PODSTAWY+EPIDEMIOLOGII(2).doc

PODSTAWY EPIDEMIOLOGII

                           Przygotowały:

                            Mariola Olska

                       Joanna Sobczak

                     Małgorzata Plutka

            Katarzyna Gurzkowska

PODSTAWY IMMUNOLOGII INFEKCYJNEJ

IMMUNOLOGIA

Immunologia (łac. immunis – wolny od obciążeń, chroniony, odporny, gr. logos - nauka) zajmuje się badaniem procesów, dzięki którym ustrój ludzki i zwierzęcy utrzymuje równowagę środowiska wewnętrznego w przypadku zadziałania substancji obcej, czy to pochodzenia zewnętrznego, czy też pochodzenia ustrojowego.

IMMUNOLOGIA INFEKCYJNA

Dział immunologii badający strukturę antygenową drobnoustrojów chorobotwórczych, odczyny immunologiczne w przebiegu chorób zakaźnych, zajmujący się immunoterapią chorób zakaźnych

IMMUNOLOGIA INFEKCYJNA = ODPORNOŚĆ PRZCIWZAKAŻNA

Niewrażliwość ustroju wyższego na działanie drobnoustrojów lub ich jadów, uwarunkowana istnieniem odziedziczonych lub indywidualnie nabytych przystosowań ustroju, które stoją na przeszkodzie wtargnięciu i rozmnożeniu się drobnoustrojów oraz niweczą działanie jadów drobnoustrojów.

WYRÓŻNIA  SIĘ  DWA  TYPY ODPORNOŚCI  PRZECIWZAKAŹNEJ

1.Nieswoista – to odporność ustroju ludzkiego i zwierzęcego na działanie drobnoustrojów lub ich jadów, uwarunkowana istnieniem odziedziczonych właściwości ustroju i nie zależna w działaniu od swoistych czynników odpornościowych czy też substancji chemoterapeutycznych. Odporność nieswoista jest uwarunkowana czynnikami dziedzicznymi.

2. Swoista – odporność ustroju na zakażenie drobnoustrojami lub na zatrucie ich jadami, nabytą bądź w życiu płodowym bądź po urodzeniu. Odporność ta jest cechą osobniczą, indywidualną ustroju.

ODPORNOŚĆ  PRZECIWZAKAŹNA - PODZIAŁ

ODPORNOŚĆ NIESWOISTA

BARIERY  OCHRONNE USTROJÓW  WYŻSZYCH

Przeciwzakaźna odporność ustroju ludzkiego związana jest z:

Ø      Budową zewnętrznych i wewnętrznych powierzchni ciała (skóra, błony śluzowe) utrudniających wtargnięcie zarazków do organizmu

Ø      Działaniem odruchów obronnych, takich jak: łzawienie, ślinotok, kichanie, kaszel, skurcz głośni, wymioty, biegunka

Ø      Z zabójczym działaniem wydzielin i płynów ustrojowych (ślina, łzy, soki trawienne).

SKÓRA

Skóra działa głównie jako bariera mechaniczna. Duże znaczenie ma odnawianie się naskórka i złuszczanie zrogowaciałego nabłonka, który zawiera duże ilości drobnoustrojów odpadających wraz z naskórkiem. Obok łuszczenia się naskórka, do zmniejszenia liczby żywych bakterii na skórze przyczynia się również (pH 5,2-5,8) oddziaływanie potu (tzw. kwaśny płaszcz ochronny). W skórze spotyka się również enzym przeciwbakteryjny (lizozym) rozbudowujący ściany komórkowe niektórych drobnoustrojów.

JAMA NOSOWO-GARDŁOWA

Wyposażona jest w urządzenia do zatrzymywania większości cząstek obcych, a więc i drobnoustrojów. Obficie występujący na błonach śluzowych dolnych dróg oddechowych śluz zatrzymuje i unieruchamia drobnoustroje, a urzęsiony naskórek przesuwa je w kierunku na zewnątrz. Wreszcie przy nagromadzeniu się wydzieliny i podrażnieniu błon śluzowych pojawiają się takie odruchy jak kichanie i kaszel powodujące wydalanie na zewnątrz zalęgającego śluzu wraz  z uwięzionymi w nim drobnoustrojami

JAMA USTNA

W jamie ustnej drobnoustroje są więzione przez ślinę i śluz, następnie przesuwane ku nasadzie języka, a wreszcie periodycznie połykane. Ślina ma silne działanie bakteriobójcze. Niektóre gatunki drobnoustrojów, jak np. maczugowce błonicy są bardzo wrażliwe na działanie śliny.

ŻOŁĄDEK

Przeszkodą trudną do przeżycia dla bakterii jest żołądek. Sok żołądkowy, który ma niskie pH, wywiera silne działanie bakteriobójcze.

JELITA

Oddziaływanie treści jelit ma duże znaczenie. W dwunastnicy przy pH 5,2-6,0 stwierdza się tylko nieliczne drobnoustroje. Podobnie

   w jelicie cienkim. W jelicie czczym przy pH 6,0-7,0 istnieje już dość obfita flora bakteryjna złożona głównie z pałeczek Gram-ujemnych. W jelicie krętym przy pH 6,8-8,0 stwierdza się obfitą i różnorodną florę bakteryjną

Śluz przewodu pokarmowego oblepia mechanicznie drobnoustroje, które za pomocą ruchu robaczkowego jelit przesuwane są do końcowego odcinka przewodu pokarmowego, by z kałem opuścić ustrój.

CEWKA  MOCZOWA

Błona śluzowa cewki moczowej jest zazwyczaj wolna od bakterii, ponieważ przepływający mocz usuwa je mechanicznie: niskie pH (około 6,0) również hamuje rozwój bakterii w drogach moczowych

ZAPALENIE  JAKO  CZYNNIK NIESWOISTEJ  ODPORNOŚC

Zapaleniem nazywamy zespół czynników wywoływanych różnymi bodźcami drażniącymi: fizycznymi, chemicznymi, biologicznymi. Najczęstszą jednak przyczyną zapalenia są drobnoustroje.

Zapalenie obejmuje: odczyny miejscowe ze strony drobnych naczyń krwionośnych i chłonnych; odczyny ze strony sąsiadujących z ogniskiem zapalnym węzłów chłonnych; odczyny ogólnoustrojowe  (zaburzenia przemiany materii, gorączka, zmiany cytologiczne krwi, zmiany w układzie siateczkowo-śródbłonkowym, wytwarzanie swoistych przeciwciał)

Ucisk na naczynia chłonne utrudnia odpływ chłonki z ogniska zapalnego, utrudniając w ten sposób rozprzestrzenianie się zarazków (blokada limfatyczna ogniska zapalnego).
Włóknik gromadzący się w ognisku zapalnym tworzy sieci i bariery wiążące drobnoustroje (blokada włóknikowa ogniska zapalnego).

Ucisk na naczynia chłonne utrudnia odpływ chłonki z ogniska zapalnego, utrudniając w ten sposób rozprzestrzenianie się zarazków (blokada limfatyczna ogniska zapalnego).
Włóknik gromadzący się w ognisku zapalnym tworzy sieci i bariery wiążące drobnoustroje (blokada włóknikowa ogniska zapalnego).

ZNACZENIE  FAGOCYTOZY W IMMUNOLOGII  INFEKCYJNEJ

Substancje przenikające do ustroju wyższego wchodzą w kontakt z komórkami ustrojowymi. Zjawisko wyłapywania i wchłaniania cząsteczek organicznych i nieorganicznych, zachodzące w określonych warunkach, nazywamy fagocytozą

INHIBITORY  KOMÓRKOWE  I  TKANKOWE

Tkanki osobników zdrowych są wolne od drobnoustrojów. Możliwe są dwie przyczyny takiego stanu:

Ø      Tkanki nie zawierają odpowiednich substancji odżywczych dla drobnoustroju zakażającego

Ø      Tkanki zawierają czynniki hamujące rozwój drobnoustrojów i tym samym hamują ich rozmnażanie , a nawet uniemożliwiają bakteriom przeżycie w tkankach.

Ø      Spośród czynników drugiej grupy na uwagę zasługują lizozym i interferon.

LIZOZYM

Najlepiej poznaną substancją hamująca rozwój drobnoustrojów jest lizozym. Nazwą lizozym określa się grupę enzymów, które rozpuszczają wrażliwe bakterie, zarówno żywe jak i martwe, w warunkach tlenowych i beztlenowych, w środowisku zasadowym i kwaśnym. Najbardziej wrażliwe na działanie lizozymu są Gram-dodatnie bakterie saprofityczne należące do rodzaju: Micrococcus, Sarcina i Bacillus.

INTERFERENCJA WIRUSOWA

Interferencję wirusową można scharakteryzować dwoma parametrami:

Ø      Zahamowaniem namnażania wirusa w ustroju gospodarza zakażonego innym wirusem

Ø      Zahamowaniem powstania uszkodzenia tkanki lub śmierci wywołanej jednym wirusem, przy równoczesnym zakażeniu drugim.

W pewnych fazach odporności przeciwwirusowej bierze udział substancja białkowa, różniąca się od przeciwciał. Substancję tę nazwano interferonem

KREW  I  PŁYNY  USTROJOWE

Jednym z zadań krwi jest usuwanie produktów przemiany materii drogą nerek, skóry, jelit i płuc. Limfa jest środowiskiem pośredniczącym między krwią i tkankami. Płyny ustrojowe, a szczególnie krew, są bogate w silnie działające substancje o właściwościach przeciwdrobnoustrojowych. Niektóre z nich występują w ustroju prawidłowym, inne zaś są wynikiem kontaktu ustroju wyższego z zarazkiem lub jego jadami. Naturalne substancje przeciwdrobnoustrojowe płynów ustrojowych oraz przeciwciała są podstawowymi czynnikami tzw. odporności humoralnej.

Swoista odporność przeciwzakaźna, zwana także odpornością nabytą, stanowi szczególny typ niewrażliwości na zakażenie drobnoustrojami lub zatrucie jadami drobnoustrojowymi. Jest ona skierowana swoiście przeciw określonym gatunkom, a nawet typom zarazka lub jadów drobnoustrojowych.

Jedną z podstawowych cech odporności swoistej jest pamięć immunologiczna. Człowiek rzadko zapada dwa razy na m.in. takie choroby jak: odra, świnka, ospa, błonica. Pierwszy kontakt z zarazkami wywołującymi wymienione choroby pozostawia w ustroju człowieka informację, dzięki której ustrój przy ponownym kontakcie uruchamia mechanizmy obronne wcześniej i o większej sile, co zabezpiecza go przed ponownym zachorowaniem.
Tę informacje, która jest zmagazynowana w specjalnych komórkach ustroju nazywamy pamięcią immunologiczną, a komórki – komórkami pamięciowymi.

Czynniki  uruchamiające  procesy immunologiczne  nazywamy immunogenami  lub  antygenami.

Antygeny cechują następujące właściwości:

Ø      Immunogenność – właściwość wzbudzania swoistej odpowiedzi immunologicznej

Ø      Swoistość – właściwość swoistego reagowania antygenów z przeciwciałami lub immunocytami.

ODPORNOŚĆ HUMORALNA I KOMÓRKOWA

Oba rodzaje odporności stanowią ważny czynnik w odporności przeciwzakaźnej.

Odporność humoralna jest związana z wytwarzaniem swoistych białek nazywanych przeciwciałami lub immunoglobulinami.

Odporność komórkowa zaś jest związana z obecnością swoiście uczulonych limfocytów zależnych od grasicy.

PODNOSZENIE  SWOISTEJ ODPORNOŚCI  PRZECIWZAKAŹNEJ

Zjawisko swoistej odporności wykorzystano w praktyce lekarskiej do zapobiegania chorobom zakaźnym i do ich leczenia.

Stosowanie szczepionek, w celu wywołania odporności czynnej i surowic odpornościowych w celu uodparniania biernego, jest powszechnie wykorzystywane do podnoszenia swoistej odporności przeciwzakaźnej.

SZCZEPIONKI

Szczepionkami nazywamy preparaty biologiczne, zawierające drobnoustroje lub ich przetwory ,które po wprowadzeniu do ustroju człowieka powodują wytwarzanie odporności swoiście skierowanej przeciw składnikom użytym do przygotowania szczepionki.

ZAPOBIEGAWCZE  STOSOWANIE SZCZEPIONEK

Szczepionki stosowane zapobiegawczo, w zależności od ich składu, można podzielić na 4 grupy:

1. Szczepionki zawierające żywe zarazki o pełnej wirulencji – odporność wywołana tą szczepionką jest identyczna z odpornością uzyskaną po przebyciu naturalnego zakażania, szczepionki te stosuje się bardzo rzadko ze względu na niebezpieczeństwo wprowadzenia do ustroju pełnozjadliwego zarazka i możliwość jego rozprzestrzenienia się na otoczenie
2. Szczepionki zawierające zarazki żywe o zmodyfikowanej wirulencji – osłabienie lub przekształcenie zjadliwości zarazka prowadzi do zmian chorobotwórczych właściwości zarazka i dlatego mogą być one bez szkody dla organizmu użyte nawet w dużych dawkach
3. Szczepionki zawierające żywe zarazki – są to zawiesiny zarazków w płynie fizjologicznym zabite przez ogrzewanie w temp. od 55°C do 60°C lub drogą chemiczną (np. przeciwko czerwonce, cholerze, krztuścowi, wściekliźnie).
4.  

Szczepionki zawierające produkty metabolizmu lub autolizy zarazka – czyste toksyny nie są używane w celu uodparniania, ponieważ należą do niezwykle silnych jadów, najczęściej w użyciu są szczepionki zawierające toksyny pozbawione właściwości trujących, czyli anatoksyny, które zachowują właściwości uodparniające przy minimalnej toksyczności

LECZNICZE  STOSOWANIE SZCZEPIONEK

Lecznicze stosowanie szczepionek jest skuteczne w tych przypadkach, w których działanie bodźca wywołującego chorobę zakaźna (zakażenie) nie jest zbyt silne. Leczenie szczepionkami stosuje się więc w zakażeniach zlokalizowanych (abscesy, czyraki itp.), w zakażeniach przebiegających przewlekle, zwłaszcza o typie powrotnym.

W celach leczniczych używane bywają m. in. szczepionki z gronkowców i gonokoków.

SUROWICE

Surowice odpornościowe, stosowane u człowieka w celach zapobiegawczych i leczniczych otrzymuje się z krwi ludzkiej i zwierzęcej. Surowice odpornościowe ludzkie pochodzą najczęściej z krwi ozdrowieńców po niektórych chorobach zakaźnych (np. po odrze), z krwi osób sztucznie uodpornionych (np. przeciwko błonicy lub krztuścowi) lub z krwi osobników zdrowych, która dzięki naturalnym procesom  zawiera pewne zasoby ciał odpornościowych.

Ten sposób uzyskania surowic jest jednak ograniczony ze względu na trudności w otrzymywaniu dużych ilości krwi, toteż z krwi ludzkiej wytwarza się tylko takie surowice, których nie udaje się wyprodukować na zwierzętach.

ZAPOBIEGAWCZE  STOSOWANIE SUROWIC  ODPORNOŚCIOWYCH

Wstrzyknięcie surowicy odpornościowej umożliwia uzyskanie w niedługim czasie wysokiego poziomu przeciwciał we krwi i w tkankach, ale jednocześnie następuje bardzo szybkie ich wydalanie. Zwykle po kilku dniach znikają one z krwi. W celu utrzymania ich stałego poziomu należy co pewien czas powtarzać wstrzyknięcia surowicy. Sposób ten jest jednak dość kłopotliwy ze względu na możliwość uczulenia na obce białko i wystąpienia zaburzeń, niekiedy dość gwałtownych, spowodowanych uczuleniem.

W celach zapobiegawczych najczęściej używa się surowic: przeciwbłoniczej, przeciwtężcowej, przeciw zgorzeli gazowej i przeciw obrzękowi złośliwemu, przeciw jadowi kiełbasianemu i jadowi żmij. Zawierają one przeciwciała, tzw. antytoksyny, skierowane przeciw jadom drobnoustrojowym.
Surowice działające przeciwko drobnoustrojom stosuje się obecnie bardzo rzadko ze względu na inne, bardziej bezpieczne, sposoby zapobiegania chorobom zakaźnym.

LECZNICZE STOSOWANIE SUROWIC

Stosuje się je szeroko w ostrych chorobach zakaźnych, zwłaszcza wywołanych przez drobnoustroje wytwarzające toksyny (błonica, tężec, zgorzel gazowa, zatrucie jadem żmij). Stosowanie surowic antytoksycznych ma na celu zobojętnienie toksyn.

Działają one tylko wówczas, jeśli wprowadzi się je w odpowiedniej ilości do organizmu. Niezbędny jest pewien nadmiar surowicy antytoksycznej. Utrzymanie odpowiedniego poziomu antytoksyn we krwi w czasie trwania zakażenia to podstawowy warunek leczenia.

UODPORNIENIE  CZYNNO-BIERNE

Polega na zastosowaniu najpierw surowicy odpornościowej, następnie żywego zarazka lub surowicy i zarazka jednocześnie.

BIBLIOGRAFIA

1.      Ślopek Stefan, „Mikrobiologia lekarska- wydanie drugie”, Państwowy Instytut Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1975r.

2.      Anusz Zbigniew, „Mikrobiologia i parazytologia lekarska”, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1990r.