Wstęp
Poniższa praca przybliża kontekst, w jakim papież dotyka tajemnicy człowieka, bowiem pontyfikat Jana Pawła II-go jest walką o człowieka. Osoba od zawsze interesowała Ojca Świętego[1], dlatego jest on autorytetem w tej dziedzinie. Fundamentem w analizie człowieczeństwa staje się encyklika Redemptor Hominis, która kontynuuje myśl Konstytucji Soboru Watykańskiego II-go Gaudium et Spes.
Praca zbudowana jest z dwóch rozdziałów, przedstawiając wypowiedzi papieża wzbogacone komentarzem. Pierwszy odkrywa prawdziwego człowieka na podstawie fragmentów, dosłownie lub prawie dosłownie, nawiązujących do cytatu z tematu. Drugi rozdział opisuje człowieka na podstawie cytatów nie w bezpośredni sposób nawiązujących do tytułu, ale zachowujących ten sam sens.
Źródłem pracy jest twórczość Jana Pawła II-go. Materiał dobrany z większości gatunków i stylów, jakimi posługuje się papież. Niestety ograniczoność autora niniejszej pracy nie pozwoliła na przeanalizowanie całego dorobku Ojca Świętego.
Celem jest refleksja nad człowiekiem. W jakim sensie człowiek nie zrozumie siebie? Czy jest obiektywny wzór człowieczeństwa?
Rozdział I
Zasadnicze interpretacje kontekstualne
Człowiek jest tajemnicą i potrzebuje wyjaśnienia. Zatracona prawda o człowieku prowadzi w konsekwencji do wielu wypaczeń i nadużyć. Człowiek przestał rozumieć co znaczy być obrazem Boga. Człowiek poszukuje siebie, ale nie mając obiektywnego wzorca rani siebie i innych.
Pontyfikat Jana Pawła II jest czasem walki o przywrócenie prawdziwego obrazu człowieka. Aby zrozumieć siebie do końca, nie wedle pozornych czy doraźnych kryteriów, człowiek winien przybliżyć się do Chrystusa[2]. Papież w encyklice Redemptor Hominis wyjaśnia tajemnicę człowieka nawołując, aby wrócić do źródła w poszukiwaniu tożsamości. „Chrystus – Odkupiciel świata jest tym, który dotkną w sposób szczególny i niepowtarzalny tajemnicy człowieka, który wszedł w jego serce (…) Tajemnica człowieka wyjaśnia się naprawdę dopiero w Tajemnicy Słowa Wcielonego”[3]. To Wcielenie stało się łaską przez którą człowiek otrzymał przykład prawdziwego stworzenia na obraz Boży. Wcielenie Jezusa „objawia w pełni człowieka samemu człowiekowi”[4]. Stając się podobnym do nas we wszystkim oprócz grzechu, zostawił nam wzór, aby człowiek odnalazł w nim swoją wielkość, godność i wartość swego człowieczeństwa. Człowiek w Tajemnicy Odkupienia zostaje na nowo potwierdzony, człowiek przestaje być dla siebie tajemnicą[5]. Wsłuchanie w słowa Ojca Świętego prowadzi do odbudowy obrazu człowieka, ponieważ przykład życia ziemskiego Jezusa jest czymś obiektywnym. Ideał Człowieka wolny jest od ludzkiej interpretacji, bo nie pochodzi od człowieka. Jest to wzór nie wymyślony przez człowieka, ale dla człowieka.
W kolejnych dokumentach Papież pisze: „Człowiek nie może żyć bez miłości. Człowiek pozostaje dla siebie istotą niezrozumiałą, jego życie pozbawione jest sensu, jeśli nie objawi mu się Miłość, jeśli nie spotka się z Miłością”[6]. Człowiek musi spotkać Chrystusa, aby odgadnąć kim jest. Człowiek to ten, który zostaje zatopiony w miłości. Następca św. Piotra mówi o miłości, której początki trzeba czerpać w rodzinie, gdzie w środowisku serdecznych więzi człowiek uczy się szanować życie i dobro innych, nawet do ofiary z siebie[7]. Człowiekiem jest ten, kto daje siebie jak Chrystus. Aby miłość wychowywała ku prawdziwemu człowieczeństwu musi być odpowiedzialna[8]. Ta miłość ma stać się ideą wiodącą, siłą napędową ludzkiego działania[9], bo człowiek to ten, który we wszystkim kieruje się miłością.
Papież pisząc o zrozumieniu człowieka wiąże odkrywanie jego tożsamości z pójściem za Chrystusem: „Ktokolwiek idzie za Chrystusem (…) sam też pełniej staje się człowiekiem”[10]. Trzeba więc, aby człowiek poznawał Chrystusa, bo tak odkryje i pozna siebie. „Kto podejmuje kontemplację Chrystusa, rozważając etapy Jego życia musi pojąć w Nim również prawdę o człowieku (…) Kontemplując Jego narodziny uczy się sakralnego charakteru życia, patrząc na dom w Nazarecie poznaje pierwotną prawdę o rodzinie według planu Bożego, słuchając nauczyciela w tajemnicach życia publicznego czerpie światło, by wejść do Królestwa Bożego, a idąc na Kalwarię uczy się znaczenia zbawczego cierpienia”[11]. Słuchając Jezusa i naśladując Go człowiek jest w stanie dojść do pełni człowieczeństwa.
Człowiek to ten, który wpatrzony w nadprzyrodzony wymiar cierpienia potrafi je przyjąć i tak odnaleźć w nim siebie, swoje człowieczeństwo, godność i posłannictwo[12]. Cierpienie uczy człowieka być człowiekiem. Sam cierpiący jak i usługujący chorym odkrywają i dochodzą do pełni człowieczeństwa. Chrystus objawiając człowieka „wskazuje mu jego powołanie”[13]. To Jezus powołuje człowieka, aby stawał się w pełni człowiekiem. Chrystus wybiera, ponieważ pragnie nade wszystko , aby człowiek odnalazł istotę człowieczeństwa[14].
Papież „wyjaśnia” człowieka również w świetle powrotów do Ojca. Człowiek to ten, który po grzechu kieruje swoje kroki ku miłosiernemu Bogu[15]. Łaska przebaczenia prowadzi ku pełni człowieczeństwa. Człowiek uczy się prosić o przebaczenie i samemu przebaczać. Dlatego trzeba odkryć dar przebaczenia, aby pojąć człowieka.
Na drodze w odkrywaniu prawdziwego człowieczeństwa staje Maryja. Przez synowskie zawierzenie Maryja przybliża człowieka Chrystusowi[16]. Przybliżenie do Jezusa jest odnajdywaniem siebie. Niepokalana przez przykład i zjednoczenie z Synem ukazuje istotę człowieczeństwa. Nie można w pełni zrozumieć człowieka pozbywając go relacji z Matką, czy nie uwzględniając Jej roli.
Ojciec Święty zrozumienie człowieka opiera na lekturze Pisma świętego. Księga Życia odkrywa Tajemnicę Chrystusa, a w konsekwencji wskazuje na ideał prawdziwego człowieka[17]. Człowiek nie pojmie siebie, nie odkryje kim jest jeżeli nie pochyli się nad Księgą Słowa Bożego. Nowy człowiek czyta i rozważa Pismo Święte.
Rozdział II
Pomocnicza interpretacja kontekstualna.
Ukazywanie prawdziwego obrazu człowieka rozszerza się na inne płaszczyzny. Papież zwraca uwagę na takie aspekty, których rozwój sprzyja w dojściu do pełni człowieczeństwa.
„ Kto nie odnajdzie siebie, nie może odnaleźć również Boga, ponieważ Bóg jest w każdym z nas” [18]. W poszukiwaniu swojej tożsamości człowiek winien zwrócić uwagę na swoje relacje z Bogiem[19]. Człowiek musi odnaleźć siebie, aby odnaleźć Boga. Nowy człowiek to ten, który zna Boga. Prawdziwe pojęcie Boga pozwala poznać prawdziwe pojęcie człowieka. Ta zależność działa w drugą stronę: obraz prawdziwego człowieka rzuca światło na obraz prawdziwego Boga. Wiedząc kim jest człowiek, łatwiej pojąć kim jest Bóg. „ Rzeczywistość Boga odsłania i rozjaśnia tajemnicę człowieka”[20]. Słowa te wypowiedział papież w odniesieniu do ludzi pozbawionych poczucia grzechu. To świadomość obrazy wyrządzonej Bogu pozwala wzbudzić poczucie grzechu. Człowiek jawi się jako ten, który w komunii z Ojcem ma świadomość swojej słabości, niedoskonałości i grzechu.
Ojciec św. wyjaśniając człowieka w tajemnicy wcielenia często nawiązuje do Kościoła. „ Człowiek jest drogą Kościoła dlatego, że Słowo Przedwieczne, stając się Synem Człowieczym, objawiło człowiekowi człowieka. Pełnia samoobjawienia się Boga-Trójcy wskazuje równocześnie w stronę pełni objawienia człowieka człowiekowi. Stąd człowiek jest drogą Kościoła”[21]. Pełnia człowieka realizuje się w Kościele. We wspólnocie człowiek odkrywa siebie wpatrzony w przykład Jezusa. Człowiek staje się zadaniem Kościoła, który musi krzewić prawdziwy obraz człowieka, ukazując prawdę o nim samym[22]. Człowiek to ten, który swoją pełnię osiąga w Kościele.
Człowiek jawi się jako podmiot pracujący. Papież umieszcza rozumienie człowieka w kontekście pracy: „Przez wcielenie Jezus zjednoczył się jakoś z każdym człowiekiem. Ludzkimi rękami pracował, ludzkim myślał umysłem, ludzką działał wolą”[23]. Praca jest nieodzownym elementem w budowaniu człowieczeństwa. Człowiek przez pracę realizuje siebie, uszlachetnia się, odkrywa swoją tożsamość. Dla nowego człowieka praca musi przyjąć nowy wymiar. Musi być wolna od nieuczciwości i egoizmu, musi być pojmowana jako dar służący w budowaniu człowieczeństwa.
Tajemnica człowieka wyjaśnia się w pełnieniu woli Ojca: „Dobry Ojcze (…) dajesz nam możliwość odkrywania w Twojej woli rysów twarzy naszego prawdziwego oblicza”[24]. Papież zwraca uwagę na błogosławione w skutkach owoce w pełnionej woli Bożej, ponieważ na płaszczyźnie podporządkowania Ojcu swojej woli odkrywamy siebie. Człowiek przestaje błądzić.
Tajemnicę człowieka papież wyjaśnia przez uznanie swojej niemocy. „Chrystus uwolni cię od wszelkiej niewoli, byś mógł wyruszyć na podbój samego siebie”[25]. Człowiek musi stanąć w prawdzie o sobie, aby mógł zacząć szukać prawdziwego człowieczeństwa. Jezus oczyszcza ze wszystkiego i wskazuje te miejsca, gdzie uwłacza się ludzkiej godności, gdzie człowiek przestaje być sobą. Człowiek to ten, który w Chrystusie przyznaje się do swojej aktualnej kondycji; człowiek ma odwagę stanąć w prawdzie.
Przykład Jezusa pozwala stwierdzić, że człowieka charakteryzuje również nadzieja[26]. Człowiek jest mężem nadziei.
Papież ukazuje prawdziwego człowieka na tle jego wolności. Dopiero wcielenie Chrystusa wyjaśnia wolność człowieka[27]. Osoba na tyle jest człowiekiem, na ile potrafi w mądrości wykorzystywać wolność i innym tej wolności nie odbierać. Człowiek nie zrozumie siebie, jeżeli wypaczy swoją wolność przez nadużycie czy ograniczenie.
Człowiek jest dla siebie tajemnicą, lecz może zerwać zasłonę niewiedzy, jeżeli wpatrzy się w przykład Jezusa-Prawdziwego Człowieka.
Zakończenie
Chrystus stał się człowiekiem i swoim przykładem ukazuje niejako definicję prawdziwego człowieka. 1. Człowiek nie zrozumie siebie jeżeli pozbawi się ofiarnej i odpowiedzialnej miłości, jeśli nie będzie dla drugich jak Chrystus. Człowiek musi kierować się miłością. 2. Człowiek dochodzi do pełni człowieczeństwa przez zbliżenie do Jezusa, przez poznanie Pana. 3. Człowiek odkrywa swoje człowieczeństwo przez łaskę cierpienia. Cierpienie ukazuje człowieka. 4. Człowiek buduje swój prawdziwy wizerunek przez realizowanie swojego powołania. Człowiek odkrywa swoją tożsamość w pełnieniu woli Ojca. 5. Poznanie siebie uwikłane jest w tajemnicę przebaczenia. Człowiek przebacza. 6. Człowiek nie zrozumie siebie, jeżeli pominie rolę niepokalanej. 7. Aby poznać siebie należy czytać Pismo Święte. 8. W poszukiwaniu swojego oblicza człowiek winien realizować swoje relacje z Bogiem. Odnalezienie swojej tożsamości sprzyja w zrozumieniu Ojca. 9. Nowy człowiek ma poczucie grzechu i swojej słabości. 10. Człowieczeństwo realizuje się w Kościele. Człowiek nie zrozumie siebie do końca bez Kościoła. 11. Człowiek odnajduje siebie przez pracę. 12. Człowiek to ten, który staje w prawdzie o sobie. To początek wędrówki ku pełni człowieczeństwa. 13. Nowy człowiek posiada nadzieję i nie może się jej pozbawiać. 14. prawdziwy człowiek jest prawdziwie wolny.
Dochodzenie do pełni człowieczeństwa jest zadaniem człowieka, jest to proces wpisany w jego naturę. Wszelkie wypaczenie uwsteczniają i fałszują obraz człowieka.
Papież kierował te słowa do wszystkich narodów, języków, do wszystkich stanów, do kobiet i mężczyzn w każdym wieku. Pisał do całego Kościoła, ale pragnął aby dotarły do wszystkich ludzi dobrej woli.
Sensownym byłoby kontynuowanie myśli, przedstawiając współczesnemu światu obraz prawdziwego człowieka. Należałoby skierować uwagę na czystość, przeciw panującemu hedonizmowi, i poszanowania pracy po jej wypaczeniu przez politykę systemu komunistycznego.
Bibliografia:
· Jan Paweł II, Adhortacja Apostolska Catechesi Tradendae, w: Adhortacje Apostolskie Ojca Świętego Jana Pawła II, Wydawnictwo Znak, Kraków 1996.
· Jan Paweł II, Adhortacja Apostolska Familiaris Consortio, w: Adhortacje Apostolskie Ojca Świętego Jana Pawła II, Wydawnictwo Znak, Kraków 1996.
· Jan Paweł II, Adhortacja Apostolska Pastores dabo vobis, w: Adhortacje Apostolskie Ojca Świętego Jana Pawła II, Wydawnictwo Znak, Kraków 1996.
· Jan Paweł II, Adhortacja Apostolska Reconciliatio et paenitentia, w: Adhortacje Apostolskie Ojca Świętego Jana Pawła II, Wydawnictwo Znak, Kraków 1996.
· Jan Paweł II, Adhortacja Apostolska Ecclesia in Europa, Wydawnictwo M, Kraków 2003.
· Jan Paweł II, Encyklika Redemptor Hominis, w: Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II, Wydawnictwo Znak, Kraków 1996.
· Jan Paweł II, Encyklika Dives in Misericordia, w: Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II, Wydawnictwo Znak, Kraków 1996.
· Jan Paweł II, Encyklika Redemptoris Missio, w: Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II, Wydawnictwo Znak, Kraków 1996.
· Jan Paweł II, Encyklika Redemptoris Mater, w: Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II, Wydawnictwo Znak, Kraków 1996.
· Jan Paweł II, Encyklika Fides et ratio, Pallotinum 1998.
· Jan Paweł II, List Apostolski Tertio millennio adveniente, w: Listy Pasterskie Ojca Świętego Jana Pawła II, Wydawnictwo Znak, Kraków 1997.
· Jan Paweł II, List Apostolski Salvifici Doloris,w: Listy Pasterskie Ojca Świętego Jana Pawła II, Wydawnictwo Znak, Kraków 1997.
· Jan Paweł II, List Apostolski Mulieris Dignitatem, w: Listy Pasterskie Ojca Świętego Jana Pawła II, Wydawnictwo Znak, Kraków 1997.
· Jan Paweł II, List Apostolski Do rodzin z okazji Roku Rodziny (1994), w: Listy Pasterskie Ojca Świętego Jana Pawła II, Wydawnictwo Znak, Kraków 1997.
· Jan Paweł II, List Apostolski Ojca Świętego do Artystów (1999), w: Wiadomości KAI, 371 (1999) nr 18, s. 18-23.
· Jan Paweł II, List Apostolski Rosarium Virginis Mariae, Wydawnictwo M, Kraków 2002.
· Jan Paweł II, List Apostolski Novo Millennio Ineunte, Pallotinum 2001.
· Jan Paweł II, List Apostolski do Kapłanów na Wielki Czwartek (1985), w: Listy Ojca Świętego Jana Pawła II do wszystkich Kapłanów Kościoła na Wielki Czwartek (1979-1997), Wydawnictwo M, Kraków 1998.
· Jan Paweł II, List Apostolski do Kapłanów na Wielki Czwartek (1996), w: Listy Ojca Świętego Jana Pawła II do wszystkich Kapłanów Kościoła na Wielki Czwartek (1979-1997), Wydawnictwo M, Kraków 1998.
· Jan Paweł II, List Apostolski Augustianum Hipponensem
· Jan Paweł II, Moje rodzime dziedzictwo pomaga mi odkrywać i rozumieć innych (1988), w: L’OSSERRVATORE ROMANO, 107-108 (1988) nr 10-11, s. 1, 15.
· Jan Paweł II, Myśmy poznali i uwierzyli miłości…(1987), w: Orędzia Ojca Świętego Jana Pawła II, t. I, Wydawnictwo M, Kraków 1998, s. 165-169.
· Jan Paweł II, Jam jest Drogą i Prawdą, i Życiem (1989), w: Orędzia Ojca Świętego Jana Pawła II, t. I, Wydawnictwo M, Kraków 1998, s. 172-177.
· Jan Paweł II, Rodzina źródłem pokoju dla ludzkości (1994), w: Orędzia Ojca Świętego Jana Pawła II, t. I, Wydawnictwo M, Kraków 1998, s. 139-146.
· Jan Paweł II, Wychodzić naprzeciw ludziom naszych czasów (1980), w: Orędzia Ojca Świętego Jana Pawła II, t. I, Wydawnictwo M, Kraków 1998, s. 269-273.
· Jan Paweł II, Orędzie na Światowy Dzień Modlitw o powołania (1999), w: Moje ulubione modlitwy. Zaproszenie do modlitwy, Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, Warszawa 2002, s. 262-263.
· Jan Paweł II, Przekroczyć próg nadziei, Lublin 1994.
· Jan Paweł II, Wstęp do Pisma Świętego, w: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Przekład z języków oryginalnych, Wydanie V, Poznań 2000.
· Jan Paweł II, We wszystkim do nas podobna oprócz grzechu, w: Wierzę w Jezusa Chrystusa, red. Stanisław Dziwisz, Józef Kowalczyk, Tadeusz Rakoczy, Watykan 1989, s. 337-340.
· Jan Paweł II, Ten, który ogołocił samego siebie, w: Wierzę w Jezusa Chrystusa, red. Stanisław Dziwisz, Józef Kowalczyk, Tadeusz Rakoczy, Watykan 1989, s. 349-354.
· Jan Paweł II, Przyszło do was Królestwo Boże, w: Wierzę w Jezusa Chrystusa, red. Stanisław Dziwisz, Józef Kowalczyk, Tadeusz Rakoczy, Watykan 1989, s. 399-405.
· Jan Paweł II, Świadectwo życia w Chrystusie w Kościele- Wspólnocie Prorockiej, L’OSSERRVATORE ROMANO, 144 (1992) nr 7, s. 47-48.
· Jan Paweł II, Człowiecze naszych czasów, w: Moje ulubione modlitwy. Zaproszenie do modlitwy, Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, Warszawa 2002, s. 306-309.
piokles