Socjologia ekonomiczna wykład 07.01.2006
Ewolucja stosunków pracy – w stronę deregulacji i indywidualizacji.
· O transformacji ustrojowej i stosunkach pracy
· Ogólne tendencje i sprzeczności w rozwoju stosunków pracy
· O kierunku ewolucji stosunków pracy
· O pojawieniu się nowych zjawisk w stosunkach pracy
Ad 1) co to jest transformacja ustrojowa – przede wszystkim przejście od systemu komunistycznego do demokracji parlamentarnej. Zmiana polityki, złożony wielokrotny proces przemian politycznych, ekonomicznych celem zapewnienia trwałego rozwoju, odrobienie pewnej luki cywilizacyjnej co do innych państw wysoko rozwiniętych. Ład polityczny państw postkomunistycznych powinien sprzyjać konkurencyjności.
Stosunki pracy – całokształt relacji między pracodawcami a pracobiorcami może mieć wpływ na rozwój gospodarki. Określa koszty pracy, które są istotne dla konkurencyjności firm.
O stosunkach pracy - w wymiarze instytucjonalnym są to stosunki na tle umów o pracę między pracodawcami a pracownikami.
Pracodawcy działają jako zrzeszenia i organizacje, pracownicy jako władze związków zawodowych.
Pracownicy jako całość są publicznością która obserwuje co się dzieje między Pracodawcami a związkami zawodowymi.
- sformalizowane umowy o pracę między pracodawcami a pracobiorcami (ustawodawstwo pracy, ustawy specjalne o Komisji Trójstronnej.
- zwyczajowe umowy między organizacjami pracodawców i pracobiorców, wykraczające zakresem i obowiązującą mocą poza system prawa. (konflikty socjalne, reformy gospodarcze, prywatyzacja)
- nieuregulowane.
Stosunki pracy wpływają na rozwój gospodarczy i społeczny:
· W sensie statycznym jako wynik współtworzący koszty pracy a w tym sposób kształtujący poziom konkurencyjności gospodarki.
· W sensie dynamicznym współtworzącym wzorcem stosunków społecznych ( walka klasowa vs pokój społeczny)
Rozwój stosunków pracy wynika:
· Impulsy wewnętrzne racjonalizacja relacji między pracodawcami a pracobiorcami
· Impulsy zewnętrzne – dostosowanie do standardów UE
Ogólne tendencje i sprzeczności w rozwoju stosunków pracy.
Tendencje i sprzeczności związane z przemianami społeczeństwa postindustrialnego oraz związane z polskim doświadczeniami.
Tendencja do instytucjonalizowania i uregulowania prawnego stosunków pracy.
Tendencja do dezinstytucjonalizacji i deregulacji pracy oraz ich indywidualizowania się
Tendencja do przesunięcia się obszaru stosunków pracy z przemysłu do nowych sektorów gospodarki (ochrona zdrowia edukacja)
Tendencja do redukcji kosztów ludzkich na rozwój kapitału ludzkiego
O kierunku ewolucji stosunków pracy w Polsce
Stosunki pracy w Polsce kształtowały się na przełomie lat 80-90 były zdeterminowane przez doświadczenie walki „solidarności” o zmianę ustroju.
Założenia tej koncepcji obowiązującej w reprezentatywnych środowiskach pracowniczych
· Roszczeniowo – obronna wizja reprezentacji pracowniczej, reprezentantami pracowników są związki zawodowe.
· Istnieje immanentny konflikt interesów.
· Realizacja interesów pracowniczych jest możliwa tylko w warunkach presji strajkowej i aktywnej roli wielkich zakładów i kluczowych branż.
· Państwo jest generalnym „domniemanym” pracodawcą, adresatem żądań oraz gwarantem wykonywania zobowiązań zawartych w porozumieniach społecznych.
Nastawienie związkowca było komplementarne wobec poglądów i koncepcji neoliberalnej elity rządzącej, która podobnie postrzegała istotę działań reprezentacyjnych pracowników i ich rolę w gospodarce i życiu społecznym.
Obie te wizje spowodowały, że Polska wkraczała na drogę tworzenia modelu stosunków pracy zbliżonego do praktykowanego od lat 30 w niektórych krajach europy korporatyzm.
Korporatyzm – proces permanentnych uzgodnień socjalnych na szczeblu centralnym pomiędzy centralami związkowymi a reprezentacjami pracodawców realizowany pod patronatem państwa.
· Model ten obniżył natężenie, a w końcu wygasił ostre konflikty pomiędzy kapitałem a pracą.
· Jego ustanowienie było efektem wpływów ówczesnych liderów przemian radykalnych związkowców i doktrynerskich neoliberałów.
Zinstytucjonalizowanie negocjacji socjalnych na poziomie makrospołecznym.
W ten sposób w ogromnych „bólach” powstaje Komisja Trójstronna.
Zaczęła ona żyć swoim życiem i stała się instytucją sformalizowaną (USTAWA OKREŚLAŁA JEJ FUNKCJE, KOMPETENCJE, PROCEDURY, I ORGANIZACJĘ) Dokonało się to pod hasłem akcesu Polski do UE.
Istotna różnica między Komisją Trójstronną a analogicznymi instytucjami w UE:
Komisja Trójstronna zrzesza przedstawicieli związków zawodowych……………..
