UKŁAD KRĄŻENIA.doc

UKŁAD KRĄŻENIA

Składa się on z dwóch układów: zawierającego krew (sanguis) i c h ł o n k ę (lympha). Krew krąży w zamkniętym systemie rur, wpra­wiana w ruch przez serce. Chłonka płynie od tkanek i narządów do układu krwionośnego.

Serce (cor) stanowi główny narząd układu krążenia, przyjmujący i tłoczący krew do naczyń. Serce leży w klatce piersiowej w worku osierdziowym. Worek osierdziowy (pericardium) ma dwie war­stwy — zewnętrzną włóknistą (pericardium fibrosum) i wew­nętrzną surowiczą (pericardium serosum). Blaszka surowicza przechodzi nieprzerwanie na powierzchnię serca i okrywa je, tworząc nasierdzie (epicardium). Nasierdzie określamy też mianem blaszki trzewnej (lamina visceralis), a blaszkę zewnętrzną osierdzia blaszką ścienną (lamina parietalis). Między obu blasz­kami osierdzia znajduje się jama osierdzia (cavum pericardii), zawierająca nieco płynu surowiczego.

Serce jest zbudowane z mięśnia sercowego, wewnątrz wyścielone wsierdziem. Składa się więc z: wsierdzia (endocardium), mię­śnia (myocardium), i nasierdzia (epicardium). Serce osoby do­rosłej jest podzielone przegrodami na dwie części, z których każda zawiera przedsionek i komorę. Serce prawe jest wypełnione krwią żylną, składa się z prawego przedsionka (atrium dextrum) i z prawej komory (ventriculus dexter). Przedsionek jest połączony z komorą ujściem przedsionkowo-komorowym (ostiumatrioventriculare),   które  jest   zaopatrzone   w    zastawkę    trój­dzielną (valva tricuspidalis).

Do prawego przedsionka spływa krew żylna z całego ciała żyłą główną górną i dolną (vena cava superior et inferior) oraz ze ściany samego serca zatoką wieńcową (sinus coronarius). Z pra­wej komory wychodzi pień płucny (truncus pulmonalis), a przy jego początku znajduje się zastawka (valva truncipulmonalis).

Serce lewe zawiera krew tętniczą, składa się, podobnie jak prawe, z przedsionka (atrium sinistrum) i komory (ventriculus sini­ster). Przedsionek łączy się z komorą ujściem przedsionko-wo-komorowym (ostium atrioventriculare), zaopatrzonym w zastawkę dwudzielną (valva bicuspidalis s. mitralis). Do lewe­go przedsionka spływa krew tętnicza żyłami płucnymi (venae pulmonales). Z lewej komory wychodzi aorta (aorta), mająca u swe­go początku zastawkę (valva aortae).

Zastawki serca regulują kierunek przepływu krwi; zastawki ujść przedsionkowo-komorowych z przedsionków do komór, ujść tętni­czych z komór do naczyń.

NACZYNIA KRWIONOŚNE

Krew jest rozprowadzana po całym organizmie systemem rur, na­czyń krwionośnych (vasa sanguinea). Są to tętnice i żyły. Tętnicą (arteria) nazywa się to naczynie, które prowadzi krew z serca. Żyłą (vena) płynie krew do serca. Między tętnicami i żyłami znajdują się naczynia włosowate (vasa capillaria). W naczyniach tętniczych panuje wyższe ciśnienie niż w naczyniach żylnych i włosowatych.

Rozróżnia się dwa zamknięte układy krążenia: duży i mały.

Krwiobieg duży zaczyna się w lewej komorze serca, a kończy w je­go prawym przedsionku. Z lewej komory wychodzi tętnica główna, czyli aorta, która szeregiem rozgałęzień dostarcza krew tętniczą do tkanek i narządów, z łożyska kapilar wypływają drobne żyłki, które przechodzą w coraz większe i ostatecznie do prawego przedsionka uchodzą dwie żyły główne — górna i dolna (vena cava supe­rior et inferior).

