ONTOGENEZY

NAJNOWSZE PRACE Z ZAKRESU MOTOR DEVELOPMENT DOTYCZĄ TEŻ STUDIÓW NAD LONGITUDINALNYMI ZMIANAMI LUDZKIEJ MOTOR I ICH GENET UWARUNKOW.

PODST ZAŁOŻENIA W TYM ZAKRESIE: (1) INDYWIDUALNE ZMIANY W ROZWOJU MOTOR ZACHODZĄ W CZASIE I W ZALEŻNOŚCI OD WIEKU, (2) ISTNIEJE KORELACJA AKT FIZ Z POZIOMEM INDYWIDUALNEGO ROZWOJU, (3) OBSERW SIĘ POWIĄZANIA MIĘDZY ROZWOJEM UKŁ NERW A UMIEJĘTNOŚCIAMI RUCHOW, (4) WPŁYW ZMIAN MASY I WYSOK CIAŁA NA RÓŻNORODNE OSIĄGNIĘCIA MOTOR JEST ZNACZNY, (5) ROZWÓJ PODSTAWOWYCH UMIEJĘTNOŚCI RUCHOWYCH JEST PODSTAWĄ OSIĄGNIĘĆ W UMIEJĘTN BAR­DZIEJ ZŁOŻONYCH. GŁ ZAŁOŻENIE KONCEPCJI STANOWI PRZEKONANIE, ŻE ZBIERANIE DANYCH O ROZWOJU MOTOR I KSZTAŁTOW ZDOLN OSZACOWANIA INDYWIDUALNEGO POZIOMU ROZW JEST PODSTAWĄ DO PLANOWANIA STOS POSTĘPOWANIA W PROMOCJI MOTOR UCZENIA WŚRÓD LUDZI, NIEZALEŻNIE OD WIEKU [WUEST, BUCHER 1991].

HURLOCK [1985] WSKAZUJE POWODY, KTÓRE SPRAWIAJĄ, ŻE WŁAŚCIWY ROZ RUCH I PRACA NAD WŁASNYM CIAŁEM SĄ PSYCHOLOGICZNIE I SPOŁECZNIE WAŻNE:

- ĆW  BEZPOŚR WPŁ NA POLEPSZ ZDR FIZ I PSYCH;

•DZIECI MOGĄ WYŁAD NADMIAR ENERGII, LEPIEJ ZNOSZĄ NAPIĘCIA I FRUSTRACJE -KATARTYCZNA ROLA ĆW

• DOBRY ROZWÓJ RUCHOWY DZIECKA DAJE MU POCZ PEWNOŚCI, ZADOWOLENIA I WŁASNEJ ADEKWATNOŚCI (NIEZALEŻNOŚCI);

• LEPSZA KONTROLA MOTOR I UMIEJĘTNOŚCI RUCH MOGĄ ZAPEWNIĆ DZIECKU INDYWIDU­ALNĄ ROZRYWKĘ;                                                          

• WŁAŚCIWY ROZW RUCHOWY UŁATWIA AKCEPTACJĘ SPOŁECZNĄ, A NAWET UMOŻLIWIA DZIECKU" ZAJMOWANIE ROLI PRZYWÓDCY GRUPY;

• DZIECKO RUCHOWO SPRAWNE MA WIĘKSZE SZANSĘ NA POCZUCIE WŁASNEGO BEZPIECZEŃSTWA I POPRAWĘ ODCZUWANIA WART WŁASNEGO "JA".

W PROCESACH STEROW RUCHAMI CZŁ BARDZO WAŻNĄ ROLĘ ODGRYWA CENTRALNY I OBWODOWY UKŁ NERW.

-MIELINIZACJA POLEGA NA TWORZ NA AKSONACH TZW. OSŁONKI MIELINOWEJ, WYTW PRZEZ KOM SCHWANNA, -INERWACJI MM WARUNKUJE URUCHOMIENIE IMPULSU NERW PO DROGACH DOMM, SPROWADZA SIĘ GŁ DO WRASTANIA W GŁĄB WŁ MM ODPOWIEDNICH ZAKOŃCZEŃ NERW. PROCES TEN MA WIĘC BEZPOŚREDNI WPŁ NA KOORDYNACJĘ NERW-MM I ODGRYWA DECYDUJĄCA ROLĘ W OPANOWANIU PRZEZ DZIECKO POSZCZEGÓLNYCH CZYNNOŚCI (KOŃCZY SIĘ OKOŁO 6 ROKU ŻYCIA).

