Ćwiczenia rehabilitacyjne dla osób z SM
SPIS TREŚCI:
· Ogólne informacje o stwardnieniu rozsianym - Dorota Pietrzak-Rudź
§ Co wskazuje z dużym prawdopodobieństwem, że jesteśmy chorzy na SM?
§ Przykładowy rozwój choroby
o Sposoby zapobiegania przegrzewaniu organizmu
o Korzystny wpływ zimna na organizm
o Instrukcja przykładowa
· Aerobik - Dorota Pietrzak-Rudź
o Przed przystąpieniem do ćwiczeń
· Ćwiczenia - zestawy
· Ćwiczenia ogólno-usprawniające - Edyta Soroka
· Główne zasady ćwiczeń rozciągających (stretchingu) - Anna Zielińska
· Poczuj własne ciało - Katarzyna Wojciechowska
Nadzieja - Kwartalnik Oddziału Warszawskiego Polskiego Towarzystwa Stwardnienia Rozsianego (wydanie specjalne nr 9/1993)
DOROTA PIETRZAK-RUDŹ
Ogólne informacje o stwardnieniu rozsianym.
Stwardnienie rozsiane (Sclerosis Multiplex - SM) to choroba centralnego układu nerwowego polegająca na destrukcji i ubytkach mieliny - substancji izolacyjnej, otaczającej włókna nerwowe, umożliwiającej skuteczne przewodzenie impulsów nerwowych. Z nieznanych dotąd przyczyn układ odpornościowy atakuje i niszczy własną mielinę. Istnieją różne teorie dotyczące etiologii choroby. Jedna z nich mówi, że istnieje pewien wirus, który wprowadza błędne informacje do układu odpornościowego, który zaczyna atakować własny organizm. Poza tym istnieje wiele sugestii co do warunków, które zwiększają prawdopodobieństwo zachorowania na SM. Zauważono, że jest to choroba ludzi żyjących w krajach wysoko rozwiniętych, o dużym standardzie sanitarno-higienicznym. SM występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn oraz szczególnie często u rasy białej. Dowcipni twierdzą, że aby uchronić się przed chorobą najlepiej być zaniedbanym, ubogim, czarnym mężczyzną. Istnieją pewne związki pomiędzy szerokością geograficzną a częstością zapadania na SM. Najwięcej przypadków stwardnienia rozsianego notuje się w krajach o klimacie umiarkowanym (np. na północy USA jest taki sam procent zachorowań na Sam jak w Polsce). Największy procent chorych odnotowano na Szetlandach. Jest to choroba, która dotyka ludzi młodych między 20 a 40 rokiem życia, (szeroki przedział obejmujący większość przypadków 15-55 lat). Bardzo często wiele problemów i niepewności spotyka chorego na SM zanim zostanie prawidłowo zdiagnozowany. Częstymi objawami są: oczopląs, zaburzenia widzenia lub tzw. "pijany chód". Pacjent ogólnie ma siłę, ale nie jest w stanie kontrolować własnego ciała, dzieje się z nim coś dziwnego. Ponieważ objawy pojawiają się rzutami pacjent może być podejrzany o histerię czy załamanie nerwowe.
Powrót do spisu treści
Co wskazuje z dużym prawdopodobieństwem, że jesteśmy chorzy na SM?
Trzeba jednak zaznaczyć, że czasami odkrywa się zmiany charakterystyczne dla SM w centralnym układzie nerwowym (CUN) podczas robienia sekcji zwłok u osób, które nigdy nie miały objawów tej choroby. Poza tym spotykamy się z bardzo różnym przebiegiem SM. Jest to choroba, która u każdego pacjenta ma inny, specyficzny rozwój i dlatego tak trudno jest określić jednoznacznie prognozę na przyszłość.
Przykładowy rozwój choroby
· przewlekle-postępujący przebieg choroby, charakteryzujący się ciągłym pogarszaniem się, bez wyraźnych rzutów (występuje dość rzadko),
· rozwój choroby w którym występują rzuty oraz stopniowe nasilanie się symptomów,
· przebieg z ostrymi rzutami, po których organizm powraca do stanu wyjściowego lub lekko nasilają się objawy,
· przypadki mieszane, kiedy czasem organizm powraca do stanu wyjściowego po rzucie a czasem się pogarsza.
Chociaż bardzo trudno jest postawić jednoznaczną prognozę w stosunku do indywidualnego pacjenta, dane statystyczne przedstawiają się dość optymistycznie. W dwadzieścia lat po diagnozie 2/3 pacjentów chodzi samodzielnie i funkcjonuje niezależnie od jakiejkolwiek pomocy.
Należy poruszyć jeszcze jeden problem osób chorych na SM. Wielu z nich dręczy wątpliwość czy ta choroba jest zaraźliwa i dziedziczna. Otóż SM nie można się w żaden sposób zarazić. Nie ma też bezpośredniej zależności gdy chodzi o dziedziczenie. Prawdopodobnie można mówić o dziedziczeniu wrażliwości na pewien czynnik, który może wywołać SM.
Statystyka przedstawia się następująco:
· generalna populacja - 0,1% chorych na SM
· dzieci rodziców chorych na SM - 0,5% chorych
Dlatego błędne jest przekonanie, że osoby chore na SM zdecydowanie nie powinny mieć dzieci. Jest to oczywiście indywidualny problem i bardzo ważna decyzja, ale choroba nie powinna być główną przeszkodą. Szczególnie jeśli kobieta bardzo chce mieć dziecko, jej stan ogólny jest dobry oraz posiada rodzinę, przyjaciół, którzy zobowiązują się do pomocy w opiece i wychowaniu dziecka. Często w okresie ciąży, na skutek działania hormonów, kobieta chora na SM czuje się znacznie lepiej, jej organizm jest silniejszy (patrz: NADZIEJA 8 "Ciąża a SM"). Po porodzie może nastąpić osłabienie organizmu i trzeba się z tym liczyć. Oczywiście decyzję o narodzeniu dziecka trzeba koniecznie skonsultować z lekarzem i samodzielnie przeanalizować wszystkie warunki za i przeciw. Jest to bardzo szeroki problem. Tutaj chcieliśmy tylko zasygnalizować sprawę i zauważyć, że choroba nie jest całkowitym przeciwwskazaniem co do urodzenia dziecka. Chcielibyśmy dostarczyć potrzebnych informacji i zachęcić do regularnego uprawiania ćwiczeń, które w obecnej sytuacji są PODSTWOWYM CZYNNIKIEM LECZENIA. Ze względu na nieznaną etiologię choroby, farmakologicznie można wpływać jedynie na jej symptomy. Stosowanie środków obniżających napięcie spastyczne, wzmacniających organizm oraz terapia sterydowa w okresie ostrym choroby są niezbędne. Nie można jednak na nich poprzestać. Aktywność ruchowa jest niezbędnym czynnikiem zdrowia psychofizycznego. Pamiętajmy, że jeśli zdrowego człowieka położymy na tydzień do łóżka, będzie on osłabiony i rzeczywiście chory. Nasze mięśnie, układ nerwowy potrzebują bowiem aktywności, bodźców, które utrzymują ciało w dobrej kondycji. Poza tym trzeba pamiętać, że choroba jako taka stanowi źródło stresu. Bez względu na przyczynę stresu ludzie pod jego wpływem nie są aktywni, gorzej funkcjonują, potrzebują więcej czasy na jakąkolwiek reakcję, są rozkojarzeni, gorzej się czują. Ten stan utwierdza ich w chorobie. Nie można pozostawić tego niepokoju i niemocy poza kontrolą. Jest to problem psychologiczny. Konieczna jest stała relaksacja, ćwiczenia fizyczne, dobry kontakt z otoczeniem. Nie można się izolować. SM jest chorobą, poważnym problemem, który nagle, zupełnie niespodziewanie nas dotyka. Trzeba pamiętać, że nie jest on tylko naszą sprawą. W tej sytuacji uczestniczy też rodzina, bliscy, przyjaciele. Dlatego problem choroby, który wymaga współdziałania z ludźmi i musimy to zrozumieć, pomóc innym by nam pomogli i pomóc samemu sobie zarazem.