Krwiobieg mały zaczyna się w prawej komorze serca i kończy w le­wym przedsionku. Z prawej komory wychodzi pień płucny (truncus pulmonalis), dzieli się na dwie tętnice płucne, które wchodzą do płuc i tu rozgałęziają się aż do utworzenia włośniczek otaczających pęcherzyki płucne. Między pęcherzykami i włośniczkami zachodzi wymiana gazowa, krew oddaje dwutlenek węgla, a pobiera tlen i ży­łami płucnymi wraca do lewego przedsionka. Krążenie małe nosi też nazwę krążenia płucnego.

W krążeniu dużym serce przyjmuje krew z całego układu żylnego i tłoczy ją do układu tętniczego. Między obu układami znajduje się sieć naczyń włosowatych. W naczyniach tętniczych panuje ciśnienie wyso­kie, zależne od pracy lewej komory serca i oporu tętniczek obwodo­wych. W czasie skurczu serca wynosi ono około 16,0 kPa (120 mm słupa rtęci). Ciśnienie rozkurczowe jest odpowiednio niższe, wynosi około 10,7 kPa (80 mm słupa rtęci). Ciśnienie nie jest jednakowe w całym układzie tętniczym, spada w miarę przepływu krwi do mniej­szych tętnic i do łożyska naczyń włosowatych. Suma przekrojów tęt­niczek jest większa niż tętnic. W łożysku naczyń włosowatych nastę­puje dalszy spadek ciśnienia i zwolnienie prądu krwi przepływającej. W naczyniach żylnych ciśnienie krwi jest niskie, a w dużych żyłach blisko serca ujemne.

Budowa ścian naczyń jest dostosowana do ich zadań i do panujące­go w nich ciśnienia. Ściana tętnicy powinna być bardziej wytrzymała niż ściana żyły, ściany naczyń włosowatych muszą umożliwiać wy­mianę krwi z otoczeniem, podczas gdy przez tętniczki, tętnice, żyłki i żyły krew jedynie przepływa.

Wszystkie naczynia krwionośne są zbudowane według pewnego schematu: ściana składa się z trzech warstw. Idąc od wewnątrz jest błona wewnętrzna (tunica intima lub krótko intima), błona środkowa tunica media lub media) i błona zewnętrzna (tunica externa lub ad-ventitia).

Błona wewnętrzna (tunica intima) składa się z płaskich ko­mórek nabłonkowych wyścielających światło naczynia i spoczywają­cych na delikatnej błonie łącznotkankowej podnabłonkowej. Po­wierzchnia nabłonka jest idealnie gładka, co ułatwia przepływ krwi i zapobiega tworzeniu się przyściennych zakrzepów powstających w miejscu nierówności ścian.

Błona środkowa (tunica media) zawiera włókna mięśniowe gładkie i włókna sprężyste. Ilościowy stosunek obu składników jest różny w różnych naczyniach. Obecność komórek mięśniowych umoż­liwia zmianę szerokości światła i przepływ krwi. Błona środkowa jest najbardziej oporną warstwą ściany naczynia.

Błona zewnętrzna (tunica externa) ma wiele włókien kolage­nowych. Służy ona do umocowania naczynia do otoczenia, umożliwia rozciąganie naczynia na długość, ale przeciwdziała nadmiernemu roz­ciągnięciu.

Powierzchnia serca

Powierzchnia serca jest gładka dzięki pokrywającemu ją nasierdziu, pod którym w miejscach zagłębień leżą nieduże skupienia tkan­ki tłuszczowej, wyrównujące powierzchnię narządu.

Podstawa serca (basis cordis), zwrócona ku górze, ku tyłowi i nieco ku stronie prawej, leży na wysokości V—VII kręgu piersiowe­go, oddzielona od kręgosłupa przełykiem, aortą i przewodem piersio­wym, które leżą w śródpiersiu tylnym. Na sercu wyróżniamy po­wierzchnię mostkowo-żebrową (facies sternocostalis), po­wierzchnię przeponową (facies diaphragmatica) i po­wierzchnię płucną (facies pulmonalis), stykające się z odpo­wiednimi narządami. Powierzchnię przeponową oddziela od mostko-wo-żebrowej brzeg prawy serca (margo dexter), utworzony przez komorę i przedsionek prawy. Brzeg biegnący wzdłuż komory jest cienki i zaostrzony, nosi też nazwę brzegu ostrego (margo acutus). Dawniej odróżniano również brzeg lewy albo tępy, który jest jedynie słabo zaznaczony.

Wnętrze serca jest podzielone na cztery jamy. Podział ten uzew­nętrznia się na powierzchni serca. Przedsionki są oddzielone od ko­mór bruzdą wieńcową (sulcus coronariuś), w której przebiegają naczynia ściany serca. Bruzda ta jest na powierzchni przedniej prze­rwana przez pień płucny. W prawo od początku pnia płucnego leży początkowy odcinek tętnicy głównej (aorty). Po obu stronach począt­ków obu tych pni tętniczych leżą wypustki przedsionków ostro za­kończone, skierowane ku sobie. Noszą one nazwę uszek: prawe­go i lewego (auriculae cordis dextra et sinistra).

Komory są oddzielone od siebie  bruzdą  międzykomorową przednią i tylną (sulcus interventricularis anterior et posterior). Przednia leży na powierzchni mostkowo-żebrowej, tylna — na po­wierzchni przeponowej, w pobliżu brzegu prawego serca. Przy ko­niuszku serca obie bruzdy łączą się, tworząc w prawo od koniuszka wcięcie. W ten sposób cały koniuszek nale­ży do komory lewej.

Mięsień sercowy

Mięsień sercowy (myocardium) stanowi właściwą ścianę serca. Gru­bość warstwy mięśniowej jest różna w różnych częściach serca. Jest ona znacznie większa w ścianach komór niż przedsionków. Ściana komory lewej jest prawie trzykrotnie grubsza od prawej. Tłumaczy się to znacznie większym obciążeniem komory lewej, która tłoczy krew do krwiobiegu wielkiego pod większym ciśnieniem, podczas kiedy komora prawa przetacza krew jedynie do płuc.

Cienka ściana mięśniowa przedsionków składa się z pęczków włó­kien mięśnia sercowego, ułożonych w dwóch warstwach. Warstwa po­wierzchowna składa się z włókien biegnących w ścianach obu przed­sionków, wiążąc je z sobą. Warstwa głębsza złożona jest z włókien podkowiasto przerzucających się nad ścianą górną przedsionków i łą­czących się ze szkieletem serca.

Mięsień przedsionków jest w zasadzie całkowicie oddzielony od mięśnia komór. Jedyne połączenie między nimi stanowi tzw. pęczek przedsionkowo-komorowy (Hisa); (p. rozdział następny).

Mięśniówka komór, według ogólnie przyjętych opisów, składa się z trzech warstw: skośnej zewnętrznej, okrężnej środkowej i podłużnej ( wewnętrznej. Trzeba jednak od razu zaznaczyć, że jest to uproszcze­nie, gdyż w rzeczywistości warstw tych na ogół odprepąrować się nie da. Włókna mięśniowe przechodzą z jednej warstwy do drugiej, roz­poczynając się i kończąc na pierścieniach i trójkątach włóknistych serca.

Włókna warstwy zewnętrznej odchodzą od szkieletu serca, szcze­gólnie od trójkątów włóknistych, biegną skośnie ku dołowi i w lewo. Część tych włókien po krótszym lub dłuższym przebiegu przechodzi w głąb, zmieniając kierunek na poziomy i wraz z innymi tego rodzaju włóknami tworzy warstwę okrężną.

Włókna bardziej powierzchowne otaczają obie komory, natomiast głębsze każdą z nich osobno. W dalszym ciągu włókna te zmieniają kierunek i biegnąc dalej śrubowate ku górze wychodzą z warstwy ok­rężnej. Kierunek włókien staje się coraz bardziej pionowy, wskutek czego tworzą one warstwę podłużną wewnętrzną. Nowsze badania wykazują, że niektóre włókna mięśniowe u podstawy komory prze­chodząc w różnej długości odcinki ścięgniste, zawijają się i przecho­dzą przez pierścień włóknisty, po czym powracają do mięśnia komo­ry. Jednakże część tych łukowato przebiegających włókien zachowu­je swój mięśniowy charakter. Taka budowa świadczy o morfologicz-no-czynnościowej całości, jaką tworzy pierścień włóknisty z mięśniem komory.

Inna część włókien warstwy zewnętrznej, owijając się koło komór, dochodzi aż do koniuszka serca i tworzy w nim wir serca (vortex cordiś). Tutaj włókna, po utworzeniu najmniejszych pierścieni, wstę­pują ku górze, wchodząc w głąb do warstwy wewnętrznej. Część włó­kien tej warstwy wstępuje do beleczek mięśniowych serca i do mięśni brodawkowatych.

Włókna warstwy okrężnej komory lewej i prawej splatają się z so­bą w przegrodzie międzykomorowej. Warstwa ta jest najsilniejszą warstwą, zwłaszcza w ścianie komory lewej. W ten sposób przegroda międzykomorowa jest zbudowana z włókien mięśniowych, przebiega­jących poprzecznie między włóknami podłużnymi warstwy we­wnętrznej komory lewej i prawej.

Pracę mięśnia sercowego dość trudno dokładnie przedstawić. Mię­śnie przedsionków przy skurczu przyczyniają się do opróżnienia przedsionków. Natomiast silna mięśniówka komór, zwłaszcza lewej, tłoczy krew do wielkich pni tętniczych. Włókna biegnące okrężnie lub śrubowate zmniejszają koncentrycznie światło komór. Jednak ko­mory nie mogłyby się opróżnić całkowicie, gdyby nie skurcz włókien podłużnych wewnętrznych, które kurcząc się grubieją i w ten sposób wypełniają resztę światła komór.

Kurczące się włókna podłużne spełniają jeszcze jedno zadanie. Skracając się zbliżają one pierścienie włókniste do koniuszka serca. W ten sposób rozciągają one przedsionki, które mogą się dzięki temu wypełniać krwią. Co ważniejsze, skurcz włókien podłużnych nie poz­wala na wydłużenie się komór serca pod wpływem skurczu włókien mięśniowych okrężnych.

Układ przewodzący serca

Badając mięśniówkę serca, dostrzegamy w niej włókna odmienne od głównej masy mięśniowej. Są one jaśniejsze i u niektórych zwie­rząt dają się dostrzec gołym okiem. Skupienia tej swoistej tkanki mięśniowej, odmiennej od tkanki poprzecznie prążkowanej mięśnia sercowego, tworzą układ przewodzący serca, złożony z węzłów i pęczków włókien. Układ ten składa się z węzła zatokowo-przedsionko wego— Keith-Flack), węzła przedsionkowo-komorowego— Aschoff-Tavara) iż pęczka przedsionkowo-komorowego. Stanowi on jedyny pomost mię­dzy błoną mięśniową przedsionków i komór.

Badania nad czynnością tego układu wykazały, że ma on znamien­ną właściwość. Mogą w nim powstawać bodźce, wywołujące skurcze mięśnia sercowego. Bodźce te powstają w węźle zatokowo-przedsion-kowym leżącym w ścianie przedsionka prawego, który w postaci wydłużonego skupienia wspomnianej swoistej tkanki swą szerszą częścią obejmuje brzeg przedni ujścia żyły głównej górnej i dalej ciągnie się wzdłuż grzebienia granicznego. Węzeł ma wymiary śred­nio 30 x 3 x 2 mm. Anatomicznie nie stwierdzono dróg prowadzących do węzła przedsionkowo-komorowego.

Węzeł przedsionkowo-komorowy leży po stronie prawej przegrody przedsionkowo-komorowej. Ten wydłużony węzeł, o wy­miarach 6 x 2-4 mm, przedłuża się do przodu, tworząc pęczek przedsionkow-komorowy . Je­go część początkowa — pień (truncus fasciculi His) — biegnie ku przodowi nad trójkątem włóknistym prawym i wnika do części bło­niastej przegrody między komorowej. Na granicy między częścią bło­niastą a mięśniową przegrody dzieli się na dwie odnogi: prawą i lewą (crus dextrum et sinistrum). Odnogi te schodzą po obu stro­nach przegrody międzykomorowej, leżąc bezpośrednio pod wsierdziem. U dołu odnogi dzielą się na liczne gałązki, które biegną do beleczek mięśniowych i wstępują do mięśni brodawkowatych.

Jamy serca

Wnętrze serca jest podzielone na cztery przestrzenie. Bliżej podsta­wy leżą przedsionki prawy i lewy, oddzielone...