ZAS RZĄDZĄCE ROZW MOTOR

(1) ROZW RUCHÓW PRZEBIEGA OD REAKCJI OGÓLNYCH DO SPECYFICZNYCH (AKT ZGENERALIZOWANA POPRZEDZA AKT ZLOKALIZOWANĄ). (2) ROZW RUCHÓW PRZEBIEGA WG NASTĘPSTWA CEFALOKAUDALNEGO (STOPNIOWE ZSTĘPOWANIE OD GŁOWY KU INNYM CZ CIAŁA).(3) ROZW RUCHÓW PRZEBIEGA WG NASTĘPSTWA PROKSIMODALNEGO-ODŚRODKOWO (STOPNIO­WO POSTĘPUJĄC OD OSI GŁ KU INNYM CZ CIAŁA)    (4) ROZW RUCHÓW PRZEBIEGA OD RUCHÓW SYMETR DO ASYMETRYCZNYCH.

  (5) ŁATWIEJSZE I WCZEŚNIEJSZE SĄ RUCHY CYKLICZNE NIŻ ACYKLICZNE; (6) ROZW MOTOR POLEGA NA WIĄZANIU SFERY CZUCIOWEJ (SENSORYCZNEJ) Z RUCHOWĄ.

(7) ROZW RUCHOWY POLEGA NA STOPNIOWYM OPANOWYWANIU RUCHÓW I WDRAŻANIU SIĘ DO ICH KONTROLI.

(8) ROZW RUCHÓW BIEGNIE KU ICH INTERIORYZACJI, UWEWNĘTRZNIANIU I INTELEKTUALIZACJI.

(9) ROZW RUCHÓW ODBYWA SIĘ NA ZASADZIE ASOCJACJI I DYSOCJACJI, SYNTEZY I ANALIZY. (10) ROZW MOTOR WSPIERANY JEST NAJPIERW PRZEZ PROPRIORECEPTORY I TANGORCEPTORY, A PÓŹNIEJ PRZEZ TELERECEPTORY.

KRYTERIA GOTOWOŚCI DO UCZENIA SIĘ : • ZAINTERESOWANIE UCZENIEM;

• DŁUGOTRWAŁOŚĆ ZAINTERESOWAŃ; • POSTĘPY W UCZENIU SIĘ.

TE TRZY KRYTERIA POWINNY BYĆ W KAŻDYM WYPADKU OKREŚLANE ŁĄCZNIE, ALE I KAŻDE Z NICH MUSI BYĆ BARDZO SZCZEGÓŁOWO ANALIZOWANE Z OSOBNA.

MET UCZENIA SIĘ SPRAWN MOTOR

-UCZENIE SIĘ MET PRÓB I BŁ ("PRZYBLIŻEŃ I POPRAWEK", "PORAŻEK I SUKCESÓW"). UCZENIEM SIĘ DZIECKA BEZPOŚR NIE KIERUJE ANI NIE DOSTARCZA WZORU DO NAŚLADOW. DZIECKO Z WŁASNEJ INICJATYWY PODEJMUJE RÓŻNORODNE PRÓBY  I CZĘSTO W SPOSÓB DOŚĆ PRZYPADKOWY STARA SIĘ ZBLIŻYĆ DO OSIĄGNIĘCIA SUKCESU. REZULTATY SĄ ZWYKLE PONIŻEJ MOŻLIW. DZIECKO ROZWIJA TU WŁASNĄ INWENCJĘ I SAMO POZNAJE TAJNIKI PANOWANIA NAD CIAŁEM;

-NAŚLADOWNICTWO. OBSERWOW I NAŚLADOW MODELU JEST ZWYKLE EFEKTYWNIEJSZE NIŻ UCZ SIĘ MET PR I BŁ. OGRANICZENIA SKUTECZNOŚCI UCZENIA SIĘ WYNIKAJĄ STĄD, ŻE: A) MODEL MOŻE NIE STANOWIĆ DOBREGO WZORCA, B) MODEL MOŻE NIE BYĆ DOBRYM OBSERWATOREM RUCHU, A BIEDNE NAWYKI SĄ TRUDU DO USUNIĘCIA, C) NAWET DOBRA ZEWNĘTRZNA ZNAJOMOŚĆ CZYNNOŚCI RUCHOWEJ NIEWIELE MÓWI O WEWN MECHANIZMACH WSPÓŁDZIAŁ POSZCZEG SIŁ I KOLEJNYCH KROKACH PRZYBLIŻAJĄCYCH DO PEŁNEGO OPANOWANIA TEJ CZYNNOŚCI;

-NAUCZANIE CZYNNOŚCI RUCH UCZĄCY SIĘ JEST TUTAJ SPECJ I BEZPOŚR INSTRUOWANY ODNOŚNIE DO SPOSOBU WYK DANEGO ZAD RUCH.

ROZW MOTOR W OKRESIE NOWORODKOWYM I NIEMOWLĘCYM DZIECKO RODZI SIĘ ZE ZNACZĄCĄ LICZBĄ ODRUCHÓW BEZWARUNK. ICH MECHANIZM JEST WRODZONY, A REAKCJE CHARAKTER NIEZAWODNOŚĆ, NIEZMIENNOŚĆ I NATYCHMIASTOWOŚĆ WYST. NIEKT Z NICH POZOSTANĄ PRZEZ CALE ŻYCIE INNE NATOMIAST ZANIKAJĄ WE WCZESNYM DZIECIŃSTWIE: (WYDZIELANIE ŚLINY, ZWĘŻ ŹRENICY, ODRUCHY ODDYCHANIA, ZIEWANIA, CZKAWKI, A TAKŻE USTĘPUJĄCE ODR M.IN. BABIŃSKIEGO.

CHARAKTERYS CECHĄ MOTOR NIEMOWLĘCIA SĄ RUCHY "BŁĘDNE"- MAJĄCE NIKŁY ZWIĄZEK Z OTACZAJĄCĄ RZECZYWISTOŚCIĄ. SĄ: A) NIESKIEROWAN NA CEL, B) NIESKOORDYNOWANYMI, CZYLI NIESKŁADNYMI, NIE POWIĄZAN MIĘDZY SOBĄ, C) NIEOPANOWANYMI, CZYLI DOK SIĘ MIMO WOLI, BEZ ŚWIADOM I ZAMIARU ICH WYK. RÓWNOCZEŚNIE Z ELEMENTARNYMI RUCH CHWYTNYMI ROZW SIĘ I DOSKO­ LOKOMOCJA. OD STOPNIOWEGO UNOSZ GŁOWY I RAMION, PRZEZ RÓŻNE FORMY SIADANIA, PEŁZANIA, STAWANIA Z PODTRZYMYWANIEM, RACZKOWANIA DO WZGLĘDNIE SAMO­DZIELNEGO CHODU. NALEŻY WZMACNIAĆ MOTYWACJĘ DZIECKA (SŁOWAMI, UŚMIECHEM) DO PANOWANIA NAD WŁASNYM CIAŁEM. ASPEKTY: MOTOR, PSYCH I SPOŁ WYST W ŚCISŁYM POWIĄZANIU, ICH ROZDZIELNE  TRZEBA UZNAĆ ZA ZABIEG CZYSTO FORMALNY.

U NIEMOWLĘCIA STOPNIOWO DOSKONALĄ SIĘ CZYNN CHWYTNE, W CZYM ZMYSŁ DOTYKU JEST WSPOMAGANY RELATYWNIE DOBRZE JUŻ ROZWINIĘTYMI ZMYSŁAMI WZROKU ORAZ SMAKU. W ROZW MOTOR NIEMOWL NAST  TZW. "ETAP RUCHÓW MANIPULACYJ­NYCH". DZIECKO UCZY SIĘ, KT PRZEDMIOT JEST BLISKO, A KTÓRY DALEKO, DOSTRZEGA RÓŻNICĘ MIĘDZY ZIMNYM I CIEPŁYM, POZNAJE ZJAWISKA WYNIK Z PRAWA CIĄŻENIA, UCZY SIĘ ROZRÓŻNIAĆ KOLORY I ICH ODCIENIE. JEGO ROZEZN W OTACZAJĄCYM, CIĄGLE JESZCZE OBCYM ŚWIECIE JEST CORAZ PEŁNIEJSZE.. W ROZWOJU CHWY­T MOŻNA WYRÓŻNIĆ ETAPY: (1) WYŁĄCZENIE ODRUCHU ZAMYKANIA DŁONI, (2) REAKCJĘ RUCHOWĄ OBEJMUJĄCĄ NIEMAL CALE CIAŁO NA WIDOK PRZEDMIOTU, (3) UKIERUNK BEZPO­ŚR NA CEL DZIAŁANIE KOŃCZYN GÓRN. WIEK FAZ ROZWOJU LOKOMOCYJNEGO I WYPROSTNEJ POZYCJI CIAŁA AUTORZY PODZIELILI NA 34 FAZY ROZWOJU RUCHOWEGO MAŁEGO 20 DZIECKA, ZWIĄZANE Z ROZW RUCHÓW GŁOWY I TUŁOWIA, POZYCJI SIADANIA, PIONIZACJI CIAŁA ORAZ RUCHÓW LOKOMOCYJNYCH U NIEMOWLĄT.

ROZ MOTOR W OKRESIE PONIEMOWLĘCYM I PRZEDSZKOLNYM

OD 1 DO 3 RŻ. DOSKONALĄ SIĘ: POKONY­WAN PRZESTRZENI, POJ SIĘ CZYNNOŚCI ZUPEŁNIE NIEZNANE. CHÓD JUŻ MOŻE ODBYWAĆ SIĘ PO ZRÓŻNICOWANYCH PŁASZCZYZNACH, ZACZ WYST KONTROLOW FORMY BIEGU, PIERWSZE PRZEJAWY SAMOOBSŁUGI ORAZ POJ SIĘ UMIEJĘTNOŚCI RZUTÓW I PODSKOKÓW. WRODZONE UZDOLNIENIA MOTOR MOGĄ SIĘ W PEŁNI ROZW TYLKO W PROCESIE CIĄGŁEGO ZMA­GANIA ZE ŚRODOW ZEW.

