2. Sprawność fizyczna- znaczenie dla przejawów motoryczności człowieka
Sprawność fizyczna- zdolność do wykonywania wszelkich zadań ruchowych. Sprawność fizyczna – jest pojęciem szerszym, wiąże się ze stanem całego organizmu, nie tylko z aparatem ruchu. Możliwość wykonywania wszelkich działań motorycznych decydujących o zaradności człowieka w życiu. Sprawność fizyczna – na nią składa się dany poziom wydolności wszystkich narządów i układów, stan cech motorycznych (siła, szybkość, wytrzymałość) a także pewna prawidłowość budowy ciała.
Elementy warunkujące sprawność fizyczną: * zdrowie i dziedziczne uzdolnienia, * siła fizyczna i wydolność, * zdolność wykonywania ruchów przy minimalnym wydatkowaniu energii, * zdolność eliminowania napięć psychicznych, * umiejętność oceny własnych możliwości przy wybieraniu odpowiedniej pracy, * umiejętność współżycia w grupie.
Sprawny fizycznie jest ten, kto potrafi wykonać efektywnie różnorodne zadania motoryczne. Ideał człowieka sprawnego fizycznie to osobnik wszechstronny (bardziej komandos niż wyczynowiec w jednej dziedzinie).Sprawność fizyczna jest stroną efektywną motoryczności, czyli stroną ruchową, to między innymi od nie zależy jak człowiek wykona swój ruch: skok, bieg.
Motoryczność – to pojęcie obejmujące całokształt czynności ruchowych człowieka, sferę ruchowej aktywności, słowem to wszystko, co dotyczy poruszania się człowieka w przestrzeni na skutek zmian położenia całego ciała lub poszczególnych jego części względem siebie.
W motoryczności wyróżniamy:
1)CECHY JAKOŚCIOWE 2) ILOŚCIOWE RUCHU.
CECHY JAKOŚCIOWE – 1)Idea (cel, motyw działania), dzięki, której charakteryzujemy motorykę. Ze względu na cel wyróżniamy różne rodzaje motoryki: a)m. produkcyjna; b)wyrazowa; c)utylitarna; d)hedonistyczna; e)sportowa – ma na celu rywalizację. 2)Treść ruchu. 3)Forma ruchu – pewna czynność jest wykonywana w pewien określony sposób, np. technika. 4)Cechy ruchu: a)struktura – czasowo – przestrzenna organizacja ruchu, b)dynamiczno – czasowe uporządkowanie ruchu, c)dokładność – stopień zgodności między celem a wynikiem, d)ciągłość – płynność przebiegu ruch. <wg Szopy>.
CECHY ILOŚCIOWE Wyróżniamy tu stronę potencjalną i stronę efektywną. I)Strona potencjalna: 1)predyspozycje motoryczne – dzielą się na 4 grupy: a)p. morfologiczno – strukturalne: *wysokość ciała, *masa ciał i jej składowe (masa ciała szczupłego, BMI, masa tłuszczu), *proporcje ciała (proporcje dźwigni kostnych, proporcje włókien mięśniowych); b)p. energetyczne; c)p. koordynacyjne – oparte na działaniu układu nerwowego; d)p. psychiczne. 2)zdolności motoryczne i umiejętności. II)Strona efektywna: 1)sprawność motoryczna – przejawia się w zasobie posiadanych przez człowieka umiejętności ruchowych. 2)Sprawność fizyczna - przejawia się w wysokim poziomie cech motorycznych: siły, szybkości i wytrzymałości.
3. Strukturalne powiązania pomiędzy predyspozycjami, zdolnościami i efektem motorycznym
Modele:
- Osiński
- Raczek
- Szopa
Według Osińskiego:
1.Zdolności kondycyjne – warunkowane głównie właściwościami morfofizjologicznymi strukturalnymi (wielkość, masa, proporcje i składniki ciała) oraz właściwościami morfofizjologicznymi energetycznymi. Do podstawowych zdolności kondycyjnych na ogół zalicza się zdolności:
*Siłowe – charakteryzują te wielkości, które umożliwiają pokonywanie znacznego oporu zewnętrznego lub przeciwstawiania się mu skurczem mięśni,
*Szybkościowe – charakteryzują zespół tych właściwości, które umożliwiają wykonywanie określonych (tzn. nie trwających długo i przez to nie wywołujących zmęczenia) zadań w możliwie krótkim czasie,
*Wytrzymałościowe – charakteryzują osobnicze możliwości człowieka do podejmowania długotrwałych wysiłków o określonej intensywności, a więc wskazują one na poziom odporności na zmęczenie.
2.Zdolności koordynacyjne – warunkowane przez funkcje sterowania i regulacji ruchu; charakteryzują możliwości precyzyjnego wykonywania złożonych pod względem stosunków czasowo – przestrzennych czynności ruchowych, umiejętności przestawiania się i dostosowania do nowych, a czasami również nieoczekiwanych sytuacji.
A)zdolności motoryczne:
*Kondycyjne (energetyczne) – determinowane przede wszystkim procesami energetyczno – metabolicznymi i motywacyjnymi,
*Koordynacyjne (informacyjne)- determinowane przede wszystkim procesami sterująco – regulacyjnymi i kognitywnymi,
*Kompleksowe (hybrydowe)-determinowane czynnikami obu wcześniej wymienionych grup, ale bez wyraźnej dominanty.
B)umiejętności motoryczne:
*Elementarne (chodzenie, bieganie, czworakowanie, dźwiganie, zwisanie, rzucanie, chwytanie, skakanie, wspinanie, przewracanie, przetaczanie, inne)
*Specjalne (rzucanie, chwytanie, skakanie, wspinanie, przewracanie, przetaczanie).
*Strukturalne: parametry somatyczne, proporcje ciała, struktura i masa mięśni, ruchomość stawów (gibkość), masa tłuszczowa, masa ciała szczupłego (LBM) itd.,
*Energetyczne: a) Beztlenowe: maksymalna moc anaerobowa (MMA)- kwasomlekowa i niekwasomlekowa, b)Tlenowe: zdolność maksymalnego pochłaniania tlenu, odporność na zmęczenie (wytrzymałość),
*Koordynacyjne: koordynacja wzrokowo- ruchowa, orientacja przestrzenna, równowaga, czas reakcji, antycypacja, różnicowanie ruchów itd.,
*Psychiczne: temperament, siła woli, odwaga, motywacja, uzdolnienia ruchowe itd.
Australopitek- polując australopiteki musiały wykazać się dużym sprytem i chytrością oraz szybkością, wytrzymałością biegową i siłową. Rozwój precyzji ruchów dzięki wydłużającemu się i przeciwstawnemu kciukowi. Płeć męska: większe znaczenie wytrzymałości i siły (zabezpieczenie przetrwania rodziny). Płeć żeńska: mniejsze znaczenie wytrzymałości; siła przydatna do przenoszenia potomstwa przebywającego dłużej pod opieką matki, a przenoszonego w częstych zmianach obozowiska.
Pitekantrop- był łowcą polującym na duże ssaki. Wymagało to zarówno odpowiednich narzędzi do zabijania zwierząt, jak też do rozdzielania mięsa oraz obróbki surowców. Masywny szkielet pitekantropów wskazuje na znaczną siłę. Nastąpił znaczny rozwój precyzji i zręczności zmniejsza się tu rola wytrzymałości (mniejsze i krótsze przemieszczenia). Występują bardziej złożone akty ruchowe.
Człowiek neandertalski- dysponowały znaczną siłą w tym także pozwalająca na przenoszenie znacznych ciężarów upolowanej zwierzyny. Dalszy postęp w precyzji ruchów manualnych. Proste, naturalne formy różnych aktów ruchowych są wzbogacane przez zespół dodatkowych czynników coraz bogatsze systemy narzędziowe, zespołowe współdziałanie w różnych czynnościach
Człowiek współczesny- wyróżniamy tutaj formę wcześniejszą Homo sapiens fassiliis, oraz ludzi typu współczesnego Homo sapiens recens. Człowiek fassillis rozprzestrzenia się na znacznych obszarach Europy, Azji, Afryki. Podkreśla się ich nieco większa masywność. Zwiększa się liczebność pierwotnych zbiorowości. Wzbogaca się ich struktura zachowań i współdziałań w złożonych sytuacjach. Bardzo istotnie wzbogaca się system narzędzi. Pojawiają się ilustracje scen z życia człowieka tego okresu. Mamy do czynienia ze wzbogaceniem aktów ruchowych, wzbogaca się system narzędzi. Pojawiają się nowe rodzaje broni (broń miotna).
Człowiek współczesny Homo sapiens recens- przebudowuje znacząco sferę motoryki. Rozwój manofaktury powodował wąską specjalizację zawodową: *wzrost ciągłej precyzji i dokładności ruchów, *rozwój szybkości i wytrzymałości ruchów, *znaczącą rolę spełniają ruchy drobne, bliskie, lecz bardzo precyzyjne i szybkie, *rośnie rola ręki w drobnych ruchach, *rośnie odporność psychiczna. W toku przechodzenia kolejnych etapów ewolucyjnych przemian należy podkreślić, że znaczną rolę odgrywało środowisko. Człowiek a raczej jego motoryczność przechodzi etap od dużej siły i wytrzymałości, a następnie rozwija się szybkość, zręczność, precyzja i dokładność drobnych ruchów.
- noworodek
- niemowlę
- wiek poniemowlęcy
- wiek przedszkolny
- młodszy wiek szkolny
- okres pokwitania
- wiek młodzieńczy
- dorosłość
- starość
OKRES NOWORODKA – FAZA PREMOTORYCZNA
Okres noworodka – od przyjścia na świat do 2-3 miesiąca życia. W tym okresie rozwój motoryki następuje stosunkowo powoli, jednak proces ten może mieć istotne znaczenie dla całego życia człowieka. „Przez pierwsze miesiące po urodzeniu dziecko w stosunku do świata zewnętrznego zachowuje postawę raczej bierną. Ruchy dziecka są początkowo prawie wszystkie nieopanowane, nieskładne i nieskoordynowane, nazywamy je, dlatego ruchami „błędnymi”. Przewęda stwierdza jednak, że: „nieporadność ruchowa noworodka, posiadanie przezeń tylko niewielkiej ilości ruchowych odruchów wrodzonych, które są sztywne i trudne do przebudowy – to pozorne upośledzenie człowieka – okazuje się jego przywilejem, pozwala, bowiem na niemal nieograniczony rozwój motoryki w ciągu dalszego życia i inteligentne przystosowanie jej do potrzeb w zależności od sytuacji środowiskowych”.
OKRES NIEMOWLĘCY – FAZA PROTOMOTORYCZNA (WSTĘPNORUCHOWA)
Okres niemowlęcy – od 4 do 12 miesiąca życia, w którym można już dostrzec wiele skoordynowanych ruchów. Jest to okres szybkiego i widocznego rozwoju motoryki dziecka. W pierwszych miesiącach dziecko reaguje „całym sobą”, co dowodzi słabego jeszcze rozwoju analizatorów i ośrodków korowych, a także braku doświadczeń w kontaktach z otoczeniem. Okres ten można by określić jako fazę przyswajania pierwszych skoordynowanych ruchów. W okresie niemowlęcym przede wszystkim następuje doskonalenie chwytu, przyswojenie postawy pionowej oraz opanowanie pierwszych ruchów lokomocyjnych – samodzielnego chodu. Znaczny wpływ na aktywizację ruchową niemowlęcia ma zachowanie się rodziców i ich udział w prowokowaniu dziecka do wielu różnorodnych czynności ruchowych. Aktywność niemowląt przyspiesza występowanie poszczególnych faz rozwoju psychomotorycznego oraz zapobiega stereotypii ruchowej, a także ma istotne znaczenie dla ogólnego rozwoju dziecka. Stosowanie różnych form ćwiczeń, jak położenie niemowlęcia na brzuchu, obroty, pełzanie, raczkowanie za zabawką itp., a ponadto nie ograniczanie aktywności ruchowej wyłącznie do łóżeczka, potwierdziło jej dodatni wpływ na przebieg procesów rozwojowych ustroju.
WIEK WCZESNEGO DZIECIŃSTWA – POCZĄTEK WŁAŚCIWEGO OKRESU MOTORYCZNEGO
Okres poniemowlęcy (wiek małego dziecka)- od 1 do 3 roku życia. Wraz z przyjęciem postawy pionowej i rozpoczęciem swobodnego poruszania się znacznie powiększa się świat dziecka. Kontakty z tym obszerniejszym już środowiskiem sprzyjają przyswajaniu wielu nowych czynności ruchowych, jak np. wspinanie, balansowanie, zeskoki w głąb, biegi, podskoki, popychanie, noszenie. Dlatego też okres ten nazywany bywa fazą przyswajania wielorakich form ruchu. Dziecko chętnie biega dookoła, podskakuje, popycha i podnosi przedmioty bez widocznego celu, znajdując satysfakcję w samej umiejętności poruszania się. Podstawową formą kontaktu dziecka z otoczeniem jest w tym okresie zabawa. Zabawy funkcjonalne pod koniec tego okresu coraz częściej przechodzą w zabawy naśladowcze, w których dziecko próbuje naśladować społeczeństwo dorosłych. Ćwiczenia ruchowe, stymulujące rozwój psychiczny i motoryczny, stanowią istotny element wychowania w wieku wczesnego dzieciństwa.
WIEK PRZEDSZKOLNY
Okres przedszkolny – od 4 do 6 roku życia. Doskonalą się wówczas przede wszystkim zdolności równoważne (koordynacja) i wytrzymałościowe. W tym okresie rozwojowym następuje szybkie doskonalenie sprawności ruchowej. Nie tylko doskonalą się podstawowe formy ruchów, lecz dziecko potrafi łączyć je w określoną całość, np. w czasie biegu rzucać i skakać. Okres około piątego roku życia nazywamy złotym okresem motoryczności. Jest to pierwsze apogeum motoryczne. Można w tym okresie nie tylko nauczać skomplikowanych czynności ruchowych, ale doskonalić siłę i wytrzymałość. Pod koniec tego okresu należy przyzwyczajać dzieci do nazewnictwa sportowego i zaniechać już form zdrobniałych. Pod koniec wieku przedszkolnego można zatem organizować systematyczne nauczanie z użyciem wielu różnych metod preferując jednak formę zabawową.
Okres wczesnoszkolny (młodszy wiek szkolny)- od 7 do 10-12 roku życia. Znacznie poprawia się szybkość lokomocyjna i wytrzymałość przy stosunkowo słabszym przyroście siły. Wraz z podjęciem obowiązków szkolnych znacznie zmienia się tryb życia dziecka. Z zakresu zabaw przechodzi ono do okresu obowiązków. Wiele dzieci w tym okresie wchodzi również w cykl pozaszkolnych zajęć sportowych. Stąd też obowiązkowe zajęcia szkolne i nieobowiązkowe pozaszkolne są zasadniczymi czynnikami rzutującymi na doskonalenie psychomotoryki dziecka. Młodszy wiek szkolny, a przede wszystkim 9 i 10 rok życia to okres doskonalenia zdolności uczenia się nowych czynności sportowych. Dlatego też podejmuje się wówczas naukę pływania dzieci, naukę jazdy na łyżwach i nartach, a także naukę technicznych elementów lekkoatletyki i wielu gier sportowych. W tym okresie dostrzega się istotne przyrosty w zdolnościach siłowych, szybkościowych i wytrzymałościowych. Obowiązki szkolne ograniczają naturalną ruchliwość dziecka. Należy mu, zatem – przez wiele różnych pozaszkolnych działań – stwarzać okazje do uzupełniania niedoboru ruchu.
PÓŹNY OKRES SZKOLNY
Okres późnoszkolny (wiek dojrzałości motorycznej)- od 10 do 13 r.ż. dojrzewanie motoryczne poprzedza dojrzewanie płciowe. Okres dojrzewania płciowego można podzielić na fazę pubertalną i adolescencji. Ten okres życia nazywany jest najlepszym okresem uczenia się motorycznego dzieci. Jest to drugie apogeum motoryczne. Podobnie jak w poprzednim okresie obserwuje się znaczną ruchliwość dziecka, jednak teraz jest to już opanowana, celowa aktywność ruchowa. Aktywność ta cechuje zarówno chłopców, jak i dziewczęta. Koedukacyjne lekcje wychowania fizycznego mogą zmniejszać dezintegrację społeczną dziewcząt i chłopców. Zróżnicowanie płciowe w sprawności fizycznej można dostrzec dopiero pod koniec tego okresu. Wytrzymałość, zarówno dziewcząt, jak i chłopców, w późnym wieku szkolnym jest stosunkowo niewielka. Z roku na rok obserwuje się poprawę wytrzymałości, jednak nie jest tak znaczny jak w młodszym wieku szkolnym. Szybkość, a zwłaszcza szybkość reakcji, znacznie się poprawia, pod koniec tego okresu jest prawie równa szybkości osób dorosłych. Szybkość uczenia się nowych czynności sportowych sprawia wrażenie, jakby dzieci uczyły się niejako spontanicznie. Składa się na to już znaczna zdolność obserwowania, tworzenia wyobrażeń ruchowych, bogata pamięć ruchowa, a także znaczna doza odwagi i chęci podjęcia ryzyka wykonania nowej czynności sportowej. Istotna w tym okresie dla procesu nauczania jest sprawność nauczyciela, który powinien ćwiczyć razem z uczniami, demonstrować nauczane czynności i dawać krótkie i jasne instrukcje.
PIERWSZA FAZA DOJRZEWANIA (PUBERTALNA)
Dojrzewanie jest okresem zmienności i przebudowy typowych dla poprzednich okresów życia działań również i motorycznych. Okresom aktywności ruchowej towarzyszą okresy demonstrowanej wyraźnie niechęci do zajęć sportowych i znużenia. Pierwszą fazę dojrzewania nazywano kiedyś krytycznym okresem rozwoju motorycznego czy też okresem zanikania sprawności z późnego wieku szkolnego. Są to określenia zbyt skrajne, w pierwszej fazie dojrzewania, bowiem nie następuje kryzys, lecz jedynie faza przestrajania sprawności ruchowej i fizycznej i jest to dalszy proces rozwoju motoryki, towarzyszący określonym zmianom w rozwoju psychofizycznym dziecka. W pierwszej fazie dojrzewania dostrzega się istotny przyrost siły, szczególnie u chłopców. Natomiast w niewielkim tylko stopniu doskonalą się wytrzymałość i zdolności koordynacyjne. Zmniejszają się również w miarę upływu lat możliwości szybkościowe. Wraz z istotnymi zmianami w proporcjach budowy ciała dostrzega się również poważne zmiany w zachowaniach ruchowych dzieci.
Fazę tę określa się jako fazę stabilizacji, wyraźnego zróżnicowania płciowego oraz coraz silniej zaznaczającej się indywidualizacji w doskonaleniu motoryki człowieka. Pierwszym przejawem stabilizacji jest zanikanie charakterystycznych dla poprzedniego okresu zaburzeń i zmienności nastawień do aktywności fizycznej. Wyraża się to większą stałą gotowością młodzieży do podejmowania działań sportowych, wyraźną stabilnością formy sportowej, a także zainteresowaniem i uczestnictwem w ciekawych lekcjach wychowania fizycznego. W okresie adolescencji bardziej widoczna jest indywidualizacja postaw wobec kultury fizycznej. Te nastawienia warunkują zachowania motoryczne młodzieży i przyjmują cechy określające indywidualną osobowość. W drugiej fazie dojrzewania następuje stabilizacja zdolności motorycznych i większa gotowość do podejmowania działań sportowych. Lekcje wychowania fizycznego mogą zawierać elementy treningu kondycyjnego, a w czasie zajęć pozaszkolnych można organizować liczne imprezy sportowe.
WCZESNY OKRES CZŁOWIEKA DOROSŁEGO
ŚREDNI OKRES CZŁOWIEKA DOROSŁEGO
Średni wiek człowieka dorosłego (39/45-50 r.ż.). Aktywność ruchowa bywa tu już nieco mniejsza. U osób systematycznie trenujących może utrzymywać się duża sprawność ruchowa i fizyczna. Jest to czas stopniowego zmniejszania się możliwości motorycznych człowieka. Zmniejsza się przede wszystkim możliwość uczenia się nowych czynności sportowych. Co prawda, obniżanie się sprawności następuje powoli i stopniowo, jednak pod koniec średniego okresu dorosłych poziom jest już dość niski. W tym okresie zaznacza się ogromna różnica między osobami trenującymi, a nietrenującymi, których sprawność ruchowa i fizyczna pod koniec tego okresu jest niewielka. Szybkie obniżanie się sprawności w czwartej dekadzie życia nie jest wynikiem biologicznego starzenia się, lecz rezultatem niedbałości o jej stan.
Późny wiek człowieka dorosłego (45/50-60/70 r.ż.). U człowieka mało aktywnego ruchowo dostrzega się już procesy inwolucyjne, ludzie aktywni mogą uprawiać wiele sportów rekreacyjnie. Są to lata szybkiego spadku fizycznej i ruchowej sprawności. Inwolucja występuje w czynnościach ruchowych życia codziennego i związanych z pracą zawodową. Ćwiczenia fizyczne i zajęcia sportowe powinny służyć zwłaszcza zachowaniu dobrego stanu systemu krążeniowo-oddechowego. Należy również zwrócić uwagę na ćwiczenia gibkościowe, rozluźniające, w wieku starszym, bowiem brak ćwiczeń prowadzi szybko do ograniczenia ruchomości w stawach. Ważne również, dla zapobiegania m.in. kifozie starczej, są ćwiczenia zachowania poprawnej postawy ciała.
OKRES STARZENIA SIĘ
Okres starzenia się (60-70 r.ż.). U osób, które nigdy nie uprawiały sportu dostrzega się niekorzystne zmiany w wykonywaniu ruchów i trudności w ich koordynacji. Natomiast osoby, które nigdy nie zaniedbywały ćwiczeń fizycznych, mogą jeszcze przez wiele lat pozostawać w dobrej kondycji i sprawności ruchowej. Okres wyraźnej motorycznej inwolucji przejawiającej się przede wszystkim znacznym ograniczeniem zainteresowania i potrzeby ruchu. Ruchy stają się coraz bardziej powolne i mało elastyczne. Coraz gorsza jest również płynność ruchów. Przyczyną inwolucji jest przede wszystkim proces biologicznego starzenia się, a zatem zmniejszania siły mięśni, ograniczenie gibkości i zakresu ruchów oraz znaczne zmiany w systemie nerwowym. Objawy starzenia się są procesem nieuniknionym, jednak przez właściwe postępowanie można je znacznie przesunąć w czasie. Do najpóźniejszych lat życia należy, zatem ćwiczyć i uprawiać sport.
6. Przebieg rozwojowy wybranej zdolności motorycznej u dzieci i młodzieży- dymorfizm płciowy
W okresie noworodka i niemowlęcia w zasadzie nie ma znaczących różnic pomiędzy chłopcami i dziewczętami. W tym okresie dzieci głównie poznają „nowy świat”. W okresie poniemowlęcym i przedszkolnym różnice są jeszcze dość słabo zaznaczone i jedynie w rzutach 5-6 letni chłopcy uzyskują znaczną przewagę. Istnieją również poglądy, iż chłopcy w okresie przedszkolnym poczynają wyprzedzać dziewczęta w zakresie inspirowanych form ruchu, tzn. takich, które nie są ruchami naturalnymi. Porównując dziecko 3 letnie z 5-6 letnim dostrzec można istotne różnice w biegu, skoku w dal i rzutach. W tym okresie dziecko już zupełnie poprawnie biega. Podobnie jak w biegu, istotny przyrost sprawności skoków obserwuje się dopiero po 4 roku życia, przy czym znacznie większe postępy czynią chłopcy niż dziewczęta.
W okresie młodszym szkolnym dymorfizm płciowy w motoryce, chociaż już wyraźnie zaznaczony, nie jest jeszcze tak silny jak w późniejszych okresach życia (pod koniec późnego okresu szkolnego). Chłopcy wykazują widoczną przewagę w szybkości biegu, rzutach, skokach, a dziewczęta w gibkości oraz zręczności manualnej. W końcowym etapie okresu wczesnoszkolnego, tj. w przypadku dziewcząt około 10-11 r.ż. i chłopców ok. 12-13 r.ż. następuje faza wyjątkowej łatwości przyswajania sobie nowych ruchów o dość skomplikowanej strukturze („uczenie się z miejsca”).
Około 13 r.ż. dostrzega się zróżnicowanie płciowe. Przyrost siły bezwzględnej chłopców jest wyraźnie szybszy niż u dziewcząt. Względna siła kończyn górnych (siła w stosunku do masy) wzrasta jednak nieznacznie, a u dziewcząt obserwuje się niekiedy stagnację a nawet jej regres. Przyczyna jest brak lub zaniedbywanie odpowiedniej liczby i jakości ćwiczeń siłowych.
W okresie adolescencji (druga faza dojrzewania) obserwuje się znaczący stały przyrost siły chłopców. Przejawia się to znaczną poprawą wyników sportowych w biegach krótkich, skoku w dal i w rzutach. Mniej zmienia się wytrzymałość siłowa, inaczej przebiega rozwój siły u dziewcząt. Przyrost roczny jest nieznaczny, a w 14-15 r.ż. u nietrenujących dziewcząt rozpoczyna się stagnacja siły. Słabo również rozwija się wytrzymałość siłowa. W zakresie możliwości siłowych zróżnicowanie płciowe coraz bardziej się powiększa, tak, że pod koniec tego okresu obserwuje się bardzo dużą różnicę między siłą chłopców i dziewcząt. Zróżnicowanie płciowe w możliwościach wytrzymałościowych zarysowuje się już w wieku 12-14 lat i stale wzrasta. Max. możliwości wytrzymałościowe pojawiają się u dziewcząt już w wieku 15-16 lat a u chłopców między 18-22 r.ż.
We wczesnym okresie człowieka dorosłego istotnie odzwierciedlają się w motoryce różnice płciowe. W większości działań sportowych kobiety osiągają 60-70% możliwości mężczyzn. Szczególnie duże różnice dotyczą siły, wytrzymałości i częściowo szybkości. Zróżnicowanie to dotyczy tylko w małym zakresie zdolności koordynacyjnych a szczególnie ćwiczeń zręcznościowych.
Z płcią człowieka nierozerwalnie wiąże się dymorfizm płciowy. Zjawisko to u ludzi znajduje odzwierciedlenie w zróżnicowaniu morfologicznym, fizjologicznym i psychicznym, tak u kobiet, jak i u mężczyzn. Pamiętać również trzeba, że w odróżnieniu od zwierząt, u człowieka nastąpiło zmniejszenie roli węchu i słuchu, zwiększeniu uległa natomiast funkcja wzroku, co znalazło swój wyraz w przejawach dymorfizmu płciowego u ludzi.Dymorfizm płciowy jest warunkowany genetycznie zróżnicowaniem chromosomów określanych jako chromosomy płciowe (heterochromosomy). W nowo powstałej i rozwijającej się zygocie możemy znaleźć odpowiednio chromosomy żeńskie XX - warunkujące płeć żeńską lub chromosomy męskie XY, które są odpowiedzialne za płeć męską. Ekspresja genów chromosomów płciowych będzie odpowiedzialna za wytworzenie określonej wrażliwości rozwijających się tkanek, narządów i układów na wpływy hormonów płciowych (estrogenów w przypadku płci żeńskiej oraz testosteronu w przypadku płci męskiej).
7. Zmiany międzypokoleniowe w rozwoju sprawności fizycznej dzieci i młodzieży:
Cechy motoryczne są to właściwości charakteryzujące czynności narządu ruchu człowieka. Wykonanie określonego ruchu wymaga : odrębnego sposobu wykonania go, oraz zaangażowania pewnych możliwości, „zdolności” wykonania tego ruch w sposób jak najbardziej doskonały. Tę doskonałość formy ruchu osiąga się przez opanowanie techniki danego ćwiczenia , oraz dzięki pewnym cechom motorycznym które posiada ćwiczący. Cechy motoryczne są określane jako wielkości charakteryzujące potencjalne możliwości ruchowe danego organizmu. Jako potencjalne możliwości ruchowe cechy motoryczne istnieją niezależnie od techniki ruchu. Cechy motoryczne człowieka w ćwiczeniach przejawiają się tylko przez technikę konkretnego ruchu. Można mieć np. bardzo silne mięśnie, ale nie umieć wykorzystać ich siły do wspinania się na linie. I odwrotnie. Przy opanowaniu techniki ćwiczący mający małą siłę mięśniową może to ćwiczenie wykonać doskonale, pomimo swoich mniejszych niż w pierwszym przypadku możliwości siłowych. Technika wykonywania poszczególnych ćwiczeń fizycznych jest w znacznym stopniu zależna od poziomu cech motorycznych danego ćwiczącego. Główne cechy motoryczne to : SIŁA, WYTRZYMAŁOŚĆ, SZYBKOŚĆ, ZWINNOŚĆ, poboczne cechy motoryczne to: SKOCZNOŚĆ, ZRĘCZNOŚĆ I GIBKOŚĆ. Między cechami motorycznymi istnieje pewna współzależność sterowana przez układ nerwowy. Poszczególne właściwości narządu ruchu rozwijają się bardziej niż inne przy treningu specjalistycznym, ale nie zostają wykształcone w sposób izolowany.
Wytrzymałość w ontogenezie- Ontogeneza- okres od zapłodnienia jaja do końca, -Dzieci przedszkolne- bardzo wytrzymałe /ruchy/, -8-9 letnie dzieci 9 km bez rewelacji ,od 8-10 roku wytrzymałość wzrasta,-Wytrzymałość fizyczna rośnie, 7-13 dziewczęta, 7 -14 chłopcy, -12-13 rok życia wzrost wytrzymałości stabilny, 11-letni chłopcy mogą przebiec maraton bez żadnych skutków negatywnie wpływających na ich organizm, -po 13-14 roku życia stabilizacja-Dziewczyny 14-15 letnie mają mniejszą wytrzymałość niż 9-latki /dorastanie/ -18 roczna dziewczyna mniejsza wytrzymałość od 14-letniej, -Wejście w okres dojrzewania chłopców powoduje stopniowy wzrost zdolności motorycznej, -Wejście w okres dojrzewania dziewcząt powod...
Donia12-awf