TYPY ALKOHOLIZMU U KOBIET.pdf

Alkoholizm i Narkomania 2005, Tom 18: nr 1-2, 39-56

TYPY ALKOHOLIZMU U KOBIET

Krzysztof G¹sior

Akademia Œwiêtokrzyska w Kielcach

i Œwiêtokrzyskie Centrum Profilaktyki i Edukacji w Kielcach

T YPES OF ALCOHOLISM AMONG WOMEN

A BSTRACT – The issue of the research is the correlation between the types of

alcoholism among women and the types of response to the same therapeutic

program.

The are two main goals of the research:

1) distinction of typological groups of women in context of clinical factors

(family history of alcoholism, onset of addiction, premorbid personality traits,

criticism and sense of guilty) also in the Cattell’s psychometric evaluation of

anxiety factors;

2) description of changes in the range of personality structure, self-image

and noetic dimension of personality in relation to the types of alcoholism diffe-

rentiated during therapy.

The research is based on the evaluation of 144 addicted women who took

part in 7-week therapeutic program. The cluster analysis shows 3 types of wo-

men’s alcoholism, which are similar to types described by Cloninger, Babor

and Hauser.

Type 1 (neurotic-depressive): without alcoholism in family, increased level of

anxiety and considerably intensified pre-disease anxiety-depressive features;

Type 2A (emotionally unstable): alcoholism in family, high level of anxiety

and low level of adaptation, emotional instability and considerably high pre-

disease asocial traits;

Type 2B (antisocial): alcoholism in family, low level of anxiety and disa-

daptation, moderate intensity of pre-disease asocial traits.

Women with various types of alcoholism react in different way to the same

therapeutic program. The difference appears especially in dissimilar changes

in personality features and in noo-dimension of personality.

Key words: women, types of alcoholism, therapy.

S TRESZCZENIE – Problematyka badañ dotyczy³a zale¿noœci miêdzy typami al-

koholizmu u kobiet oraz typem reakcji na jednakowy program terapeutyczny.

Krzysztof G¹sior

Ogólne cele badawcze sformu³owano nastêpuj¹co: 1) wyodrêbnienie grup ty-

pologicznych kobiet w oparciu o czynniki kliniczne (wystêpowanie alkoholi-

zmu w rodzinie, wiek pocz¹tku uzale¿nienia, cechy osobowoœci przedchoro-

bowej, krytycyzm i poczucie winy) oraz w oparciu o psychometryczn¹ ocen¹

czynników niepokoju wg Cattella; 2) okreœlenie zmian w zakresie struktury

osobowoœci, obrazu siebie i noetycznego wymiaru osobowoœci w zale¿noœci

od wyodrêbnionych typów alkoholizmu w trakcie przebytej terapii.

Badaniom poddano 144 kobiety uzale¿nione od alkoholu, które przesz³y

jednakowy 7-tygodniowy program terapeutyczny.

Przeprowadzona analiza skupieñ pozwoli³a na wyodrêbnienie trzech typów

alkoholizmu u kobiet, zbli¿onych do typów opisywanych przez Cloningera,

Babora i Hauser:

Typ 1 (z dominuj¹cymi cechami osobowoœci neurotyczno – depresyjnej):

bez wystêpowania alkoholizmu w rodzinie, o podwy¿szonym poziomie niepo-

koju i znacznie nasilonych przedchorobowych cechach lêkowo-depresyjnych;

Typ 2A (z dominuj¹cymi cechami osobowoœci emocjonalnie chwiejnej):

z wystêpowaniem alkoholizmu w rodzinie, wysokim poziomem niepokoju

i nieprzystosowania oraz znacznie nasilonymi przedchorobowymi cechami aso-

cjalnymi;

Typ 2B (z dominuj¹cymi cechami osobowoœci asocjalnej): z wystêpowa-

niem alkoholizmu w rodzinie, niskim poziomem niepokoju i nieprzystosowa-

nia i umiarkowanym nasileniem przedchorobowych cech asocjalnych.

Kobiety o ró¿nych typach alkoholizmu w odmienny sposób reagowa³y na jed-

nakowy program terapii. Uwidoczni³o siê to przede wszystkim poprzez zró¿-

nicowane zmiany w cechach i noetycznym wymiarze osobowoœci.

S³owa kluczowe: kobiety, typy alkoholizmu, terapia.

WSTÊP

W ostatnich trzech dekadach w wiêkszoœci krajów uprzemys³owionych zaobser-

wowano zmniejszanie siê ró¿nic miedzy mê¿czyznami a kobietami zarówno w od-

niesieniu do iloœci wypijanego alkoholu, jak i czêstoœci problemów zwi¹zanych z nad-

u¿ywaniem i uzale¿nieniem od alkoholu. Kobiety wypijaj¹ oko³o 25-30% alkoholu,

a proporcja uzale¿nionych kobiet do mê¿czyzn stale siê zmniejsza i wynosi obecnie

oko³o 1:4, ponadto u 4-7% kobiet wystêpuj¹ problemy alkoholowe (1, 2, 17, 30, 33).

Wydaje siê, ¿e w niektórych krajach, jak np. USA, dziêki odpowiednio prowadzonej

profilaktyce i terapii zahamowano te niekorzystne trendy. W Polsce jesteœmy naj-

prawdopodobniej jeszcze przed apogeum ujawnienia problemów alkoholowych

u kobiet. Spadkowa tendencja spo¿ycia alkoholu per capita, obserwowana pod ko-

niec lat dziewiêædziesi¹tych, minê³a. Od roku 2002 obserwujemy ponownie znacz¹-

ce zwiêkszenie jego spo¿ycia. Z badañ epidemiologicznych wynika, ¿e obecnie naj-

bardziej nara¿one grupy spo³eczne na pojawianie siê problemów alkoholowych to

m³odzie¿ i kobiety (30, 32). Z danych z badañ prowadzonych w latach 2000-2001

(32, 34, 35) wynika, ¿e proporcja ryzykownie pij¹cych dziewcz¹t do ch³opców wy-

nosi³a 1:2, zaœ w tym samym czasie proporcja kobiet podejmuj¹cych leczenie odwy-

Typy alkoholizmu u kobiet

kowe w stosunku do mê¿czyzn wynios³a 1:4. W ci¹gu niespe³na 10 lat ta ostatnia

proporcja uleg³a zmniejszeniu z 1:10, co z jednej strony wskazuje na narastanie licz-

by problemów alkoholowych, z drugiej zaœ - na wiêksz¹ odwagê w podejmowaniu

leczenia przez kobiety. Jest ona niezbêdna, poniewa¿ istnieje jeszcze wiele obiego-

wych mitów na temat trudnoœci w przebiegu, leczeniu alkoholizmu i jego efektach u

kobiet. Do dziœ w piœmiennictwie mo¿na spotkaæ opinie o „z³oœliwym” przebiegu

alkoholizmu u kobiet.

Specyfika problemów alkoholowych kobiet

Od dawna zwracano uwagê na odmiennoœæ i specyfikê alkoholizowania siê ko-

biet. Zwiêkszenie liczby problemów alkoholowych w tej populacji spowodowa³o

podjêcie szeregu prac badawczych i analiz teoretycznych skoncentrowanych na tej

problematyce (3, 7, 13, 15, 16, 17, 24, 25, 28, 29). Najczêœciej wymienia siê nastê-

puj¹ce ró¿nice zwi¹zane z p³ci¹, a dotycz¹ce przebiegu i leczenia uzale¿nienia

u kobiet:

1. Kobiety zazwyczaj w póŸniejszym wieku ni¿ mê¿czyŸni zaczynaj¹ nadu¿ywaæ

alkoholu, jednak wœród dziewcz¹t ujawniaj¹ siê tendencje do upodabniania siê ich

stylu picia do stylu picia przez ch³opców. W odró¿nieniu od mê¿czyzn, kobiety do-

œwiadczaj¹ szybciej i wiêcej negatywnych skutków nadu¿ywania alkoholu i to za-

równo w wymiarze biologicznym, psychologicznym, jak i spo³ecznym. Szybkie na-

rastanie negatywnych skutków nadu¿ywania alkoholu okreœla siê jako „teleskopo-

wy rozwój uzale¿nienia u kobiet”.

2. Wystêpowanie alkoholizmu w rodzinie, choæ prawdopodobnie pe³ni mniejsz¹

rolê w jego powstawaniu ni¿ u mê¿czyzn, ale jest równie¿ istotne. Obci¹¿enia œrodo-

wiskowe, zaburzenia seksualne, lêkowo-depresyjne cechy osobowoœci i zamieszki-

wanie z pij¹cym partnerem w sposób istotny zwiêkszaj¹ ryzyko uzale¿nienia siê od

alkoholu u kobiet.

3. Kobiety, które podejmuj¹ leczenie zg³aszaj¹ wiêcej ró¿norodnych problemów

zwi¹zanych z ¿yciem rodzinnym, osobistym, finansami, prac¹ zawodow¹ i zdrowiem

ni¿ mê¿czyŸni. To w³aœnie owe problemy staj¹ siê czêsto g³ównym motywem podej-

mowania leczenia.

4. U kobiet w po³¹czeniu z alkoholizmem w odró¿nieniu od mê¿czyzn wystêpuje

wiêcej problemów psychicznych i emocjonalnych, zw³aszcza zwi¹zanych z zabu-

rzeniami lêkowymi i depresyjnymi. Maj¹ te¿ zazwyczaj wiêksze poczucie winy

i wiêkszy krytycyzm wobec uzale¿nienia ni¿ mê¿czyŸni.

5. Najbardziej znacz¹cymi zwiastunami pojawienia siê problemów alkoholowych

u kobiet s¹: pocz¹tek nadu¿ywania alkoholu w wieku dorastania, przebywanie

w nieformalnym zwi¹zku z partnerem nadu¿ywaj¹cym alkoholu, zaburzenia seksu-

alne i/lub wykorzystanie seksualne w dzieciñstwie, zaburzenia depresyjne i/lub lê-

kowe, przyjmowanie leków i innych substancji psychoaktywnych,

6. Chocia¿ jest ma³o bezpoœrednich dowodów dotycz¹cych w³aœciwego doboru

celów i metod leczenia w zale¿noœci od p³ci lub typów alkoholizmu, wœród terapeu-

Krzysztof G¹sior

tów panuje zgodnoœæ, ¿e u alkoholiczek wystêpuj¹ swoiste potrzeby fizyczne oraz

spo³eczne oraz problemy psychologiczne. St¹d te¿ konieczne jest budowanie spe-

cjalnych programów leczenia dla kobiet uzale¿nionych od alkoholu.

Typologie alkoholizmu

Zmiennoœæ obrazu powstawania i przebiegu uzale¿nienia, ró¿nice w modelach

picia, w wieku, w jakim siê ono pojawia, wreszcie ró¿nice dotycz¹ce p³ci, wskazuj¹

na to, ¿e uzale¿nienie od alkoholu jest zaburzeniem heterogennym i najprawdopo-

dobniej istnieje wiêcej ni¿ jeden typ alkoholizmu. W latach 80. i 90. XX w. pojawi³y

siê liczne nowe typologie alkoholizmu (4, 5, 10, 11, 12). Do najbardziej znanych

nale¿¹: klasyfikacja Cloningera (10, 12, 16, 18, 31) oraz wielowymiarowy model

Babora i wsp. (4, 5). Warto wspomnieæ o polskich badaniach nad typologi¹ alkoho-

lizmu u mê¿czyzn, prowadzonych przez Hauser (20).

Typologia Cloningera (1987). Cloninger i wsp. (10, 11, 12, 31) przedstawili bar-

dzo interesuj¹cy oraz dobrze zweryfikowany teoretycznie i klinicznie model typolo-

gii alkoholizmu. Zebrali dane 862 mê¿czyzn adoptowanych we wczesnym okresie

¿ycia. Badaniami objêto rodziców biologicznych jak i adopcyjnych. Celem by³o prze-

œledzenie interakcji czynników genetycznych i œrodowiskowych w powstawaniu

i przebiegu alkoholizmu. Szczegó³owa analiza doprowadzi³a do wyodrêbnienia dwóch

grup badanych ze wzglêdu na wzorce picia i cechy biologiczne rodziców, predyspo-

nuj¹ce do alkoholizmu. W po³owie lat dziewiêædziesi¹tych Sigvardson i wsp. (31)

przeprowadzili powtórne badania nad typami alkoholizmu stosuj¹c tê sam¹ proce-

durê i metodologiê, jak¹ zastosowali Cloninger i wsp. Potwierdzono wiele wcze-

œniej uzyskanych w badaniach sztokholmskich wyników, ale by³y te¿ i ró¿nice. Pod-

sumowuj¹c jednak oba badania stwierdziæ mo¿na, ¿e (12):

– typ 1 alkoholizmu (zarówno u mê¿czyzn, jak i u kobiet) wi¹¿e siê z pre-

dyspozycjami wynikaj¹cymi z pod³o¿a genetycznego i czynników œrodowiskowych,

charakteryzuje siê on zazwyczaj ³agodnym (lub intensywnym) nadu¿ywaniem alko-

holu, utrat¹ kontroli nad piciem, wzmo¿onym poczuciem winy i lêkiem przed uza-

le¿nieniem, pocz¹tek alkoholizmu pojawia siê ju¿ w wieku doros³ym (po 25 r.¿.).

Cloninger twierdzi, ¿e w podtypie tym generalnie rejestruje siê wysoki poziom uni-

kania sytuacji stresuj¹cych, ma³¹ potrzebê poszukiwania nowoœci, a g³ówn¹ moty-

wacj¹ do picia jest zmniejszenie niepokoju i lêku,

– typ 2 alkoholizmu (najczêœciej wystêpuj¹cy u mê¿czyzn) wynika przede wszyst-

kim z predyspozycji genetycznych, wp³yw œrodowiska jest niewielki. Podtyp ten

charakteryzuje silna potrzeba picia po³¹czona z niemo¿noœci¹ powstrzymywania siê

od picia, wczesny (przed 25 r.¿.) pocz¹tek uzale¿nienia, jak i pojawiania siê zacho-

wañ antyspo³ecznych i przestêpczych. Najczêœciej wystêpuj¹ca cecha osobowoœci, to

poszukiwanie nowoœci, zaœ g³ówna motywacja do picia to chêæ osi¹gniêcia stanu euforii.

Cloninger podkreœla, ¿e „oba podtypy reprezentuj¹ wzorce lub krañcowe formy

manifestowania siê jednego zjawiska, jakim jest alkoholizm” (12). Niektórzy bada-

cze, jak np. Hill, opieraj¹c siê na koncepcji Cloningera postulowali tworzenie III

Typy alkoholizmu u kobiet

typu alkoholizmu, niezwi¹zanego bezpoœrednio z patologi¹ spo³eczn¹, lecz cechuja-

cego siê ciê¿kim przebiegiem (za: 20). W Polsce typologia Cloningera spotka³a siê

ze znacznym zainteresowaniem (18).

Wielowymiarowy model Babora (1992) Babor i wsp. (4, 5) oceniali wiele czyn-

ników potencjalnie ró¿nicuj¹cych typy alkoholizmu. W wyniku zastosowania anali-

zy skupieñ oraz przyjêcia takich kryteriów ró¿nicuj¹cych, jak: przedchorobowe czyn-

niki ryzyka (obci¹¿enia dziedziczne, zaburzenia w okresie dzieciñstwa, wczesne pro-

blemy z piciem i in.), u¿ywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych (iloœæ

i czêstoœæ picia, u¿ywanie innych substancji psychoaktywnych), konsekwencje zdro-

wotne i przewlek³oœæ picia (nasilenie uzale¿nienia, szkody zdrowotne, konsekwen-

cje spo³eczne i in.) oraz zaburzenia psychiczne (depresja, osobowoœæ antysocjalna,

lêk) wyodrêbniono 16 cech ró¿nicuj¹cych dwa skupienia, dwa typy alkoholizmu:

typ A i typ B. Oba typy zosta³y scharakteryzowane w nastêpuj¹cy sposób (4, 5):

– typ A – charakteryzuje siê póŸnym pocz¹tkiem uzale¿nienia, wystêpowaniem

mniejszej liczby czynników ryzyka w dzieciñstwie (zaburzenia zachowania, proble-

my wychowawcze), mniejsz¹ g³êbokoœci¹ uzale¿nienia oraz mniejszym nasileniem

problemów spo³ecznych spowodowanych piciem, w typie tym obserwuje siê rów-

nie¿ mniejsz¹ liczbê zaburzeñ psychicznych,

– typ B – charakteryzuje siê wczesnym pocz¹tkiem uzale¿nienia, wystêpowaniem

wiêkszej liczby czynników ryzyka w dzieciñstwie ³¹cznie z alkoholizmem w rodzi-

nie, ponadto wystêpuje tu wiêksza g³êbokoœæ i nasilenie uzale¿nienia oraz u¿ywanie

innych substancji psychoaktywnych, zdecydowanie wiêcej wystêpuje zaburzeñ psy-

chicznych, czêœciej te¿ zdarzaj¹ siê nawroty ostrego picia w trakcie leczenia.

Warto zwróciæ uwagê, ¿e klasyfikacja Babora dotyczy zarówno kobiet jak i mê¿-

czyzn, a wielokrotne powtórzenie badañ nad t¹ typologi¹ potwierdzi³o ró¿nice w

proporcjach mê¿czyzn i kobiet w zale¿noœci od typów (por. 13, 14, 22, 29). W typie

B mê¿czyŸni stanowi¹ zdecydowan¹ wiêkszoœæ, w typie A p³eæ rozk³ada siê doœæ

podobnie. Typologie Babora i wsp. oraz Cloningera s¹ do siebie podobne (6).

Model Hauser (1996). Hauser dokona³a analizy typologicznej mê¿czyzn uzale¿-

nionych od alkoholu (296 osób leczonych szpitalnie) z wykorzystaniem analizy sku-

pieñ (20). Badania te metodologicznie bardzo skrupulatnie przygotowane nale¿¹ do

najciekawszych przeprowadzonych na gruncie polskim. Dokonuj¹c analizy typolo-

gicznej uzale¿nionych mê¿czyzn Hauser opar³a siê o nastêpuj¹ce kryteria: wiek po-

cz¹tku uzale¿nienia, obci¹¿enia rodzinne problemem alkoholowym, wystêpowanie

innych zaburzeñ psychicznych, wystêpowanie chorób somatycznych, g³êbokoœæ uza-

le¿nienia (20). Wyodrêbni³a ona dwie a nastêpnie trzy grupy typologiczne zró¿nico-

wane pod wzglêdem czynników klinicznych:

– typ 1: póŸny pocz¹tek uzale¿nienia, brak lub ma³e obci¹¿enia rodzinne alkoho-

lizmem, ma³e nasilenie g³êbokoœci uzale¿nienia, rzadkie wystêpowanie chorób so-

matycznych i zaburzeñ psychicznych,

– typ 2: wczesny pocz¹tek uzale¿nienia, znaczne obci¹¿enia rodzinne alkoho-

lizmem, g³êboki stopieñ uzale¿nienia, rzadkie wystêpowanie chorób somatycznych

i zaburzeñ psychicznych,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: