głębia.pdf

Robert Piłat

Percepcja głębi

Przedmiotem poniższych rozważań jest głębia pola widzenia. Wyjaśnienie zjawiska

głębi oznaczałoby udzielenie odpowiedzi na dwa pytania: (1) Jaki jest stosunek

widzianej trójwymiarowej przestrzeni do przestrzeni ﬁzycznej?; (2) Jaka jest funkcja a w

szczególności funkcja poznawcza naszej percepcji głębi? (3) Jaki jest neuroﬁzjologiczny

mechanizm widzenia głębi i jak się on ma do innych mechanizmów zmysłowych

dostarczających nam informacji o przestrzeni ﬁzycznej?Analizując, z konieczności

fragmentarycznie, te pytania, wykorzystam dwa punkty widzenia, fenomenologiczny

i kognitywistyczny. W kolejnych paragrafach nawiążę do: (1) klasycznego problemu

Molineaux dyskutowanego przez Locke’a i Leibniza a współcześnie analizowanego

przez Evansa (1985), Millikan (1991); (2) trudności, jakie napotyka teoria widzenia Marra

(1982) w wyjaśnieniu widzenia dwuocznego; (3) fenomenologicznych opisów głębi,

jakie znajdujemy u Merleau-Ponty’ego w Fenomenologii percepcji i eseju malarstwie

Cezanne’a. Moje wnioski podtrzymują i rozwijają uwagi Merleau-Pontye’go i Evansa o

tym, że koniecznym składnikiem widzenia głębi jest pewna wpojona (zautmatyzowana)

sprawność psychomotoryczna. Umożliwia ona znajdowanie parametrów dla wirtualnych

przestrzeni niezbędnych do zdobycia informacji o przestrzeni realnej na podstawie

własności światła rejestrowanych przez siatkówki.

1. Problem Molineaux

Szkocki uczony Molineaux zwrócił się Johna Locke’a z pytaniem, jaki byłby

rezultat następującego eksperymentu myślowego: “Wystawmy sobie, iż

niewidomy od urodzenia, obecnie człowiek dorosły, nauczył się odróżnić

Robert Piłat PERCEPCJA GŁĘBI

dotykiem sześcian od kuli, wyrobione z tego samego metalu i w przybliżeniu tych

samych rozmiarów, tak że dotykając jednego lub drugiego może powiedzieć ,które jest

sześcianem a które kulą. Przypuśćmy dalej, że sześcian i kulę ustawiono na stole i że

stojący opodal niewidomy przejrzał; zapytuję, czy za pomocą odzyskanego wzroku,

zanim dotknie tych przedmiotów, będzie mógł je rozpoznać i powiedzieć, który z nich

jest kulą a który sześcianem? (...) Nie; bo chociaż wiadomo mu z doświadczenia, jak

działa na jego dotyk kula, a jak sześcian, to jednak brak mu jeszcze doświadczenia,

które by go pouczyło, jak to, co taka a tak działa na jego dotyk, w każdym przypadku

działa na jego wzrok (...) Zgadzam się ze zdaniem tego, tak poważnie myślącego

korespondenta (...) myślę jak on, że były niewidomy nie będzie zdolny natychmiast

po zobaczeniu tych ciał powiedzieć z całą pewnością, co jest kulą a co sześcianem”

(Locke 1955, t 1, 182)

Trzeba powiedzieć, że pytanie zadane było starannie, jako że Molineaux zdawał

sobie sprawę, że gdyby prezentowane przedmioty były znacząco różnej wielkości,

to odpowiedź zostałaby udzielona przed odwołanie się do tego, jak wielką część

pola percepcji byłaby zajęta przez oba ciała, tu zaś mogłoby ingerować przeszłe

doświadczenie byłego niewidomego, który mógłby być bardziej oswojony - powiedzmy

- z dużymi sześcianami niż z dużymi kulami. Stosowałby wówczas pewną empiryczną

generalizację, a następnie dedukcję, nie rozpoznawałby zaś cech przestrzennych

odróżniających sześcian od kuli. Analogiczną funkcję w eksperymencie myślowym

pełni wymaganie, by sześcian i kula były z tego samego materiału. Własności związane

z odbijaniem światła, jak faktura, mogłyby stać się podstawą generalizacji i dedukcji,

nie zaś rozpoznania brył na podstawie widzenia.

Trzeba pamiętać, że wbrew pozorom, problem Molineaux jest rzeczywiście

eksperymentem myślowym a nie pytaniem empirycznym. Wydawałoby się, że nic

prostszego, jak znaleźć opisany przypadek - jakkolwiek rzadko by występował - i

sprawdzić. Wynik obserwacji nie dalby nam jednak pełnej odpowiedzi. Nastąpiłaby

ona wówczas, gdybyśmy dowiedzieli się w jaki sposób wyleczony niewidomy odróżnił

bryły, lub dlaczego nie mógł ich odróżnić. Tu oczywiście sama obserwacja nie

wystarczy; trzeba wysunąć teorię widzenia własności przestrzennych przedmiotów,

czyli odpowiedzieć na pytanie: Jakie własności naszego aparatu wzrokowego pozwalają

nam na rozpoznawanie (a zatem kategoryzowanie) własności przestrzennych.

Robert Piłat PERCEPCJA GŁĘBI

Locke odpowiedział na pytanie Molineaux negatywnie kierując się przesłankami

wynikającymi z jego ogólnego stanowiska epistemologicznego. W myśl Locke’owskiego

empiryzmu składnikiem percepcji świata są wrażenia zmysłowe, które muszą być

związane przyczynowo z przedmiotami widzianymi. Ponieważ zakres przyczyn

ﬁzycznych oddziałujących na poszczególne zmysły jest inny (fale akustyczne, fale

świetlne, cząstki zapachowe, itd.), inne muszą być również odpowiednie zestawy

wrażeń. Związek pomiędzy tymi zestawami może być wyłącznie zewnętrzny, np.

Asocjacyjny (styczność w czasie i przestrzeni). Żadne więc rozróżnienia percepcyjne

uzyskane przy pomocy jednych zmysłów nie dadzą się bezpośrednio przełożyć na

rozróżnienia wykorzystujące materiał innych zmysłów. Należy dopiero w dalszym

przebiegu doświadczenia wytworzyć odpowiednie połączenia pomiędzy ideami.

W Nowych rozważaniach dotyczących rozumu ludzkiego Leibniz udziela na pytanie

Molineaux przeciwnej niż Locke odpowiedzi: “Założywszy u niewidomego wiedzę,

że te dwie ﬁgury, które widzi, są sześcianem i kulą, będzie mógł - tak sądzę -

rozróżnić je i orzec bez dotykania: to jest kula, a to sześcian. (...) umieściłem [w swojej

odpowiedzi] warunek, który uznać można za zawarty w pytaniu; otóż chodzi tylko o

samo rozróżnienie i o to, by niewidomy wiedział, że dwie bryły które ma odróżnić,

są przed nim, że więc każdy z wyglądów, który widzi, jest bądź wyglądem sześcianu

bądź wyglądem kuli. W tym wypadku wydaje mi się niewątpliwe, że niewidomy, który

właśnie przestał nim by, może je rozróżnić przy pomocy zasad rozumowych dodanych

do poznania zmysłowego, którego dostarczył mu przedtem dotyk (...) podstawą mego

poglądu jest to, że w kuli nie ma żadnych punktów wyróżnionych (...) podczas gdy

sześcian ma osiem punktów różnych od wszystkich innych” (1955, T. 1, 140-142).

Leibniz rozłącza jak widać dwa aspekty percepcji, które w koncepcji Locke’a były

połączone: wrażenia zmysłowe i wykrywanie różnic pomiędzy przedmiotami. Dla

Locke różnice dane były zmysłowo, dla Leibniza są abstraktami powstającymi na

gruncie dowolnej informacji zmysłowej i dlatego dostępne przy pomocy każdej innej

informacji zmysłowej, która egzempliﬁkuje minimalne cechy formalne wymagane

przez ten abstrakt (w omawianym przypadku minimum to stanowi posiadanie przez

widzianą bryłę wyróżnionych punktów).

Robert Piłat PERCEPCJA GŁĘBI

Problem dyskutowany przez Locke’a i Leibniza ma zresztą dłuższą historię. Wprowadził

go już Arystoteles w znanym fragmencie rozpoczynającym Metaﬁzykę, w którym wiąże

percepcję wzrokową z wykrywaniem różnic. “Ludzie z natury dążą do poznania, czego

dowodem jest ich umiłowanie zmysłów (...) Nie tylko bowiem gdy działamy, ale nawet

wtedy, gzy nie mamy nic praktycznego na względzie, stawiamy wzrok ponad wszelkie

inne zmysły. Przyczyna zaś jest to, że ze wszystkich zmysłów wzrok w najwyższym

stopniu umożliwia nam poznanie i ujawnia wiele różnic” (1983, s.3). Nie jest całkiem

jasne, czy sformułowanie Arystotelesa sugeruje, że to sam wzrok wykrywa różnice, czy

też jedynie stanowi podstawę dla abstrakcyjnego ujęcia. Ta niejednoznaczność kryje

właśnie problem, który po dwóch tysiącleciach postawił w sposób jawny Molineaux.

Pogląd Evansa spotkał się z krytyką Millikan (1991). Jeśli Evans podziela odpowiedź

Leibniza, twierdząc, że własność informacja nadana informacji zmysłowej może być

ponownie rozpoznana, to przyjmuje założenie, że treść przestrzenna jest zakodowana

w danej informacji zmysłowej jako pewna własność tej informacji, a zatem jej nośnika,

czymkolwiek on jest. Millikan nazywa to pomieszaniem nośnika z treścią. Jeśli bowiem

Evans twierdzi, że informacje zmysłowe przyczyniają się wszystkie do powstawania

pewnej wspólnej informacji o przestrzeni, to muszą w analogiczny sposób kodować

pewna informację przestrzenną. Różnica pomiędzy Evansem a Lockiem polegałaby

zatem tylko na tym, że to nie asocjacje, które musza dopiero powstać, lecz sprawność,

która już jest wykształcona, wyznacza ramy tej wspólnej informacji.

Problem pozostaje żywy. Współczesna jego interpretację przedstawił Evans (1985).

Jego odpowiedź jest pozytywna, lecz z innego powodu niż odpowiedź Leibniza.

Evans nie sądzi, by własności przestrzenne były przywiązane do określonych danych

percepcyjnych lecz zarazem nie sądzi, by były one abstraktami “wykrywanymi

rozumem”, jak chciał Leibniz. Sądzi raczej, że informacja przestrzenna (spatial content)

dana jest przez zdolności sensomotoryczne. Ktoś, kto był od urodzenia niewidomy

nabył na bazie percepcji pochodzących z innych zmysłów pewnej liczby koniecznych

do funkcjonowania w przestrzeni zdolności sensomotorycznych. Te zdolności niejako

kodują informację o przestrzeni. Inaczej mówiąc własności przestrzenne nie są dane

wraz z danymi percepcyjnymi. W czasie poruszania się w przestrzeni wykorzystujemy

całe kompleksy informacji pochodzące z różnych zmysłów. Na ogół sobie tego nie

Robert Piłat PERCEPCJA GŁĘBI

uświadamiamy, lecz można to stwierdzić bez specjalnych badań, odcinając informację

z określonego zmysłu i obserwując deﬁcyt informacji przestrzennej w czasie poruszania

się (np. instynktowne częstsze rozglądanie się podczas przechodzenia przez jezdnię

zakrytymi uszami). Ponieważ żaden zmysł nie jest tu wyróżniony (wszystkie jedynie

przyczyniają się do powstania obrazu przestrzeni, nie ustanawiając samodzielnie

żadnej jakości przestrzennej), można powiedzieć, że informacja o przestrzeni jest

nadawana informacji zmysłowej przez to, że informacje wejściowe z danego zmysłu

mają połączenie z informacjami wyjściowymi dotyczącymi poruszania się ciała w

przestrzeni. Wszelkie własności przestrzenne (okrągłość, ciągłość, itd.) odniesione są

do możliwych ruchów ciała. Przestrzeń możliwych ruchów można właśnie nazwać

sprawnością (skill), o której pisze Evans.

Odpowiedzi na krytykę Millikan próbuje udzielić Grush wykorzystując do tego kilka

eksperymentów myślowych. Na użytek tych eksperymentów Grush wprowadza

rozróżnienie, sygnowane przez specjalną pisownię, na spostrzeganie i *spostrzeganie.

Pierwsze jest posiadaniem reprezentacji, drugie percepcyjnym odnotowywaniem bez

budowania reprezentacji. Jedno i drugie zarazem oznacza jako SPOSTRZEGANIE.

Trochę niefortunne jest to, że na użytek dyskusji o przestrzeni Millikan i Grush

używają jako przykładu własności pulsacji, która nie jest w ścisłym sensie własnością

trójwymiarowej przestrzeni. Chodzi im o ilustrację problemu na stosunkowo prostym

przykładzie. Eksperymenty myślowe są następujące:

1. Eksperyment 1: Osobnik A ma taką konstrukcje układu nerwowego, że kiedy kładzie

rękę na przewodzie z płynącym prądem o pulsującym napięciu, odczuwa ciepło

proporcjonalne do częstotliwości tego pulsowania prądu. Odczucie ciepła jest wprost

proporcjonalne do częstotliwości prądu. Natomiast samo pulsowanie napięcia jest tu

tylko *spostrzegane. Nie może ono stanowić podstaw do empirycznej generalizacji.

Osobnik taki nie mógłby na przykład wykonać na przykład ruchów dyrygenta do

słyszanego rytmu. *Spostrzeżenie rytmu pulsującego prądu nie przekłada się na

określoną “kompetencję” ciała ani na żadną kompetencję poznawczą.

2. Eksperyment 2: Osobnik B nosi od urodzenia bez przerwy okulary, które prezentują

mu różne bodźce wizualne, lecz nie są one powiązane z własnościami jego otoczenia i

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: