POJĘCIE ZOBOWIĄZENEGO STOSUNKU PRAWNEGO ORAZ TREŚĆ I POWSTANIE ZOBOWIĄZEŃ

Zobowiązanie jest stosunkiem prawnym, w którym osoba (wierzyciel) może żądać od drugiej (dłużnik) świadczenia, a ta ostatnia powinna to świadczenie spełnić. Jest to przede wszystkim stosunek stwarzający więź, która ma charakter prawny zwany vinculum iuris. Więź o charakterze prawnym musi być odróżniana od innych więzi społecznych, np. więzi moralnych czy obyczajowych. Stosunek zobowiązaniowy jest ściśle związany z realizacją celów z reguły ekonomicznych, bezpośrednich lub pośrednich, do których zmierzają obie strony. Prawu cywilnemu znane są jednak wyjątkowe przypadki więzi zobowiązaniowej, której ustawodawca odmawia pełnej skuteczności przez pozbawienie wierzyciele możności przymusowego dochodzenia świadczenia. Są to tzw. zobowiązania niezupełne lub inaczej nienaturalne (z łac. obligiatones naturales).
W terminologii prawniczej zobowiązanie ze stanowiska wierzyciela nazywamy „wierzytelnością”, ze stanowiska dłużnika – „długiem”. W języku prawniczym używany bywa termin „obligacja”, „stosunek obligacyjny” (od łac. obligare) zamiast „zobowiązanie”, „stosunek zobowiązaniowy”. Ważne jest tu jednak to, że pojęcie zobowiązania i jego dwojakiego oblicza od strony wierzytelności i długu wchodzi od czasów rzymskich do kategorii podstawowych pojęć jurydycznych. Wielkie kodyfikacje XIX w. posługują się tym pojęciem jako jednym z najbardziej ustabilizowanych elementów techniki prawniczej. Akty ustawodawcze XX w. i literatura na nich oparta niewiele tu wnoszą nowego. Zmieniają się może niekiedy pewne drugorzędne elementy definicyjne, zależne zresztą od stopnia precyzji języka prawniczego kraju i epoki.
Podobnie jak w każdym stosunku prawnym, tak i tutaj można wyróżnić trzy elementy:
- podmioty (osoby), między którymi ten stosunek istnieje,
- przedmiot,
- treść stosunku prawnego.
Podmiotem uprawnionym w zobowiązaniu jest wierzyciel, podmiotem zobowiązanym – dłużnik. Więź prawna, jaką stwarza stosunek zobowiązaniowy, wymaga, aby zaistniała ona między wierzycielem i dłużnikiem jako oznaczonymi osobami. Osoby te musza być w zasadzie zindywidualizowane w chwili powstania zobowiązania. Każda ze stron zna w ten sposób drugą stronę i jest jej znana. Wyjątkowo jednak do stosunku zobowiązaniowego może być włączona osoba trzecia. Jednak jej uczestnictwo należy do rzadkości. Natomiast w miejsce wierzyciela czy dłużnika może występować niejednokrotnie więcej podmiotów. Jest to problem wielości wierzycieli i dłużników w jednym zobowiązaniu. Szczególnym przypadkiem wielości podmiotów jest przypadek spółki, w której uczestniczą więcej niż dwie osoby, oraz stosunek akredytywy i przekazu.
Przedmiotem zobowiązania jest świadczenie, tj. określone zachowanie się dłużnika, którego spełnienia może się domagać wierzyciel. Przykładem jest świadczenie polegające na podjęciu się przez kogoś nauczania, np. języka obcego w szkole lub świadczenie polegające na zaniechaniu wykonywania jakiejś czynności, która bez istnienia danego zobowiązania byłaby wykonywana. Świadczenia dzielimy na: jednorazowe, ciągłe, okresowe; podzielne i niepodzielne oraz oznaczone indywidualnie i rodzajowo.
Treść zobowiązania stanowią uprawnienia wierzyciela i odpowiadające im obowiązki dłużnika. Ustalenie treści zobowiązania wymaga z natury rzeczy analizy konkretnego stosunku zobowiązaniowego. Powinno z niej wynikać, jakie to zachowanie się dłużnika będzie wypełniać treść wiążącego strony stosunku. Istotne jest stwierdzenie, że niejednokrotnie stosowne działanie lub zaniechanie dłużnika może wymagać nie jednej, lecz szeregu czynności czy postaw, które dopiero w swej całości dadzą się określić jako świadczenie. Jeżeli treść zobowiązania przewiduje, np. osiągnięcie określonego rezultatu, oprócz działań dłużnika skierowanych wprost na to, by rezultat ten nastąpił, konieczne może być podjęcie czynności przygotowawczych albo przyczyniających się ubocznie do nastąpienia wyniku końcowego. Zachowanie dłużnika w ogólności, zgodnie z treścią zobowiązania powinno polegać na zadośćuczynieniu godnemu ochrony interesowi wierzyciela. Interes wyraża się w jakiejś korzyści, którą ma odnieść wierzyciel. Korzyść ta rozstrzyga o sensie zobowiązania. Gdy jej brak, zobowiązanie nie powstaje, a powstałe uprzednio wygasa.

POJĘCIE, ŹRÓDŁA, CECHY, ZASADY I SYSTEMATYKA PRAWA CYWILNEGO

Pojęcie i przedmiot prawa cywilnego
Przedmiotem prawa cywilnego są stosunki majątkowe i niektóre osobiste, zaistniałe między podmiotami prawa. Cechą istotną i charakterystyczną prawa cywilnego jest równorzędność podmiotów tzn., że żaden z podmiotów w istniejącym stosunku prawnym nie jest podporządkowany drugiemu. Równorzędność podmiotów prawa różni prawo cywilne od prawa administracyjnego i prawa finansowego, których przedmiotem są również stosunki majątkowe. Są to jednak stosunki kształtowane nie na zasadzie równorzędności podmiotów, lecz zwierzchnictwa organów administracyjnych np. decyzja organu administracyjnego o wywłaszczeniu czy o nałożeniu podatku.

Cechy prawa cywilnego:
1. Liberalizm – prawo to nie ingeruje w cudzą sferę prawa . Na gruncie prawa cywilnego brak prawnej kompetencji do jednostronnego kształtowania sytuacji prawnej innych podmiotów co występuje na gruncie prawa publicznego.
2. Autonomiczność – oznacza ,że we wzajemnych stosunkach podmiotu prawa cywilnego decydują oni . Jeżeli mają oni jakieś problemy nie mogą się dogadać to wówczas rozstrzyga organ trzeci rozstrzyga sąd na wniosek jednej ze stron.
3. Odszkodowawczość – polega na tym ,że typowym sposobem ochrony interesów , pozycji podmiotów jest odszkodowanie . W przypadku niewykonania umowy , naruszenia własności przysługują stronie dla której to było niekorzystne przysługuje odszkodowanie.
4. Skodyfikowanie – przepisy prawa cywilnego składające się na normy tego prawa znajdują się w akcie prawnym (kodeks cywilny), akt odgrywa szczególna rolę, jego zakres regulacji i technika obejmuje trzon prawa cywilnego.

Systematyka prawa cywilnego zawiera kodeks cywilny według działów – ksiąg:
1. Część ogólna – reguluje ona instytucje wspólne dla całego prawa cywilnego podstawowe pojęcia, zasady;
2. Prawo rzeczowe – określa szczegółowy sposób zasady korzystania z mienia;
3. Zobowiązania – regulują zasady dot. praw podmiotów prawa cywilnego związane z obrotem gospodarczym, odpowiada za szkodę i efekty bezpodstawnego wzbogacania;
4. Prawo spadkowe – reguluje zagadnienia związane z nabywaniem praw majątkowych po osobach zmarłych;
5. Prawo rodzinne – reguluje stosunki wyznaczone przez więzi krwi i prawne (stosunki rodzinne);
6. Własność intelektualna – to wszystko co jest indywidualnym wytworem człowieka – wynalazki, twórczość naukowa, literacka, artystyczna, przemysłowa, która korzysta z bezwzględnej ochrony prawa (prawo autorskie, towarowe, lokalowe, ubezpieczeniowe, rolne).

WYKONANIE I SKUTKI NIEWYKONANIA ZOBOBIĄZAŃ

Wykonanie zobowiązania
Wykonanie zobowiązania polega na spełnieniu przez dłużnika świadczenia, do którego był on zobowiązany. Oczywiście zobowiązanie zostanie wykonane wtedy, gdy świadczenie zostanie spełnione w sposób należyty.
Zasady obowiązujące przy wykonaniu zobowiązań
-zasada realnego wykonania zobowiązania
-zasada należytej staranności
-zasada odpowiedniej jakości świadczenia
-zasada osobistego wykonania zobowiązania
-zasada niedopuszczalności odmowy przyjęcia świadczenia częściowego
Skutki niewykonania zobowiązania
-obowiązek naprawienia szkody
-nieprzyjęci świadczenia
-nabycie rzeczy na koszt dłużnika
-wykonanie zastępcze na koszt dłużnika

POJĘCIE, ŹRÓDŁA, CECHY ZASADY I SYSTEMATYKA PRAWA CYWILNEGO

Zasady prawa cywilnego
Zasada prawa to pewna kategoria norm naczelnych, które wyróżniają się szczegółowością , doniosłością pełniąc na gruncie danej gałęzi rolę interpretacyjną , wskazując na stosowanie i preferencje w przypadku kolizji. Normy zasady są to normy , które określają na potrzeby wykładni pewne kryteria , pewne preferencje ustawodawcy , są to pewne normy naczelne.
Zasady prawa cywilnego:
1. Ochrona i nienaruszalności własności - jest fundamentem prawa cywilnego . Prawo cywilne odnosi się do sfery majątkowej i jeżeli w sferze majątkowej nie było by przyjęte założenie odnośnie ochrony tej własności , ochrony tego co posiada człowiek , podmiot gospodarczy to prawo cywilne byłoby niepotrzebne. Jest zasadą konstytucyjną.
2. Zasada swobody umów – jest uregulowana w konstytucji i kodeksie cywilnym art. 3531 . Na podstawie konstytucji (w aspekcie ogólnym )i kodeksu cywilnego art. 3531 ( w aspekcie szczegółowym) strony mogą dowolnie ułożyć swój stosunek prawny byle by nie był on w sprzeczności z obowiązującym prawem zasadami współżycia społecznego i istniejącymi zwyczajami. Jest niezbędna w warunkach gospodarki rynkowej.
3. Ochrona dobrej wiary – prawo cywilne ma silne oparcie w normach moralnych , w etyce oznacza to na gruncie prawa cywilnego , że podmiot tego prawa , który uzyskuje odpłatnie prawo podmiotowe czy jakieś uprawnienie , jeżeli działał w dobrej wierze to jest przez prawo chroniony.
4. Zasada określająca sposób wykonywania praw podmiotowych – art. 5 kodeksu cywilnego powiada ,że czynność prawna nie może być sprzeczna z zasadami współżycia społecznego i społeczno gospodarczym przeznaczeniem prawa . Odpowiednikiem art. 5 kodeksu cywilnego w prawie pracy jest art. 8 , który mówi o nadużyciu prawa.
5. Zasada ochrony praw nabytych (zasada nie działania prawa wstecz)- kwestie te reguluje art. 3 kodeksu cywilnego „ prawo nie działa wstecz” a jeżeli działa wstecz to pod pewnymi uwarunkowaniami w taki sposób aby nie naruszać tych rzeczy które nabyto.
6. Zasada ochrony praw dóbr osobistych – kwestie dóbr osobistych reguluje art. 23 i 24 kodeksu cywilnego . W prawie cywilnym nie ma jednoznacznej definicji co jest dobrem osobistym. W art. 23 ustawodawca wymienia przykłady : cześć , swoboda sumienia , nazwisko lub pseudonim, tajemnica korespondencji ,nietykalność mieszkania , twórczość naukowa i racjonalizatorska oraz wynalazcza , które pozostają pod ochrona prawa cywilnego niezależnie od ochrony na gruncie innej gałęzi prawa. Zgodnie z kodeksem cywilnym osoba , której naruszono dobra osobiste ma prawo żądać zaprzestania naruszania , przywrócenia do stanu poprzedniego oraz odszkodowania.

Źródła prawa cywilnego:
1. kodeks cywilny – podstawowe źródło prawa cywilnego .
2. ustawy czyli akty pozakodeksowe takie jak: Międzynarodowe prawo prywatne , które reguluje kwestie z udziałem elementu cudzoziemskiego , Ustawa o prawie autorskim , Prawo wynalazcze , Prawo wekslowe i czekowe, Ustawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi .
3. akty wykonawcze do ustawy i do kodeksu które mogą być wydane gdy ustawa wyraźnie o tym stanowi.
W systemie anglosaskim źródłem prawa są zwyczaj i orzecznictwo ,w Polsce te elementy nie są bezpośrednio źródłami prawa ale pełnią istotna rolę .
Zwyczaj odnosi się do zasad współżycia społecznego , kształtują go miejscowe procedury , które są zgodne z prawem np. strony zawierają umowę sprzedaży i nie określą ceny wtedy stosuje się ceny aktualne na danym rynku.
Orzecznictwo to drugi element , który wpływa na źródła prawa, w Polsce również nie jest źródłem prawa ale spełnia ważną rolę w zakresie wykładni przepisów , w zakresie usuwania luk w tych przepisach , wyjaśniania nieprecyzyjnych zapisów .

RODZAJE RZECZY

A. Ruchomości i nieruchomości
W polskim prawie rozróżnia się pomiędzy:

·         rzeczami ruchomymi

·         nieruchomościami.

Ruchomością jest przedmiot spełniający kryteria rzeczy (przedmiot materialny, wyodrębniony z przyrody, mogący być samodzielnym przedmiotem obrotu - nie będący jednocześnie nieruchomością, ani częścią składową, ani przynależnością.

Brak jest jednego pojęcia nieruchomości, zwykło się natomiast wyróżniać trzy rodzaje nieruchomości

·         nieruchomości gruntowe,

·         nieruchomości budynkowe,

·         nieruchomości lokalowe.

B. Rzeczy oznaczone co do gatunku lub tożsamości
Inny podział rzeczy to podział na:

·         rzeczy oznaczone co do tożsamości oraz

·         rzeczy oznaczone co do gatunku.

Rzecz oznaczona co do tożsamości (in species) to rzecz niezastępowalna, charakteryzująca się swoistymi (indywidualnymi) właściwościami. Może to nastąpić na skutek indywidualnych cech danego przedmiotu albo poprzez wyodrębnienie z masy rzeczy oznaczonych co do gatunku. Ocena, czy dana rzecz jest oznaczona tylko co do gatunku, czy tylko co do tożsamości zależy od woli stron, oświadczonej wyraźnie lub w sposób dorozumiany

Rzeczami oznaczonymi co do gatunku są przedmioty określone wg ich cech rodzajowych (in genere), właściwych dla większej liczby przedmiotów. Są to – w przeciwieństwie do rzeczy oznaczonych co do tożsamości – rzeczy zastępowalne.

Kiedyś ten podział polegał na podziela na rzeczy zamienne i niezamienne.

C. Rzeczy podzielne i rzeczy niepodzielne
Rzeczami podzielnymi są przedmioty dające się podzielić na części tego samego rodzaju bez istotnego zmniejszenia ich wartości, zaś rzeczami niepodzielnymi są przedmioty nie dające się podzielić ani w sensie fizycznym ani w sensie prawnym

D. Rzeczy pojedyncze i zbiorowymi
Rzeczami pojedynczymi są samoistne przedmioty materialne, samodzielnie występujące w obrocie (mogą być rzeczami prostymi albo złożonymi, zob. niżej) zaś rzeczami złożonymi są rzeczy występujące w pewnej masie
Od rzeczy zbiorowych należy odróżnić zbiór rzeczy tego samego rodzaju.

E. Rzeczy proste i rzeczy złożone
Rzecz złożona składa się z wielu pojedynczych rzeczy. Jest ona samodzielnym przedmiotem praw rzeczowych. Należy ją odróżnić od tzw. zbiorów rzeczy – w tym przypadku przedmiotem prawa jest każda z rzeczy z osobna.
Rzeczą prostą jest przedmiot jednorodny, czyli taki w którym nie da się wyróżnić poszczególnych elementów o samodzielnym znaczeniu, np. banknot

F. Rzeczy zużywalne i rzeczy niezużywalne
Rzeczami zużywalnymi są takie przedmioty, których istotą jest ich zużycie albo wyzbycie się.

G. Rzeczy istniejące i rzeczy przyszłe
Istniejące są te przedmioty, która już występują w obrocie. Rzeczy przyszłe, a więc takie, które dopiero mają powstać, nie mogą być przedmiotem praw rzeczowych (co nie wyklucza tego, że rzeczy przyszłe mogą być przedmiotem stosunków zobowiązaniowych).