Oprac.i211
Imiesłowy.
- dzisiejsze imiesłowy pełnią inne funkcje niż w psł,
- dziś są imiesłowy odmienne i nieodmienne, w psł odmieniały się wszystkie,
- dziś są 4 imiesłowy, w psł 5,
- dziś nie ma wyznaczników czasu, w psł imiesłowy były związane z czasem
- imiesłowy czasu teraźniejszego tworzy się od tematu czasu teraźniejszego, imiesłowy przeszłego – od tematu bezokolicznika
Imiesłów czasu teraźniejszego czynny:
- miał przyrostek *ątj>ąc (w IV koniugacji ęc)
- np. B: nesątjь mążь – niosącego męża,
- w mianowniku lpoj rm i rn nie ma przyrostka. M lp rm miał zakończenie ę / y – zanika najszybciej ze względu na tożsamość z czasem teraźniejszym, zastępowany biernikiem,
- w rż M lpoj od początku ma rozszerzenie ątj – nesątji żena,
- proste formy tego imiesłowu dały imiesłów przysłówkowy współczesny,
- formy złożone dają imiesłów przymiotnikowy czynny,
- imiesłów zakończony na ąc pełnił funkcję przydawki
Imiesłów czasu przeszłego czynny I:
- dodaje się przyrostek tematyczny ьsz / ъsz, a jeśli temat kończył się na samogłoskę, to vъsz,
- tłumaczy się imiesłów np. uslyszavъ – ten, który usłyszał,
- sz nie objawiało się jeszcze w M rm i rn – jak temat kończył się spółgłoskowo, to był na końcu wyrazu jer (w M rm i rn!!), a jak się temat kończył na samogłoskę, to dodawano vъ. W przypadkach zależnych było już to sz – nesъsza mąża, uslyszevъsza mąża,
- czasem do tematów spółgłoskowych dodawało się zakończenie samogłoskowe (gdy zanikały jery i pozostawał temat, albo gdy powstawały trudne artykulacyjnie grupy spółgłoskowe) – pożegszy (dało: pożegwszy) – ten proces trwał od XIV do XVI wieku,
- w wiekach XIV – XVI zanikają formy rodzaju męskiego i upowszechniają się zakończenia z rodzaju żeńskiego (wszy / szy),
- przekształca się w imiesłów przysłówkowy uprzedni,
- w XVII i XVIII wieku - -wszy po temacie samogłoskowym, -szy po spółgłoskowym. –łszy pochodzi z kontaminacji imiesłowu czasu przeszłego czynnego I –szy i imiesłowu czasu przeszłego czynnego II. Dokonuje się w wieku XVII,
- dzisiejsze wszy kontynuuje Mrż lpoj
Imiesłów czasu przeszłego czynny II:
- przyrostek –l, dodaje się we wszystkich przypadkach,
- wraz ze słowem posiłkowym być w czasie teraźniejszym tworzył czas przeszły złożony,
- imiesłowy czasu przeszłego czynne II stały się też przymiotnikami,
Imiesłów czasu teraźniejszego bierny:
- przyrostek –m dodawany do tematu kończącego się samogłoskowo, -om dodawany do tematu kończącego się na spółgłoskę,
- zanikł (współcześnie jego pozostałości: świadomy, rzekomy, rodzimy, widomy, znajomy, ruchomy, łakomy),
- znajemъ – ten, który jest znany
Imiesłów czasu przeszłego bierny:
- jeśli temat kończy się na samogłoskę, dodaje się –n, jeśli temat kończy się na spółgłoskę – dodaje się –en (znanъ, nesenъ),
- do krótkich, jednosylabowych czasowników i do tematów kończących się na samogłoskę nosową dodaje się przyrostek –t,
- dał imiesłów przymiotnikowy bierny,
- ąc współczesne kontynuuje B lpoj rm w odmianie prostej z imiesłowu czasu teraźniejszego czynnego
Co pozostało w tekstach staropolskich z imiesłowów psł?
- z imiesłowu czasu przeszłego czynnego I – M lpoj rm, M lpoj rż (oblek, przyszed, położyw, pożegnaw – rm; pożegszy, szedszy, poradziwszy – rż),
- z imiesłowu czasu przeszłego czynnego II – czas przeszły. Ten imiesłów mógł występować w odmianie prostej i złożonej (czuł obok czuły – ten, który czuł),
- z imiesłowu czasu przeszłego biernego – występuje cały,
- z imiesłowu czasu teraźniejszego czynnego – M lpoj rm (zakończony na –ę – gospodzin czynię sądy = gospodzin czyniący sądy i zakończony na –y – nesy, dvigny), M lpoj rż (-ęcy – chwalęcy dziewka), B lpoj rm – ąc (dziewice nosząc = noszącej)
BEZOKOLICZNIK:
- w psł – zakończony na –ti
- w stpl powstało –c’ (z palatalizacji grup gt’, kt’), potem w XIV – XVI w- depalatalizacja, która daje ostatecznie –c (stąd bezokoliczniki typu: piec, biec),
- -ć w bezokolicznikach współcześnie – to forma skrócona dawnego bezokolicznika, zanikło wygłosowe i
joasia_klaudia