Sztuka ostrzenia noża.pdf

Młody

Technik

Sztuka

ostrzenia

noża.

Maj 2002

Każdy nóż, nawet ten zrobiony z najlepszej stali, wcześniej czy później

się stępi i straci swoje właściwości tnące. Udając się w dłuższą podróż w

dzikim terenie czy na obóz nie ma możliwości naostrzyć nóż "na zapas"

tak, aby pozostał on ostrym aż do końca wyprawy, chociażby robił to

dla nas

najlepszy

specjalista. Z kolei tępym nożem nie wiele da się zrobić, a jednocześnie

praca tępym nożem w pewnych okolicznościach staje się po prostu

niebezpieczną. Oczywiście, że rozpaczliwie "piłując" tępym nożem coś

tam da się przeciąć, lecz wymaga to wysiłku absolutnie nieadekwatnego

do pożytku. Na dodatek taka praca jest wyjątkowo mało precyzyjna i

właśnie z tego powodu niebezpieczna. Jeśli tępy nóż się "zerwie" i z

dużą (potrzebną do rozpaczliwego piłowania) siłą ugodzi użytkownika,

to na ogół okaże się wystarczająco "ostry" aby wyrządzić nie lada

krzywdę. Zresztą pracować ostrym nożem jest o wiele łatwiej,

przyjemniej i bezpieczniej nie tylko w podróży. Nic nie świadczy lepiej o

obecności prawdziwego mężczyzny w domu niż ostre noże w kuchni, a

właśnie tam pracuje się nożem najwięcej. W każdym bądź razie

umiejętność przywrócenia ostrości tępemu nożowi na pewno nikomu

nie zaszkodzi. Tym bardziej, że tak naprawdę niezbyt wiele ludzi umie

to robić poprawnie i dlatego w tytule odważyłem się nazwać tę

umiejętność sztuką.

Zanim zabierzemy się za ostrzenie noża spójrzmy najpierw dlaczego on

się tępi. Składają się na to dwa równoległe procesy. Stępienie naturalne

polega na ścieraniu się mikrocząsteczek stali z ostrza noża na skutek

tarcia o rozcinany materiał, co powoduje odkształcenie się krawędzi

tnącej ostrza. Skutki naturalnego stępienia nie są widoczne gołym

okiem, jednak można je dostrzec po powiększeniu wysiłku potrzebnego

do cięcia. Stępienie gwałtowne następuje zazwyczaj pod wpływem

obciążeń bocznych lub napotkania zawartych w rozcinanym materiale

twardych cząsteczek, których ostrze nie jest w stanie rozciąć i dlatego

stara się jakby ominąć lub odsunąć ze swojej drogi.

Polega na odkształceniu się całego klina tnącego ostrza. W przypadku

stali twardych i kruchych następuje wykruszenie się makrocząsteczek

stali, w przypadku stali miękkich następuje "zawijanie się" przedniej,

najbardziej cienkiej części klina tnącego. Skutki gwałtownego stępienia

ostrza są dobrze widoczne w postaci jasnych, świecących się obszarów -

jeśli spojrzeć na ostrze przy

dobrym oświetleniu ściśle

w płaszczyźnie klingi.

Aby przywrócić ostrzu

właściwości tnące nóż

trzeba naostrzyć ponownie.

Tępienie i ostrzenie w

istocie jest tym samym

procesem ścierania stali z

tworzących ostrze

powierzchni. W przypadku

tępienia proces ten

przebiega bez kontroli i kształt ostrza zmienia się losowo. W przypadku

ostrzenia ścieranie stali odbywa się w sposób ściśle kontrolowany i w

jego wyniku powstaje ostrze o zadanych właściwościach tnących. Proces

ostrzenia noża składa się z dwóch podstawowych faz:

* ponownego wyprofilowania klina tnącego

* wygładzania jego powierzchni do wymaganego stopnia gładkości.

Na rysunku 01 postarałem

się naszkicować jak

wygląda tępe ostrze (poz.

1), ostrze po

wyprofilowaniu klina

tnącego (poz. 2) i ostrze po

wypolerowaniu do

zadanego stopnia gładkości

(poz. 3).

Wystarczy na razie teorii

(chociaż jeszcze nie raz do

niej powrócimy), zabieramy

się do pracy. Jako narzędzia posłużą nam diamentowe osełki

amerykańskiej firmy DMT o powierzchni roboczej 150x50 mm, chociaż

równie dobrze nadawałyby się każde inne o podobnych właściwościach

ściernych.

Równie dobrze chociaż i nie tak szybko można naostrzyć nóż używając

osełki z naturalnego lub sztucznego kamienia ściernego. Najlepiej też

zaopatrzyć się w zestaw składający się z trzech osełek o różnym stopniu

miałkości. Szorstka posłuży nam do wstępnego wyprofilowania klina

tnącego mocno stępionego lub uszkodzonego ostrza. Na miałkiej osełce

wykończymy ostrze do roboczej ostrości, na niej że ostrzymy noże

stępione w normalnych granicach, bez zauważalnego uszkodzenia klina

tnącego. Bardzo miałka osełka posłuży do ostatecznego wypolerowania

ostrza przeznaczonego przeważnie do strugania, ale o tym za chwilę. Na

diamentowej osełce pracuje się na sucho albo lekko nawilżając ją wodą.

Na osełce z naturalnego kamienia pracujemy nawilżając ją olejkiem,

który zazwyczaj wchodzi w skład zestawu.

Siadamy wygodnie, podkładamy pod osełkę specjalną nie poślizgową

podkładkę lub kawałek cienkiej gumy, aby nie jeździła po stole i

zaczynamy. Najpierw wybieramy szorstką osełkę aby wyprofilować klin

tnący. Oczywiście można to zrobić na miałkiej osełce też, lecz zajmie to

znacznie więcej czasu i wysiłku, na dodatek przyczyni się do szybszego

zużycia dość drogiej osełki. Dla dominującej większości noży roboczych,

turystycznych czy myśliwskich najlepszym będzie kąt ostrzenia 40

stopni czyli po 20 stopni na każdą stronę ostrza. Ustawiamy klingę pod

kątem około 20 stopni do

płaszczyzny osełki (Rys.

02) i prowadzimy ostrzem

do przodu tak, aby za

jednym pociągnięciem

przejść po osełce całym

ostrzem, od progu klingi

do jej czubka. Klingę

trzeba prowadzić tak, aby

kierunek ruchu zawsze

był prostopadłym do linii

ostrza w miejscu gdzie

dotyka ono osełki

(Rys.03). W przypadku noży z

wyraźną krzywizną ostrza,

tzw. "brzuchem", wymusza to

obrócenia noża tak jakby

rękojeść "nie nadążała" za

czubkiem klingi i lekkiego

uniesienia rękojeści nad

płaszczyzną osełki na miarę

zbliżenia się do czubka. (Foto

04->05->06, najlepiej

zmontować w postaci filmiku).

Powtarzamy ten ruch

wielokrotnie. Nie przejmujemy

się do przesady tym aby kąt ostrzenia był dokładnie 20 stopni. Ważne,

aby był on stały podczas całej sesji ostrzenia i niezmienny na całej

długości ostrza, bo tylko wtedy klin tnący zostanie wyprofilowany

poprawnie.

Aby przyśpieszyć pracę i łatwiej utrzymać stały kąt ostrzenia

dopuszczalne jest (ale tylko w tej pierwszej fazie!) zastosować taki trik.

Prowadzić klingę ostrzem do przodu od progu do czubka, jak się

dojdzie do czubka - nie odrywając go od osełki powtórzyć ten ruch w

odwrotnym kierunku, jak w puszczonym "tyłem do przodu" filmie. Jak

się cofnie do progu klingi - powtórzyć do przodu, znowuż nie

odrywając klingi od osełki. Uniknie się w ten sposób konieczności

ponownego ustawiania jej pod takim samym kątem. Może to być

szczególnie pożytecznym dla użytkownika początkującego. W końcu

każdego ruchu klinga

powinna pozostać na

osełce, zerwanie się jej z

osełki w którejkolwiek fazie

ruchu naruszy kształt klina

tnącego. Na dodatek może

uszkodzić zarówno czubek

jak i zarysować

powierzchnie boczne klingi.

Podczas pracy nie

stosujemy dużego nacisku

na ostrzoną klingę. Nie

wiele to przyśpieszy pracę

(albo i wcale), natomiast

zrobi ją znacznie mniej

dokładną. Ludzki ruch jest

albo mocny albo precyzyjny

- ale nigdy jedno i drugie na

raz. Na dodatek mocny

nacisk znacznie przyśpieszy

zużycie osełki ponieważ

będzie powodował

wykruszenie się ziarenek

ściernych osadzonych w jej

powierzchni roboczej. Bez

względu na to jaką osełkę

stosujemy należy pamiętać, że ziarenka są twarde lecz osadzone one są

w znacznie miększym i mniej wytrzymałym spoiwie.

Kilka słów o wymiarach osełki. Aby wykonać ten podstawowy ruch

płynnie i poprawnie osełka musi być co najmniej 1,5 a jeszcze lepiej 2

razy dłuższa niż klinga ostrzonego noża. Większość noży myśliwskich,

roboczych, użytkowych ma klingi w granicach około 10 cm, więc

rozsądnej wielkości osełka powinna mieć długość roboczej powierzchni

co najmniej 15 cm. Szerokość jest mniej istotna chociaż szersza osełka

zmniejsza możliwość przypadkowego zerwania się ostrza z powierzchni

roboczej. Generalnie 2-3 cm szerokości wystarczy dla pracy, 5 cm to już

warunki komfortowe. Cena osełki przeważnie zależy od wielkości jej

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: