§ Chalandon Sorj - Powrót do Killybegs.pdf - Chalandon Sorj - Kontradycja

SORJ CHALANDON

POWROT DO KILLYBEGS

Z języka francuskiego przełożyła Joanna Kluza

Tym, którzy pokochali zdrajcę.

„Wiecie, co mówią drzewa, kiedy siekiera wkracza do lasu? Patrzcie! Stylisko to

jeden z naszych!”

Napis na murze w Belfaście

Przedmowa

„Teraz, kiedy wszystko się wydało, będą mówić w swoim imieniu. IRA, Brytyjczycy,

rodzina, bliscy, dziennikarze, których nigdy nawet nie spotkałem. Niektórzy ośmielą się wam

wyjaśniać, dlaczego i jak dopuściłem się zdrady. Może nawet będą pisać książki na mój

temat, co doprowadza mnie do wściekłości. Nie wierzcie w nic z tego, co będą twierdzić. Nie

ufajcie moim wrogom, a tym bardziej przyjaciołom. Odwracajcie się od tych, którzy będą

mówić, że mnie znali. Nikt nigdy nie był w mojej skórze, nikt. Zabieram dzisiaj głos

wyłącznie dlatego, że tylko ja jestem w stanie wyjawić prawdę. Albowiem mam nadzieję, że

po mnie nastanie cisza”.

Killybegs, 24 grudnia 2006 roku Tyrone Meehan

Kiedy ojciec mnie bił, krzyczał po angielsku, tak jakby nie chciał mieszać do tego

naszego języka. Uderzał, wykrzywiając usta, wrzeszcząc żołnierskie słowa. Kiedy ojciec

mnie bił, nie był już moim ojcem, tylko Patraigiem Meehanem. Posiniaczoną gębą,

lodowatym spojrzeniem, Meehanem złym wiatrem, na którego widok ludzie przechodzili na

drugą stronę ulicy. Kiedy mój ojciec sobie wypił, tupał, pruł powietrze, ranił słowa. Kiedy

wchodził do mojego pokoju, zrywała się noc. Nie zapalał świeczki. Sapał jak stare zwierzę, a

ja czekałem na jego pięści.

Kiedy mój ojciec sobie wypił, okupował Irlandię tak, jak to robił nasz wróg. Wszędzie

był nieprzyjazny. Pod naszym dachem, na swoim rogu, na drogach Killybegs, na

wrzosowisku, na skraju lasu, we dnie, w nocy Wszędzie zawłaszczał przestrzeń gwałtownymi

ruchami. Widać go było z daleka. Słychać go było z daleka. Potykał się o zdania i o gesty. W

Mullins, miejscowym pubie, zsuwał się ze stołka, podchodził do stolików i walił otwartymi

dłońmi między szklankami. Nie zgadzał się z czymś? Właśnie

w taki sposób odpowiadał. Bez słowa, z palcami w piwie i samym spojrzeniem.

Pozostali milkli, spuszczając głowy i odwracając wzrok. Wtedy wstawał, patrzył wyzywająco

po sali, skrzyżowawszy ramiona. Czekał na odpowiedź. Kiedy mój ojciec sobie wypił,

wzbudzał strach.

Pewnego dnia na drodze do portu rąbnął pięścią George’a, osła starego McGarrigle’a.

Węglarz nadał swemu zwierzakowi imię króla Anglii, żeby móc go kopać w tyłek. Byłem

tam, podążałem za ojcem. Maszerował chwiejnym krokiem, zataczając się od porannego

upojenia, a ja dreptałem z tyłu. Za rogiem, naprzeciwko kościoła mozolił się stary

McGarrigle. Ciągnął nieruchomego osła, z jedną ręką na siodle, z drugą na kantarze,

wymyślając mu od najgorszych. Ojciec przystanął. Popatrzył na starca, na jego zbuntowane

zwierzę, na zmieszanie jednego, upór drugiego, po czym przemierzył ulicę. Odepchnął

McGarrigle’a, stanął przed osłem, surowo mu pogroził, jakby mówił do brytyjskiego władcy.

Zapytał go, czy wie, kto to jest Patraig Meehan. Czy w ogóle ma pojęcie, jakiemu

człowiekowi się przeciwstawia. Pochylił się nad nim, przystawił czoło do jego czoła, groźny,

czekając na odpowiedź zwierzęcia, na jakiś ruch, na jego kapitulację. A potem uderzył,

potworny cios między oko a chrapę. George się przewrócił, położył na boku i brykiety węgla

powypadały z wózka.

— Eirinn go Brach! - krzyknął ojciec.

Następnie pociągnął mnie za ramię.

— Mówienie po gaelicku oznacza stawianie oporu - mruknął jeszcze.

Po czym ruszyliśmy w dalszą drogę.

Kiedy byłem dzieckiem, matka wysyłała mnie po niego do pubu. Panował mrok. Nie

miałem śmiałości wejść do środka. Krążyłem pod ciemnymi drzwiami Mullins i pod oknami

o zaciągniętych zasłonach. Czekałem, aż wyjdzie jakiś mężczyzna, aby wśliznąć się w

kwaśny odór piwa i potu, wilgoć płaszczy i zimny dym tytoniowy.

Pat? Zdaje się, że już pora na zupę - śmiali się przyjaciele ojca.

Kiedy nikt nie widział, podnosił na mnie rękę, lecz kiedy wchodziłem do jego świata,

witał mnie z otwartymi ramionami. Miałem siedem lat. Spuszczałem głowę. Stałem przy

barze, podczas gdy on kończył swą piosenkę. Z zamkniętymi oczami, z dłonią trzymaną na

sercu, opłakiwał swój rozdarty kraj, jego zmarłych bohaterów, jego przegraną wojnę,

przywoływał na pomoc Wielkich Przodków, powstańców z 1916 roku, żałobną kohortę

naszych pokonanych i wszystkich, którzy byli przed nimi, wodzów ga - elickich klanów i na

dodatek świętego Patryka wraz z jego biskupim pastorałem, żeby przepędzić angielskiego

węża. Ja spoglądałem nań z dołu. Słuchałem go. Obserwowałem milczenie innych i byłem z

niego dumny Jednak i pomimo wszystko. Dumny z Pata Meehana, dumny z takiego ojca,

mimo pleców, które poznaczył mi brunatnymi bliznami, i włosów, które wyrywał mi

garściami. Kiedy śpiewał o naszej ziemi, wszystkie czoła były uniesione, a oczy pełne łez.

Oprócz tego, że był zły, mój ojciec był irlandzkim poetą, a mnie witano jako syna tego

człowieka. Ponadto, ledwie przekroczyłem próg, było mi ciepło. Poklepywanie po plecach,

kuksańce, oko puszczone jak do mężczyzny, chociaż byłem dzieckiem. Ktoś pozwolił mi

zamoczyć usta w bru - natnożółtej piwnej pianie. Moja gorycz bierze się właśnie stamtąd.

Próbowałem. Piłem ową mieszaninę ziemi i krwi, ową gęstą czerń, która stanie się moją wodą

życia.

Pijemy naszą ziemię. Już nie jesteśmy ludźmi. Jesteśmy drzewami - śpiewał

mój ojciec, kiedy był szczęśliwy.

Pozostali opuszczali pub ot tak, odstawiwszy szklanki, w czapkach na głowach. Ale

nie on. Zanim przekroczył próg, zawsze opowiadał jakąś historię. Przyciągał uwagę po raz

ostatni. Wstawał, wkładał płaszcz.

Następnie wracaliśmy, on i ja. On się zataczał, mnie wydawało się, że go

podtrzymuję. Pokazywał księżyc, jego poświatę na drodze.

— To światło umarłych - mawiał.

W blasku księżyca zachowywaliśmy się już jak duchy. Pewnej mglistej nocy chwycił

mnie za ramię. Stojąc przed falującymi wzgórzami, obiecał, że po życiu wszystko będzie

takie, spokojne i piękne. Przysiągł, że nie będę się już musiał niczego bać. Mijając

przekreśloną tablicę NA CE - ALLA BEAGA, obwieszczającą koniec naszej wioski,

zapewnił, że w raju mówi się po gaelicku. I że deszcz pada tam tak samo drobny jak dziś

wieczorem, ale za to ciepły i o smaku miodu. I śmiał się. I postawił mi kołnierz kurtki, żeby

mnie osłonić przed zimnem. Pewnego razu w drodze powrotnej chwycił mnie nawet za rękę.

A ja poczułem ból. Wiedziałem, że ta dłoń znów zaciśnie się w pięść, że z miękkiej wkrótce

zamieni się w metal. Za godzinę albo jutro, a ja nie będę wiedział dlaczego. Z powodu złości,

dumy, gniewu, z przyzwyczajenia. Byłem więźniem dłoni ojca. Tamtej nocy jednak, gdy

moje palce splotły się z jego palcami, cieszyłem się jej ciepłem.

Mój ojciec należał do Irlandzkiej Armii Republikańskiej. Był volunteer , po gaelicku

óglach, prostym żołnierzem z brygady Donegal IRA. W roku 1921 on i paru towarzyszy

sprzeciwili się zawieszeniu broni, wynegocjowanemu z Brytyjczykami. Nie zgodził się na

ustanowienie granicy, utworzenie Irlandii Północnej, rozdarcie naszej ojczyzny na dwoje.

Chciał przepędzić Anglików z całego kraju, bić się aż do ostatniego naboju. Po wojnie o

niepodległość z Brytyjczykami wybuchła wojna domowa między nami.

— Zdrajcy, tchórze, sprzedawczyki! - spluwał ojciec, mówiąc o dawnych

towarzyszach broni stojących w szeregu po rozejmie.

Ci wiarołomcy zostali uzbrojeni przez Anglików, ubrani przez Anglików, otwierali

ogień do swych towarzyszy. Irlandzka była jedynie krew na ich rękach.

Mój ojciec został uwięziony bez sądu przez Brytyjczyków, skazany na śmierć i

ułaskawiony. W 1922 roku aresztowali go po raz drugi Irlandczycy, którzy wybrali obóz

kompromisu. Nigdy mi o tym nie opowiadał, ale i tak się dowiedziałem. Po sześciu latach

przerwy trafił do tego samego więzienia, do tej samej celi. Najpierw znęcał się nad nim wróg,

a teraz dawni kompani. Bili go przez tydzień. Żołnierze nowego wolnego państwa Irlandii

chcieli się dowiedzieć, gdzie są ostatni bojownicy IRA, oporni, nieposłuszni. W czasie owych

godzin, dni i nocy agresji te łajdaki torturowały mojego ojca, mówiąc po angielsku. Ich głosy

były niczym nieprzyjacielska stal. Tak jakby nie chcieli mieszać do tego naszego języka.

Czy pan jest Anglikiem? - zapytała go pewnego dnia jakaś stara Amerykanka.

- Nie, wprost przeciwnie - odparł ojciec.

Kiedy ojciec mnie bił, był swoim przeciwieństwem.

W maju 1923 roku ostatni óghzchs z IRA złożyli broń, a mój ojciec się postarzał. Nasz

naród się podzielił. Irlandia została przecięta na dwoje. Pat Meehan przegrał wojnę. Nie był

już mężczyzną, lecz porażką. Zaczął dużo pić, dużo wrzeszczeć, bić się. Bić własne dzieci.

Kiedy jego armia się poddała, miał ich troje. Ósmego marca 1925 roku dołączyłem do

Seanny, Róisin, Mary, upchany na waleta w dużym łóżku. Z brzucha matki miało jeszcze

wyjść siedmioro. Dwoje nie przeżyje.

Po raz ostatni byłem świadkiem odwagi ojca w listopadzie 1936 roku. Właśnie wracał

ze Sligo. Wraz z dawnymi członkami IRA zaatakował zgromadzenie publiczne Błękitnych

Koszul, irlandzkich faszystów, którzy mieli walczyć w Hiszpanii po stronie generała Franco.

Po regularnej bójce na pięści i krzesła ojciec i jego towarzysze postanowili przyłączyć się do

Republiki Hiszpańskiej. Przez kilka dni nie mówił o niczym innym, tylko o wyruszeniu na

wojnę. Był piękny, wyprostowany, rozgorączkowany, przemierzał kuchnię żwawym

żołnierskim krokiem. Chciał zjednoczyć ludzi z kolumny Connolly ego w Brygadach

Międzynarodowych. Mówił, że Irlandia przegrała bitwę i że wojna odtąd toczy się tam.

Ojciec nie był wyłącznie republikaninem. Katolik z lenistwa, przez całe życie walczył na

rzecz rewolucji społecznej. Czcił flagę narodową, podziwiając zarazem czerwień

robotniczych bojów.

Miał czterdzieści jeden lat, ja jedenaście. Spakował się do Madrytu. Pamiętam tamten

poranek. Matka była w kuchni, przegadali oboje całą noc. Płakała. On miał tę swoją kamienną

twarz. Ona obierała ziemniaki. Wymieniała po kolei nasze imiona. Szeptem. Była to

modlitwa, bolesna litania. Siedziała tam, przy stole, kołysząc nieznacznie ciałem w tył i w

przód, recytując nas niczym paciorki różańca. „Tyrone... Kevin... Aine... Brian... Niall...”

Ojciec stał do niej tyłem, oparty o drzwi wejściowe, z czołem przytkniętym do drewna.

§ Chalandon Sorj - Powrót do Killybegs.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: