6_psychologia.pdf

Problematyka uzależnień i przemocy

Wstęp

1. Uzależnienia — stare i nowe ujęcia

1.1. Ujęcia i definicje uzależnienia według DSM-IV i ICD-10

1.2. Używanie szkodliwe a uzależnienie

2. Geneza i rozwój uzależnienia. Mechanizmy psychologiczne

2.1. Rozwój uzależnienia

2.2. Psychologiczne mechanizmy uzależnienia

3. Następstwa uzależnienia od alkoholu. Problemy osób uzależnionych, leczących się w szpitalach i poradniach

3.1. Następstwa uzależnienia od alkoholu

3.2. Osoby uzależnione, leczące się w szpitalach i poradniach

3.3. Główne formy leczenia uzależnienia od alkoholu

4. Przemoc w rodzinie — aspekty psychologiczne

5. Kryzys suicydalny — prewencja i interwencja psychologiczna

Problematyka uzależnień i przemocy

Wstęp

Ostatni zestaw tematów, które będziemy omawiać w trakcie naszego kursu związany jest

z problematyką uzależnień i przemocy. Czasy współczesne nazywane są niekiedy czasami

uzależnień, ze względu na ogromnie rozpowszechnienie tych niezwykle szkodliwych

zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i społecznym zjawisk. Problematyka związana

z uzależnieniami powinna być szczególnie dobrze znana osobom pracującym w służbie

zdrowia, zarówno ze względu na znacznie większe rozpowszechnienie zjawiska

nadużywania substancji psychoaktywnych (głównie alkoholu) w populacji pacjentów opieki

zdrowotnej w porównaniu

z populacją ogólną, jak i z powodu ogromnych szkód zdrowotnych, jakie niesie ono ze sobą.

Problem uzależnień omówimy na przykładzie uzależnienia od alkoholu, jako najbardziej

powszechnego w naszym kraju, jednakże wymieniane mechanizmy psychologiczne

zaangażowane w rozwój choroby wydają się być wspólne dla wszystkich uzależnień.

Z problematyką uzależnień łączy się niekiedy zjawisko przemocy, któremu również

poświęcimy nieco uwagi. Na końcu poruszymy problem samobójstw, które — jak pamiętamy

— znajdują się w ścisłej czołówce przyczyn zgonów.

Problematyka uzależnień i przemocy

1. Uzależnienia — stare i nowe ujęcia

Zażywanie substancji zmieniających nastrój datuje się od początku istnienia człowieka. Było

ono i jest częścią spotkań rodzinnych, uroczystości, czynności religijnych i mistycznych

w wielu kulturach. W podejściu do tego zjawiska należy brać pod uwagę ogromne różnice

między różnymi społecznościami — w niektórych zażywanie substancji psychoaktywnych

jest zakazane, w innych uważane za prawidłowe i celowe. Można powiedzieć, że w każdej

kulturze wykorzystywane są środki zmieniające stan świadomości. W Europie i Stanach

Zjednoczonych dokonuje się tego głównie przy pomocy alkoholu . Większość osób

decydujących się na picie alkoholu nie ma problemu z regulacją jego spożycia tak, aby nie

stwarzało ono poważnego zagrożenia dla zdrowia lub społeczeństwa. Jednak u części z nich

picie staje się coraz większym problemem, a później — jedynym celem życia. Według

Kaplana i Sadocka (19) ryzyko to dotyczy około 13% populacji. W naszym kraju picie

alkoholu od dawna stanowi poważny problem społeczny, ekonomiczny i zdrowotny (31).

Problem osób nadużywających alkoholu rozpatrywany był początkowo głównie

w kategoriach moralnych . Alkoholików uważano za osoby o słabej lub złej woli, obciążając

ich całkowitą odpowiedzialnością za własne picie i jego następstwa. Nadużywanie alkoholu

było uważane za grzech i przejaw moralnego upadku (36). Wnioskiem z takiego ujmowania

problemu było podejmowanie w stosunku do uzależnionych różnych działań, które miały na

celu ich opamiętanie się, zawrócenie ze złej drogi i zaprzestanie picia. Przykładowo —

popularne do dziś okresowe „śluby trzeźwości” wywodzą się właśnie z modelu moralnego.

W czasach dominacji tego ujęcia nie prowadzono badań mających na celu ustalenie

skuteczności tych oddziaływań, jednak na podstawie obecnej wiedzy sądzić można, że

skuteczność modelu moralnego była bardzo niska.

Przełomem w dyskusji nad alkoholizmem okazały się prace Elvina Mortona Jellinka

(1890–1963), który — na podstawie przeprowadzonych wśród alkoholików badań —

pierwszy sformułował koncepcję stadiów picia i przedstawił zarys teorii alkoholizmu jako

choroby (18). Badania Jellinka przyczyniły się w istotnym stopniu do wprowadzenia przez

Światową Organizację Zdrowia w 1964 roku terminu uzależnienie od środka (alkoholu) , które

zdefiniowano jako: „stan psychiczny, a z czasem też fizyczny, wywołany interakcją między

żywym organizmem a środkiem, charakteryzujący się zmianami zachowania i innymi

zmianami, które zawsze związane są z przymusem okresowego lub ciągłego przyjmowania

Problematyka uzależnień i przemocy

środka w oczekiwaniu na jego efekty natury psychicznej, a z czasem celem uniknięcia złego

samopoczucia związanego z jego brakiem” (ŚOZ, 1964: 8).

Prawie w tym samym czasie Amerykański Komitet do Ustalania Kryteriów Diagnostycznych

Alkoholizmu stwierdził, że jest on chorobą chroniczną, postępującą i potencjalnie śmiertelną,

charakteryzującą się fizyczną zależnością, zmienioną tolerancją lub patologicznymi

zmianami organów, bądź jednym i drugim — czyli wszystkimi bezpośrednimi i pośrednimi

skutkami picia (10).

Od początku lat siedemdziesiątych uznawanie alkoholizmu za chorobę stawało się coraz

bardziej powszechne, co prowadziło do powolnej zmiany punktu ciężkości. Alkoholik

przestawał być obiektem pogardy, stawał się natomiast osobą wymagającą pomocy

i leczenia.

Aktualne, zgodnie z sugestiami ŚOZ, używane wcześniej terminy alkoholizm i nałóg

alkoholowy zastąpione zostały określeniem zespołu uzależnienia od alkoholu , który definiuje

się jako ciężką, przewlekłą, nieuleczalną i potencjalnie śmiertelną chorobę, polegającą na

upośledzeniu kontroli nad jego piciem i prowadzącą do różnorodnych szkodliwych następstw

(29, 20).

Współcześnie uzależnienie ujmuje się nie jako zjawisko, ale jako dynamicznie rozwijający się

p roc es o charakterystycznym przebiegu i skutkach. Oznacza to, że każdy z objawów

uzależnienia kształtuje się na określonym etapie rozwoju choroby, rozwija się i pozostaje we

wzajemnej dynamicznej interakcji z innymi objawami. Niektóre symptomy mają charakter

nieodwracalny, dlatego choroby nie można całkowicie wyleczyć, a jedynie powstrzymać jej

rozwój (10).

Uzależnienie od alkoholu jest procesem niejednorodnym, obejmującym szereg różnorodnych

wzorców i sposobów picia. Może obejmować systematyczne, codzienne, nadmierne picie,

systematyczne nasilone picie występujące tylko w okresie weekendów, bądź też długie

okresy trzeźwości, przeplatane okresami ciągów picia (37). Intensywne picie pociąga za

sobą zawsze poważne ryzyko uzależnienia i nie ma znaczenia fakt czy odbywa się

codziennie, czy co jakiś czas (30).

Wśród podstawowych zjawisk charakteryzujących funkcjonowanie osób uzależnionych od

alkoholu Jerzy Mellibruda (25) wymienia następujące fakty:

Problematyka uzależnień i przemocy

1. „Brak istotnego wpływu destrukcyjnych skutków picia na powstrzymywanie się od

zażywania alkoholu.

2. Koncentracja zachowań, myśli, i uczuć osoby uzależnionej wokół alkoholu oraz okresy

doświadczania poczucia konieczności wypicia.

3. Ograniczenie i zubożenie repertuaru zachowań związanych z piciem.

4. Zwiększenie i zmniejszenie intensywności reagowania na tę samą ilość alkoholu, czyli

zmiany w tolerancji na alkohol.

5. Przykre stany psychofizyczne przy przerwaniu lub ograniczeniu picia (tzw. objawy

abstynencyjne) oraz doświadczanie złagodzenia i wycofania tych objawów po powrocie

do picia.

6. Podejmowanie i załamywanie się samodzielnych prób kontroli nad piciem oraz

powtarzające się nawroty picia po okresie abstynencji.

7. Uporczywe pragnienie picia kontrolowanego i nadzieja na zapanowanie nad alkoholem,

poczucie niemożności rozstania się z alkoholem na zawsze.

8. Niepowodzenia prób powstrzymania od picia podejmowanych przez najbliższe otoczenie

za pomocą bezpośrednich nacisków, perswazji i karania” (s. 73).

Oprócz pojęcia uzależnienie od alkoholu używa się również terminu choroba alkoholowa na

określenie: „przewlekłej choroby, charakteryzującej się koniecznością spożywania alkoholu,

prowadzącej do utraty kontroli nad jego przyjmowaniem, mimo niekorzystnych konsekwencji

społecznych, emocjonalnych i somatycznych, które towarzyszą jego używaniu” (Gwyther,

Tyler, 1998: 141).

1.1. Ujęcia i definicje uzależnienia według DSM-IV i ICD-10

Pierwszym etapem w udzielaniu pomocy chorym jest prawidłowe rozpoznanie choroby.

Ponieważ etiologia i mechanizmy uzależnienia od alkoholu nie są do końca wyjaśnione,

klinicyści stawiają diagnozę na podstawie wyraźnie wyodrębnionego zespołu objawów

występujących u osób z różnych środowisk i w różnych okresach. Aktualnie istnieją dwa

główne systemy klasyfikacji chorób, które pozwalają rozpoznawać objawy spowodowane

piciem alkoholu. Są to: Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów,

której 10 wersja (ICD-10) została opublikowana przez ŚOZ w roku 1992, oraz Diagnostic and

Statistical Manual of Mental Disorders Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego

(DSM-IV) z 1994 r. ICD-10 zawiera listę urazów i chorób, w tym chorób wynikających

z nadużywania alkoholu. Celem klasyfikacji jest umożliwienie prowadzenia statystyki

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: