POWSZECHNY SPIS LUDNOŚCI-to podstawowe badanie z zakresu statystyki ludności. Ma na celu zebranie informacji o stanie i strukturze ludności wg ustalonych cech demograficznych społeczno-zawodowych w oznaczonym momencie na określonym terytorium. W Polsce powszechne spisy ludności odbywają się co 10 lat, w latach zakończonych na zero lub im bliskich ( w 1990 nie przeprowadzono).
W 1789 roku przeprowadzono pierwszy w Polsce spis powszechny. Rozbiory i wojny sprawiały, że rzadko takie spisy odbywały się w regularnych odstępach. Ale, mimo to rozwój statystyki w naszym kraju nie odbiegał od europejskich trendów.
Ustawa o powszechnym spisie dymów w Rzeczpospolitej, przyjętej przez Sejm w 1789 roku, czyli przed rozbiorami głosiła:
„Nakazujemy, aby wszystkich miast, miasteczek i wsiów królewskich, także naszych stołowych oraz duchowych i ziemskich, tak dawnych, jak nowo osadzonych i przybyłych, dziedzińce , passessorowie lub dyspozytorowie, a co do naszych dóbr stołowych vice-administratorowie, w miastach zaś wolnych królewskich magistraty wielkość kominów nie wyłączając żadnego w Koronie komina, czyli dymu i równie w Wielkim Księstwie Litewskim (...) przed komisyjami powiatowymi zaprzysięgli.”
Dlaczego Sejm tak interesowały akurat kominy czy dymy? Bynajmniej w tym czasie przyjmowano po prostu, że kto ma dom, posiada piec lub palenisko. Od kominów więc, a w przypadku „kurnych chat”- od dymów, płaciło się podatek.
Rozbiory nie przerwały rozwoju statystyki na ziemiach polskich. W 1809 roku „statysta” (polityk) Stanisław Staszic wydał rozprawę „ O statystyce Polski. Krótki rut wiadomości potrzebnych tym, którzy ten kraj chcą oswobodzić, i tym, którzy w nim chcą rządzić”. Pierwsze rzeczywiście powszechne spisy ludności ( a nie dymów) przeprowadzono w Księstwie Warszawskim w latach 1808-1810. dla opracowania wyników ankiet powołano jedno z pierwszych w Europie Biuro Statystyczne. W 1811 w Szkole Prawa i Administracji powstała pierwsza Katedra Statystyki.
W 1827 roku wydano pierwowzory roczników statystycznych w Warszawie „ Tabela Miast i Wsi Królestwa Polskiego”. W publikacji podano liczbę domów i ludności dla każdej miejscowości.
Polscy statystycy powołali w 1912 roku Polskie Towarzystwo Statystyczne z siedzibą w Krakowie. Pierwszym osiągnięciem tego instytutu było wydanie w 1915 roku rocznika statystyczno-historycznego „ Statystyka Polski”.
Zupełnie nowe możliwości dla statystyki stworzyły dopiero niepodległość i zjednoczenie Polski. Jeszcze przed formalnym powstaniem II Rzeczpospolitej 13 lipca 1918 roku powstał Główny Urząd Statystyczny ( GUS). Pierwszy w niepodległej Polsce spis powszechny odbył się w 1921 roku. Planowano powtarzać go co 10 lat. Następny odbył się zgodnie z planem, kolejny uniemożliwiła II wojna światowa.
1 marca 1943 roku okupanci przeprowadzili sumaryczny spis ludności w Generalnym Gubernatorstwie.
Pierwszy po wojnie rocznik statystyczny został wydany w 1947 roku, pierwszy narodowy spis powszechny przeprowadzono w 1950 r. Od tej pory narodowe spisy przeprowadzano regularnie, w 1960, 1970, 1978, 1988. Ostatni, z pewnym opóźnieniem odbył się w 2002 r. Roczniki statystyczne ukazują się raz do roku.
PODSTAWOWE CELE NARODOWEGO SPISU POWSZECHNEGO LUDNOŚCI
· Zebranie informacji o stanie i strukturze ludności, gospodarstw domowych i rodzin oraz informacji o mieszkaniach i warunkach mieszkaniowych- na najniższym poziomie podziału terytorialnego kraju
· Opisanie zmian, jakie zaszły w czasie, w podstawowych strukturach demograficzno-społecznych, gospodarstw domowych i rodzinach oraz zmian w wielkości i standardzie zasobów mieszkaniowych
· Dostarczenie informacji niezbędnych do międzynarodowych porównań- poprzez uwzględnienie w opracowaniach standardów i zaleceń organizacji międzynarodowych
· Dostarczenie danych do utworzenia operatów do losowania prób do badań statystycznych.
ZAKRES TEMATYCZNY NARODOWEGO SPISU POWSZECHNEGO LUDNOŚCI UWZGLĘDNIA:
- miejsce zamieszkania oraz przebywania
- migrację ludności ( wewnętrzne i zagraniczne)
- płeć
- wiek
- stan cywilny ( formalnoprawny, faktyczny)
- pozycję osób w gospodarstwie domowym i rodzinie
- wielkość i skład gospodarstwa domowego i rodziny
- poziom wykształcenia oraz uczęszczania do szkoły
- kraj urodzenia
- obywatelstwo
- deklarowaną narodowość i język używany w rozmowach w domu
- pracujący
- bezrobotni
- bierni zawodowo
- pracujący w indywidualnych gospodarstwach rolnych
- zawód
- rodzaj działalności i zakładu pracy
Tematyka ludnościowa w 2002 roku została wzbogacona dzięki przeprowadzeniu dwóch badań towarzyszących spisów:
- badanie dzietności kobiet
- długookresowe migracje ludności, jakie miały miejsce w latach 1989-2002
PRZYBLIŻENIE CHARAKTERYSTYKI PRZEPROWADZENIA NIEKTÓRYCH W/W ZAKRESÓW TEMATYCZNYCH:
Ze względu na przepisy prawa, określające dolną granicę wieku umożliwiającego zawarcie związków małżeńskich obowiązujące w poszczególnych krajach, w spisach ludności przyjęto określać stan cywilny dla osób będących w wieku 15 lat i więcej.
Obiekty zbiorowego zakwaterowania można podzielić ze względu na okres zamieszkania na:
- stałego zamieszkania, są to: dom pomocy społecznej dla emerytów, zakłady opiekuńczo-lecznicze dla przewlekle chorych lub upośledzonych, klasztory, dom zakonne
- dłuższego zamieszkania, są to: internaty, dom studenckie, hotele pracownicze, domy dziecka
- krótkotrwałego pobytu, są to: hotele, motele, pensjonaty, domy wczasowe, a także szpitale, sanatoria, prewentoria
-
Osobą niepełnosprawną jest taka osoba, która posiada odpowiednie orzeczenie wydane przez organ do tego upoważniony lub osoba, która takiego orzeczenia nie posiada, lecz odczuwa ograniczenie sprawności w wykonywaniu czynności podstawowych dla swojego wieku (zabawa, nauka, praca, samoobsługa).
Zbiorowość osób niepełnosprawnych dzieli się na 2 podstawowe grupy:
- Osoby niepełnosprawne prawnie, tj. takie, które posiadają odpowiednie, aktualne orzeczenie wydane przez organ do tego upoważniony
- Osoby niepełnosprawne tylko biologicznie, tj. takie, które nie posiadają orzeczenia, ale mają (odczuwają) całkowicie lub poważnie ograniczone zdolności do wykonywania czynności podstawowych.
Kryterium do zakwalifikowania danej osoby do zbiorowości osób niepełnosprawnych prawnie jest posiadanie:
- aktualnego orzeczenia wydanego przez odpowiedni organ orzekający- dla osób w wieku 16 lat i więcej
- uprawnienia do pobierania zasiłku pielęgnacyjnego dla dzieci poniżej 16 roku życia.
W okresie powojennym w spisach ludności nie badano kraju urodzenia, natomiast miejsce urodzenia było już przedmiotem badania w spisach lat 1970, 1978, 1988.
Informacja o miejscu urodzenia w powiązaniu z miejscem zamieszkania pozwala na s szerszy spis migracji wewnętrznych ludności. Z kolei włączenie do tematyki spisowej badania kraju urodzenia pozwala na pogłębioną analizę migracji zagranicznej ludności, a w powiązaniu z danymi o obywatelstwie czy narodowości- na ocenę procesów asymilacji ludności, pomieszczeń międzynarodowych oraz ocenę zachowań pro-migracyjnych różnych społeczności.