Ewolucja polskiej gospodarki powoduje, że KT staje się forum rozwiązywania problemów socjalnych głównie sektora państwowego oraz sektora wielkich przedsiębiorstw jej formuła staje coraz bardziej anachroniczna wobec nowych sektorów gospodarki.
Taki proces stosunków stało się:
· Platformą porozumienia się elit związkowych, biznesowych i rządu.
· Skupia uwagę aktorów społecznych na zagadnieniach makroekonomicznych a jego funkcją jest raczej legitymizacja polityki rządu niż znajdowanie kompromisu pomiędzy pracodawcami a pracownikami.
Nowe zjawiska w stosunkach pracy.
Stosunki pracy w Polsce jawią się jako wysoce niejednoznaczne i polegające dynamicznycm przekształceniom (badania CBOS-u) z 1999 oraz 2003r)
Badania z 1999 roku pozytywnie zweryfikowano trzy hipotezy.
1) postępującej dominacji działań i kooperacyjnych partnerów i ugodowej orientacji głównych aktorów stosunków pracy.
2) Słabego zinstytucjonalizowania stosunków pracy na szczeblu firm.
3) Stosunkowo dobrego klimatu społecznego w firmach przejawiającego się w stosunkach między pracownikami i ich szefami przybierających postać „paternalizmu”.
Badania z 2003 roku potwierdzają, że ważnym składnikiem relacji zarządów i związków zawodowych jest konsultowanie i ich konstruktywny charakter, głównie w firmach gdzie związki istniały od dawna.
Pomiędzy związkami zawodowymi w firmach panują poprawne stosunki zdominowane przez współdziałanie w sprawach socjalnych.
Niedostosowane formuły działalności obecnych związków zawodowych do potrzeb i oczekiwań pracowników w nowych sektorach gospodarki. A także z zapamiętaniem solidarności z jej dziejowym osiągnięciem walczącej o zmianę ustroju.
· W badaniach z 2003 roku zwraca uwagę bardzo niski stopień przynależności związkowej 14,8% ogółu pracujących.
· Bardzo duży zasięg stosowania umów zbiorowych.
Można więc mówić o obszarze nowej gospodarki w której stosunki pracy oparte są o indywidualne negocjacje i kontrakty pomiędzy pracodawcą a zatomizowanymi pracownikami.
Oraz
Starej gospodarki w której podtrzymywany jest wzorzec negocjacji i kontraktów zbiorowych.
II hipoteza
· Ogromnym zasięgiem działania związków zawodowych oraz stosowania określonych prawnie form umów społecznych.
· Wąskim uczestnictwem społecznym a niewielką świadomością społecznych, prawnych i ekonomicznych uwarunkowań działań.
III hipoteza
· Dobry klimat stosunków społecznych o przedsiębiorstwach
Ma to wpływ na niewysokie natężenie konfliktów zbiorowych i niewielką presję na tworzenie i rozwijanie struktur związkowych.
Najsłabszym ogniwem oceny klimatu stosunków pracy jest regularne wypłacanie pensji.
Tam gdzie nie ma związków zawodowych pojawia się skłonność do łamania podstawowych praw pracowniczych.
„stara” i „nowa” gospodarka.
W gospodarce Polskiej wraz z jej restrukturyzacją i modernizacją zaczyna się kształtować nowy charakter stosunków pracy bardziej dopasowanych do warunków.
Słaba instytucjonalizacja stosunków pracy jest okolicznością przymuszającą pracowników do kooperatywności wyznaczonej przez wysoki poziom bezrobocia.
Mówi się o systematycznym wyzysku pracowników o robotnikach wielko-powierzchniowych co wskazuje na radykalizację stosunków pracy w niektórych firmach.
Pojawia się nowy sposób rozwiązywania tych problemów – indywidualne procesy sądowe – (pracownica Biedronki)
Już w połowie lat 90 sformułowano tezę o „porzuconym pracowniku”
Degradacja partycypacji i instytucjonalnej reprezentacji przyczyniły się do tego że stosunki pracy uległy w Polsce deregulacji.
Nie istnieje u nas w Polsce jakiś specyficzny wzór stosunków pracy ugruntowany w kulturze w społecznych wartościach, aspiracjach, oczekiwaniach który narzucił by pracodawcy ograniczenia pod groźbą ostracyzmu.
Wydaje się że przemiany zachodzące w Polsce można zinterpretować odwołując się do koncepcji.
C. Offego tzw „zdezorganizowanego kapitalizmu”
S. Lasha i J. Urrego, „Końca zorganizowanego kapitalizmu”.
Obydwoje zwracają uwagę że cywilizacyjne procesy wkraczają w najnowszą fazę.
Pojawienie się w Polskiej gospodarce szerokiej sfery niezorganizowanego kapitalizmu.
S. Lash i Urry – zgodnie z tą koncepcją gospodarka przechodziła III fazy zgodne ze względu na stosunki pracy.
- kapitalizm liberalny,
- kapitalizm zorganizowany,
- koniec kapitalizmu zorganizowanego.
Dezorganizacja ekonomiczna pociąga za sobą dezorganizację społeczeństwa obywatelskiego.
W Polsce możemy mówić o współ istnieniu wyróżnionych form stosunków pracy.
W Polsce mamy do czynienia ze wszystkimi etapami kapitalizmu na raz zgodnie z tą koncepcją Lasha i Urrego
Na razie poszerza się w Polsce faza niezorganizowanego kapitalizmu.
Piffony