Można wymienić najczęściej występujące objawy tej choroby:
Poza leczeniem farmakologicznym właśnie rehabilitacja ruchowa oddziaływuje na organizm opóźniając i zatrzymując postęp SM. Wśród rozlicznych korzyści płynących z regularnego stosowania ćwiczeń należy wymienić:
§ odleżynom
§ odwapnieniu kości
§ zaparciom
§ infekcjom dróg moczowych
§ infekcjom układu oddechowego
Z powyższych względów bardzo serdecznie zachęcamy przeanalizowania proponowanych ćwiczeń i wybrania możliwych dla siebie form aktywności ruchowej.
Podajemy teraz kilka podstawowych uwag przed przystąpieniem do regularnego stosowania ćwiczeń:
· przed przystąpieniem do samodzielnych ćwiczeń należy skonsultować się z lekarzem prowadzącym i rehabilitantem
· podczas ćwiczeń należy unikać przegrzewania organizmu, gdyż podwyższona temperatura utrudnia przewodzenie impulsów nerwowych, może zwiększyć spastyczność oraz zmęczenie.
Sposoby zapobiegania przegrzewaniu organizmu
· ćwiczenie w chłodnym, dobrze przewietrzonym pomieszczeniu
· przeplatanie ćwiczeń dynamicznych ćwiczeniami oddechowymi i relaksacyjnymi
· stosowanie krótszych a częstszych serii ćwiczeń np. 15-10-15 (15 minut ćwiczeń rozgrzewających, 10 minut ćwiczeń relaksacyjnych, odpoczynku, 15 minut ćwiczeń dynamicznych)
· słuchanie swojego organizmu i nie narzucanie za dużego tempa ćwiczeń, nadmiernego wysiłku
· przed przystąpieniem do ćwiczeń należy założyć luźne ubranie - najlepiej dres
· aby poznać swój organizm wypróbuj ćwiczenia w różnych porach dnia (rano, po południu, wieczorem) i wybierz czas, w którym najlepiej się czujesz, masz najwięcej energii do ćwiczeń
· nigdy nie wolno ćwiczyć bezpośrednio po posiłku - najlepiej stosować rehabilitację na godzinę przed posiłkiem
· nie wolno ćwiczeniami doprowadzać do bólu lub przemęczenia organizmu
· ponieważ ewolucja SM jest indywidualna i zmienna pamiętaj, że należy zmieniać zestawy ćwiczeń w zależności od samopoczucia i kondycji. Nie trzymaj się sztywno jednego zestawu ćwiczeń i nie traktuj zmiany programu ruchowego jako porażki!!!
Korzystny wpływ zimna na organizm
Wiadomo, że podwyższona temperatura organizmu spowodowana np. intensywnymi ćwiczeniami fizycznymi niekorzystnie oddziaływuje na organizm chorego. Przede wszystkim podwyższona ciepłota stwarza utrudnione warunki dla i tak osłabionego układu nerwowego w procesie przewodzenia impulsów nerwowych. W związku z powyższym odczuwamy nasilone zmęczenie oraz zwiększoną spastyczność. Dlatego należy zapobiegać i unikać przegrzewania organizmu. W związku z powyższym zalecane jest częste wietrzenie pomieszczeń mieszkalnych i zachowywanie w nich normalnej temperatury - 20 C. Poza tym wskazane wyje się picie chłodnych płynów w przerwach między ćwiczeniami lub wachlowanie się. Wydaje się, że znaczne miejscowe obniżenie temperatury poszczególnych części ciała powoduje obniżenie spastyczności i ułatwia oraz zwiększa efektywność ćwiczeń. Dlatego zaleca się stosowanie przed ćwiczeniami miejscowych okładów z lodu na części ciała szczególnie dotknięte spastycznością.
Instrukcja przykładowa:
Obniżenie spastyczności mięśni zginających staw kolanowy w przypadku przykurczy zgięciowych. Duży ręcznik frotte moczymy w bardzo zimnej wodzie i wyciskamy. Następnie zawijamy w ten ręcznik kostki lodu pokruszone przy pomocy młotka, tłuczka, wałka itp. Kładziemy się na brzuchu i układamy ręcznik na tylnej powierzchni uda oraz łydki na przebiegu mięśni zginających kolana (bezpośrednio na skórze). Należy pamiętać, że korzystne oddziaływanie ma właśnie MOKRE ZIMNO, czyli używamy mokrych ręczników i lodu - nie zawijamy go w torebki foliowe. Poza tym w pierwszych sekundach zabiegu w wyniku gwałtownego skoku temperatury może chwilowo wzmóc się odruchowa spastyczność czemu towarzyszą nieprzyjemne doznania. Ale już po kilku sekundach efekt ten powinien minąć. Zabieg ochładzania lodem stosujemy bezpośrednio przed ćwiczeniami. Czas utrzymywania okładów z lodu powinien być krótki: pierwszy raz 1,5 do 2 minut. Każdy pacjent musi indywidualnie doświadczyć korzyści jakie niesie za sobą stosowanie zimnych, mokrych okładów i przeanalizować ich skuteczność w praktyce.
UWAGA:
Mimo zaleceń trzeba zachować ostrożność i rozsądek w eksperymentowaniu. Należy wypróbować zabieg na najniższych obszarach ciała. Nie oziębiać okolic brzuch co może doprowadzić do przeziębienia pęcherza moczowego. Szczególnie zalecane są miejscowe okłady na kończyny górne i dolne w wybranych, najbardziej spastycznych partiach mięśni. Wiadomo, że ograniczona sprawność ruchowa chorych ze stwardnieniem rozsianym upośledza też układ krążenia. Wiąże się to z osłabioną pompą mięśniowo-naczyniową w wyniku braku ruchu oraz niedotlenieniem dystalnych części kończyn i ich oziębieniem. Tego typu oziębienie nie jest korzystne dla organizmu. Należy zapobiegać niedotlenieniu kończyn poprzez stosowanie częstych ruchów (ruszamy palcami, stopami, zginamy i prostujemy kolana) oraz odpowiednie pozycje ułożeniowe np. jeśli korzystamy na stałe z wózka inwalidzkiego powinniśmy kilka razy dziennie na 30 minut ułożyć stopy w wyższej pozycji opierając je np. na krzesło. W odróżnieniu od zimna spowodowanego brakiem ruchu i osłabienia pompy mięśniowo- naczyniowej właśnie okłady z lodu poprawiają trofikę mięśniową i pobudzają układ krążenia! Na zakończenie należy przypomnieć, że stwardnienie rozsiane jest przeciwwskazaniem do gorących kąpieli. Wskazane są kąpiele w chłodnej lub letniej wodzie i poleca się raczej stosowanie prysznica niż długotrwałe moczenie w wannie. Jeżeli jest taka możliwość zachęcamy do uprawiania pływania w chłodnej wodzie w basenie. Latem polecamy kąpiele w chłodnych jeziorach czy w morzu. Oczywiście nie wolno doprowadzić do szoku termicznego, dlatego wchodzimy do wody powoli, stopniowo ochładzając ciało. Poza tym w gorące dni drogę po plaży do wody należy przebyć chroniąc się parasolem przed słońcem oraz można okryć ramiona mokrym, chłodnym ręcznikiem. Folie lub nieprzemakalne ceraty możemy stosować jako podkład, na którym się układamy podczas zabiegu, aby zabezpieczyć podłogę czy łóżko przed zamoczeniem wodą skapującą z topniejącego lodu.
Dorota Pietrzak-Rudź
AEROBIK
Jedną z proponowanych i zalecanych form ćwiczeń grupowych jest aerobik. Wspólne ćwiczenie wykonywane przy muzyce, wbrew pozorom są możliwe przez większą część chorych. Trudności w poruszaniu lub stałe posługiwanie się wózkiem inwalidzkim nie eliminują ze wspólnej zabawy. Przede wszystkim aerobik dla pacjentów SM jest formą ćwiczeń grupowych. Wykonujemy je przyjmując wygodną, siedzącą pozycję na krześle z oparciem lub właśnie na wózku inwalidzkim. Wspólne ćwiczenie nie ma charakteru rywalizacji, nie porównujemy się z innymi pacjentami, nie staramy się dorównać tym, którzy są w lepszej kondycji - po prostu spotykamy się razem, bo to nas mobilizuje i uprzyjemnia oraz urozmaica monotonię ćwiczeń. Muzyka jest też elementem pobudzającym, wprowadzającym nas w lepszy nastrój i uatrakcyjniającym zajęcia. Dlatego zachęcamy do stwarzania grupy koleżeńskiej, spotykającej się na wspólne ćwiczenia lub dobierania się choćby dwójkami we własnych domach. Jest to możliwe tym bardziej, że możemy zmobilizować domowników i przyjaciół do wspólnego ćwiczenia, gdyż aerobik jest właśnie towarzysko - przyjemnościową formą rehabilitacji dobrą DLA KAŻDEGO. Zaleca się 2 razy w tygodniu 30 minutowe praktykowanie ćwiczeń przy muzyce. Intensywniejsze, dynamiczne ćwiczenia 2 razy w tygodniu wpłyną korzystnie na podniesienie ogólnej wydolności organizmu. Równocześnie różnorodność ćwiczeń oraz zmienne tempo zapobiega przemęczaniu organizmu. Zachęcamy do przeanalizowania przykładowego zestawu ćwiczeń i wybrania spośród nich tych, które najbardziej państwu odpowiadają ze względu na aktualną sprawność, wydolność i możliwości. Wśród ćwiczeń powinny znaleźć się wszystkie formy ruchowe, aby wszechstronnie oddziaływać na organizm:
· ćwiczenia rozciągające - zwiększające elastyczność mięśni i zakres ruchu w stawach oraz zmniejszające, przełamujące napięcie spastyczne
· ćwiczenia dynamiczne - zwiększające siłę mięśniową, poprawiające trofikę poprzez wzmocnienie pompy mięśniowo - naczyniowej, podnoszące kondycję i wydolność ogólną oraz zwiększające odporność organizmu
· ćwiczenia oddechowe - zwiększające wydolność układu oddechowego, rozluźniające, relaksacyjne oraz zwiększające efektywność ćwiczeń dynamicznych.
Prawidłowe oddychanie podczas uprawiania ćwiczeń dynamicznych, szczególnie aerobiku jest bardzo ważne. Zatrzymanie powietrza i ćwiczenie na bezdechu mimo włożonego wysiłku jest pozbawione sensu i może mieć nawet negatywne działanie. Optymalne warunki do efektywnej pracy mięśni są zapewnione jedynie przy dostarczeniu im stałej ilości tlenu. Poza tym prawidłowe oddychanie wpływa rozluźniająco i nie powoduje zbędnych strat energetycznych. Dlatego ćwicząc CAŁY CZAS prawidłowo oddychamy, wdychając powietrze nosem (chroniąc się przed wdychaniem zarazków ustami), a wydychając rozchylonymi ustami (to mobilizuje nas do rzeczywistego wykonywania wydechu, zanim wykształcimy w sobie prawidłowy odruch oddychania). Poza tym intensywniejsze ćwiczenia przeplatamy właśnie typowymi ćwiczeniami oddechowymi, aby wyrównać w organizmie deficyt tlenu oraz rozluźnić się i odpocząć
· ćwiczenia równoważne - poprawiają równowagę, co daje nam samokontrolę nad organizmem i pewność, stabilność podczas poruszania się
· ćwiczenia koordynacyjne - poprawiają zborność ruchów, co ułatwia poruszanie się oraz eliminują nadmierne zużycie energii spowodowane brakiem koordynacji.
PRZED PRZYSTĄPIENIEM DO ĆWICZEŃ:
· przewietrz dobrze pomieszczenie
· przygotuj ulubioną muzykę, która powinna być w miarę rytmiczna
· przebierz się w luźne, nie krępujące ruchów ubranie, najlepiej dres
· upewnij się, czy od ostatniego posiłku minęło co najmniej 1,5 godziny
· przygotuj sobie złożone gazety, którymi będziesz mógł się powachlować w czasie ćwiczeń, by uchronić się przed przegrzaniem
· możesz przygotować sobie pół szklanki wody z lodem, aby zwilżać usta i ochłodzić organizm w czasie ćwiczeń.
Zestawy ćwiczeń
· I. Pozycja wyjściowa: przyjęcie prawidłowej postawy siedzącej, wciągnięcie brzucha, wyprostowanie pleców, wyciągnięcie szyi.
· II. Pozycja wyjsciowa j.w.
· III. W siadzie oparcie dłoni na barkach
· IV. Pozycja wyjsciowa: prawidłowa pozycja, ściągnięte łopatki, szyja wyprostowana
...
pietrucha.e