Do pracujących zaliczono wszystkie osoby w wieku 15 lat i więcej, które w okresie badanego tygodnia:
a) wykonywały przez co najmniej 1 godzinę pracę przynoszącą zarobek lub dochód, tzn. były zatrudnione w charakterze pracownika najemnego, pracował we własnym (lub dzierżawionym) gospodarstwie rolnym lub prowadziły własną działalność gospodarczą poza rolnictwem, pomagały (bez wynagrodzenia) w prowadzeniu rodzinnego gospodarstwa rolnego lub rodzinnej działalności gospodarczej poza rolnictwem,
b) nie wykonywały pracy (np. z powodu choroby, urlopu, przerwy w działalności zakładu, trudnych warunków atmosferycznych, strajku), ale formalnie miały pracę jako pracownicy najemni bądź pracujący na własny rachunek.
Bezrobotni są to osoby w wieku 15-74 lata, które spełniły jednocześnie trzy
warunki:
a) w okresie badanego tygodnia nie były osobami pracującymi
b) aktywnie poszukiwały pracy, tzn. podjęły konkretne działania w ciągu 4 tygodni (wliczając jako ostatni- tydzień badany), aby znaleźć pracę
c) były gotowe (zdolne) podjąć pracę w tygodniu badanym i następnym.
Do bezrobotnych zostały zaliczone także osoby, które nie poszukiwały pracy, ponieważ miały pracę załatwioną i oczekiwały na jej rozpoczęcie.
Ludność bierną zawodowo ( tzn. pozostającą poza siłą roboczą) stanowią osoby w wieku 15 lat i więcej, które nie zostały zaklasyfikowane jako pracujące lub bezrobotne, tzn. osoby, które w badanym tygodniu:
- nie pracowały, nie miały pracy i jej nie poszukiwały
- nie pracowały, poszukiwały pracy, ale nie były zdolne (gotowe) do jej podjęcia w tygodniu badanym i następnym
Wymienione trzy grupy ludności możliwe są do wyodrębnienia począwszy od 1990 roku tj. od początku transformacji ustrojowej. Dla lat wcześniejszych- w tym również dla roku objętego poprzednim spisem ludności (1988)- nie notowano w Polsce zjawiska bezrobocia. W związku z tym, przed 1990 r. wyróżniano tylko dwie kategorie ludności: czynnych i biernych zawodowo.
W spisie ludności 1988 do czynnych zawodowo zaliczano:
- osoby pracujące, dla których praca była głównym źródłem utrzymania
oraz
- osoby posiadające główne niezarobkowe źródło i jednocześnie pracujące (praca stanowiła dla nich dodatkowe źródło utrzymania).
Jako biernych zawodowo traktowano osoby posiadające wyłącznie własne niezarobkowe źródło utrzymania oraz wszystkie osoby pozostające na utrzymaniu.
UPOWSZECHNIANIE WYNIKÓW SPISU
Odbywa się poprzez:
5. przygotowane przez Urząd Statystyczny publikacje wojewódzkie
ZAKOŃCZENIE
Znaczenie spisów ludności jest różne w poszczególnych krajach, w zależności od sprawności funkcjonowania systemów ewidencyjnych i rejestrów oraz stopnia powiązania systemu badań statystycznych z administracyjnymi źródłami danych.
W naszym kraju znaczenie spisu ludności jest nadal bardzo duże. W ostatnim stuleciu Polska przeprowadziła siedem spisów powszechnych ludności (1921, 1931, 1950, 1960, 1970, 1978, 1988), jeden spis sumaryczny w 1946 roku oraz trzy spisy reprezentacyjne (mikrospisy) w latach 1974, 1984, 1995.
Dla Polski spis ludności z 2002 r. był badaniem szczególnym, ponieważ był pierwszym pełnym spisem po głębokich przeobrażeniach społeczno-gospodarczych i ustrojowych, jakie miały miejsce w latach dziewięćdziesiątych. Przeobrażenia te spowodowały zmiany w dotychczasowych procesach demograficznych oraz głębokie przemiany strukt...
luizaXd