może zwrócić uwagę nauczyciela w szkole.
Zwykle dobry do tej pory uczeń zaczyna się opuszczać w nauce, tłumaczy się zaburzeniami koncentracji uwagi, bywa na przemian smutny i rozdrażniony. Można obserwować, że na przerwie pozostaje sam w klasie lub
na korytarzu, izolując się od kolegów, z którymi do tej pory miał dobre kontakty. Czasami obraz ten jest nieco
inny, dominuje wyraźna, choć niezrozumiała zmiana zachowania, niegrzeczne, zupełnie nieoczekiwane odpowiedzi, czasami nie do końca zrozumiałe, zmiana sposobu ubierania się.
W okresie jawnych objawów psychotycznych występują takie objawy chorobowe, jak omamy, urojenia, manie
prześladowcze, otępienie, niespójność myślenia, nieadekwatne reakcje emocjonalne. Uczeń mówi, że widzi
i słyszy rzeczy i osoby, których w rzeczywistości nie ma; nasłuchuje, przygląda się, rozmawia z nieistniejącymi
osobami. Może mówić nielogicznie, używając udziwnionych słów i zdań. Zdarza się, że prezentuje skrajne nastroje (euforia ― płacz) oraz paniczny strach i lęk.
Proces diagnostyczny w zaburzeniach psychotycznych jest bardzo trudny. Wiele bowiem zjawisk, które w późniejszym okresie zostałyby uznane za patologiczne, w okresie dorastania mieszczą się w zakresie normy. Trzeba mieć na uwadze, że w tym okresie:
1. młodzież skłonna jest do wyraźnych, szybkich, nieuzasadnionych zmian nastroju w postaci depresji
i apatii; przeplatają się z nimi okresy euforii i zwiększonej aktywności;
2. u młodzieży mogą pojawiać się krócej czy dłużej trwające okresy lęku lub wręcz paniki, zaburzenia
snu, apetytu, a nawet myśli samobójcze będące wyrazem kryzysu wartości;
3. łatwo jest pomylić zaburzenia myślenia występujące w schizofrenii z „dziwnym językiem nastolatka”;
niektóre słowa mają swoje własne, zupełnie inne od potocznego znaczenie; pojawiają się niecodzienne skojarzenia, „ pseudofilozofowanie”;
4. odsuwanie się od otoczenia ― zwłaszcza rówieśników, zmianę kontaktu z rodzicami na chłodny lub
wręcz zimny ― typowe dla trudności separacyjnych ego okresu trudno odróżnić od
objawów rozpoczynającej się psychozy;
5. niepewność własnej tożsamości seksualnej oraz tożsamości własnego ciała, nakazuje dziecku stale, wręcz obsesyjnie obserwować je i badać, a także budzi podejrzenie psychotycznych obaw i lęków o nieprawidłową budowę ciała.
Przed lekarzem psychiatrą wieku rozwojowego staje zatem podstawowe pytanie: Czy obserwowane u dziecka lub dorastającego zaburzenia, są w istocie objawami psychotycznymi, czy jedynie specyficznymi, przejaskrawionymi cechami rozwojowymi? A jeśli tak, to jaka jest natura tych objawów i czy nie są one przejawem innych opisanych wyżej zaburzeń.
2.2. Leczenie schizofrenii oraz skutki podawania leków
Leczenie zaburzeń psychotycznych wymaga całościowego planu terapeutycznego, w którym leczenie farmakologiczne łączone jest z psychoterapią, socjoterapią, psychoedukacją i treningiem umiejętności społecznych. Leczenie farmakologiczne sprowadza się do wykorzystania wpływu leków przywracających równowagę pomiędzy neuroprzekaźnikami w mózgu. Chodzi zwłaszcza o obniżenie poziomu dopaminy, który u chorych na schizofrenię jest zbyt wysoki.
Leki przeciwpsychotyczne działają na objawy choroby, akie jak: urojenia, omamy, zdezorganizowane myślenie, pobudzenie psychotyczne. Leki muszą być przyjmowane systematycznie, zwykle przez rok lub dwa po
zachorowaniu. Leki neuroleptyczne, tak jak wszystkie leki mają swoiste objawy uboczne, które można tak
że zaobserwować w trakcie nauki szkolnej: drżenia,sztywność mięśni, naoliwiona, maskowata twarz, chodzenie małymi kroczkami, brak współruchów.
Leki mogą wywoływać również zmiany w wyglądzie ucznia przyrost masy ciała, który często staje się
przyczyną odstawienia leków. Obserwuje się również tzw. objawy wegetatywne, takie jak: suchość w ustach
lub ślinienie się, zaparcia. Chorzy często sami sygnalizują, że odczuwają uczucie oszołomienia, osłabienia,
które nazywają „przymuleniem”.Z punktu widzenia funkcjonowania ucznia w szkole ważne są następujące objawy uboczne stosowania leków:
• senność ― po większej dawce leku na noc, niewątpliwie utrudnia koncentrację w trakcie lekcji, zwłaszcza
w trakcie pierwszych godzin lekcyjnych;
• objawy pozapiramidowe ― choć dotyczą sfery ruchowej, mogą powodować również spowolnienie procesów
myślowych,uczucie oszołomienia, „przymulenia” ― przeszkadza w skupieniu się na lekcjach,
zaburza koncentrację;
• spadki ciśnienia ― zwłaszcza po nagłej zmianie pozycji ciała, gwałtownym skłonie itp. mogą utrudniać
koncentrację, jak również mogą powodować omdlenia. Wówczas należy ucznia położyć z nogami uniesionymi do góry, wyżej niż głowa. Uczeń taki może na jakiś czas wymagać zwolnienia przez lekarza
z zajęć z wychowania fizycznego.
Jeżeli któryś z tych objawów jest szczególnie nasilony i wyraźnie przeszkadza w nauce, warto zachęcić ucznia
i ewentualnie jego rodziców, aby omówili te problemy z lekarzem sprawującym opiekę nad uczniem. Lekarz
może zdecydować o modyfikacji leczenia w taki sposób, aby niwelować w miarę możliwości działania
uboczne leków.
Leczenie farmakologiczne, jak już wspomniano, stanowi tylko część programu terapeutycznego stosowane
go w zaburzeniach psychotycznych okresu dorastania.
Ze względu na problematykę trudnego okresu dorastania dotyczącą całego systemu rodzinnego oraz osobiste
problemy nastolatka związane także z przeżywaniem psychozy i hospitalizacji psychiatrycznej, konieczne
mogą być takie działania psychoterapeutyczne, jak: terapia rodzin, terapia indywidualna, terapia grupowa,
zwłaszcza, gdy osoba chora ma problemy z nawiązywaniem i utrzymywaniem kontaktów społecznych. Dopiero taki całościowy program terapeutyczny daje nastolatkowi szansę na wyzdrowienie lub stosunkowo dobre
funkcjonowanie w życiu.
Szczególne znaczenie ma terapia rodzin, która w swoistym dialogu terapeutów z rodziną pozwala zrozumieć
z jednej strony problemy nastolatka związane z okresem dorastania, z drugiej ― problemy rodziny, jako całości związane z chorobą jednego z jej członków
3. 3. Uczeń z zaburzeniami psychotycznymi w szkole
Trudności nastolatka z zaburzeniami schizofrenicznymi wynikają z jednej strony z samej choroby, a z drugiej
mogą być pochodną objawów ubocznych leków przeciwpsychotycznych. Zachorowanie na psychozę, a zwłaszcza hospitalizacja psychiatryczna, są na ogół traumatycznym przeżyciem dla młodego chłopaka lub dziewczyny. Po hospitalizacji psychiatrycznej wracają oni do szkoły z uczuciem dużej niepewności i obaw, jak zostaną przyjęci przez kolegów i nauczycieli. Osoby te obawiają się wyśmiania, izolacji od grupy, zwłaszcza, że
same czują niepewność dotyczącą tego, jak będą funkcjonować w szkole.
Większość młodzieży po hospitalizacji psychiatrycznej ma obniżoną samoocenę, związaną z faktem choroby
psychicznej. Rodzice chorych dzieci stają często przed
dylematem czy przekazać szkole, najczęściej wychowawcy wiadomość, że ich syn czy córka zachorowali,
czy też nie. Najczęściej rozwiązują go powiadamiając wychowawcę o tym fakcie. Rodzice w uzgodnieniu z
dzieckiem powinni zadecydować, kto jeszcze powinien wiedzieć o chorobie, jakie i ile informacji przekazać.
Może się zdarzyć, że z lęku przed reakcją otoczenia, fakt leczenia lub hospitalizacji psychiatrycznej jest
ukrywany. Sytuacja ta jest bardzo trudna dla obu stron, zarówno nauczyciela, jak i chorego ucznia.
Nauczyciel może opacznie interpretować niektóre zachowania wynikające z choroby, jako wynik lenistwa,
lekceważenia lub co gorsza zażywania substancji psychoaktywnych. Z drugiej zaś strony, jeżeli nauczyciel dowie się o chorobie psychicznej ucznia, musi pamiętać, że istnieje konieczność zachowania tajemnicy.
Należy ściśle ustalić z rodzicami i osobą chorą, kto jeszcze może wiedzieć o tym fakcie. Jeżeli chory uczeń
sam informuje o swojej chorobie, na rozmowę taką należy poświęcić dużo czasu, zapewniając warunki spokoju w trakcie jej trwania. Najlepiej byłoby pozostawić uczniowi decyzję dotyczącą tego, ile chce powiedzieć,
nie wypytując zanadto o szczegóły, ale zapewniając go o zrozumieniu i ofiarowując pomoc na terenie szkoły.
Warto ustalić, czy chory uczeń chce, aby wychowawca porozmawiał w trakcie godziny wychowawczej z całą
klasą. Rozwiązanie takie, choć wydaje się najbardziej racjonalne, często nie jest łatwe dla chorego ucznia,
który nie ma odwagi i gotowości do szczerego opowiedzenia o swojej chorobie. Ponadto, taka rozmowa wymaga dobrego przygotowania się do niej nauczyciela, ale jeśli się powiedzie, może mieć niezwykle ważne
znaczenie dla funkcjonowania chorego dziecka w szkole, może ułatwić akceptację innych uczniów i zmniejszenie stygmatyzacji. Można w niej odwołać się do przykładów z literatury lub np. filmu „Piękny umysł”,
aby przybliżyć klasie przeżycia psychotyczne. Czasami zdarza się, że chory uczeń chciałby, aby taka rozmowa miała miejsce, ale wolałby w niej nie uczestniczyć i oczywiście w tym względzie należy pozostawić
mu ostateczną decyzję.
Zaburzenia schizofreniczne mogą zmieniać funkcjonowanie społeczne także w grupie rówieśniczej. Chora
osoba może się izolować, nie nawiązywać relacji społecznych, np. na przerwie pozostawać w klasie. Co więcej, czasami może dziwnie się zachowywać, uśmiechać
bez powodu lub „wyłączać się” przebywając we własnym świecie. Dziecko chore wymaga wówczas pewnej
...
Zaulek