W 2 RŻ. CHÓD STAJE SIĘ JUŻ DOŚĆ SWOBODNY. DZ. ZACZYNA NOSIĆ RÓŻNE PRZEDMIOTY, CO MA ZWIĄZEK Z DOSKONALENIEM SIĘ RÓWNOWAGI, A WIĘC UMIEJĘTNOŚCI BALANSOWANIA WŁASNYM CIAŁEM- OKOŁO 16-18 MIEŚ ŻYCIA POTRAFI JUŻ POKON PEWNE PRZESZKODY. 2/3 ROK POJ SIĘ W BIEGU NIEZNACZNA FAZA LOTU, CO WIĄŻE SIĘ ZE ZDOLNOŚCIĄ WYKONYWANIA SKOKÓW, WYK RZUTÓW. W 3 RŻ ZACZĄTKI TWORZ KOMBINACJI NP. BIEGU I SKOKU ORAZ CHWYTU I RAUTU.

ROZW MOTOR JEST ŚCIŚLE ZWIĄZ Z OPANOWANIEM MOWY I STOPNIOWYM PRZECHODZENIEM OD MYŚLENIA KONKRETNO-OBRAZOWEGO DO ABSTRAK­CYJNEGO. 2/3 RŻ POJ SIĘ PRAKSJE- RUCHY CELOWE, ZGODNE Z PRZEZNACZENIEM PRZEDMIOTU.

OKRES WCZESN DZ CECHUJE OGROMNA CHĘĆ DO RUCHU I DZIAŁANIA, CO MA NIEWĄTPLIWY ZWIĄZ ZE ZJAW AUTOSTYMULACJI. OK 5 RŻ "ZŁOTYM OKRESEM MOTOR" LUB "PIERWSZYM APOGEUM MOTOR". HARMONIA PROPORCJI MORFOLOGICZNYCH ORAZ DOJRZEWANIA OŚRODKOWEGO UKŁ NERW I CHARAKTERYST RÓWNOW POD WZG ROZW PSYCH SPRAWIAJĄ, ŻE RUCHY DZIECKA W TYM OKRESIE SĄ SZCZEG CELOWE, SWOBODNE, PŁYNNE. DOŚĆ DALECE ZAAWANSOWANA JEST MOTOR O CHARAKTERZE ZABAWOWO-SPORTOWYM. WIĘKSZOŚĆ DZ POTRAFI HARMONIJNIE PODRZUCAĆ I ŁAPAĆ PIŁKĘ, OPANOWAŁO KOMBINACJĘ RUCHOWĄ BIEGU Z KOPNIĘCIEM PIŁKI, A NIEKT POTR SKOK Z ROZBIEGU. NASTĘPUJE WYJĄTK PRZYROST W ZAKRESIE KOORDYNACJI RUCHÓW. JEDNYM Z CZĘSTO WYST PROBLEMÓW JEST LEWORĘCZNOŚĆ DZIECKA. SZACUJE SIĘ, ŻE OSOBY PRAWORĘCZNE STANOWIĄ OK. 90-95%. KULTURA I TRADYCJA POWODUJĄ, ŻE PRAWORĘCZNOŚĆ JEST DLA DZIECKA KORZYSTNIEJSZA Z PUNKTU WIDZENIA PRZYSTOSOWANIA PSYCH I SPOŁ: UCZENIE SIĘ JEST ŁATWIEJSZE, WSZELKIE INSTRUKCJE SĄ BARDZIEJ ZROZUMIALE, DOSTOSOWANIE SIĘ DO OCZEKIWAŃ SPOŁECZ JEST UŁA­TWIONE, PRAWORĘCZ SPRZYJA ROZW POZYT SAMOOCENY ITD.

ROZW MOTOR W OKRESIE MŁODSZYM SZKOLNYM

ROZP SIĘ Z CHWILĄ PRZEKROCZENIA PRZEZ DZIECKO PROGU SZKOŁY. WTRZAS, ZWIĄZ Z NAGŁĄ ZMIANĄ WAR ŻYCIA, A SZCZEG OGRANICZ, JAKIE NARZUCA INSTYTUCJA SZKOLNA W ZAKRESIE RUCHLIW DZ, NIE POZOSTAJĄ BEZ WPŁYWU DLA ROZW MOTOR.

ZNA­CZENIE DLA ROZW MOTOR MA POSTĘPUJĄCA OSSYFIKIICJA SZKIELETU ORAZ OSTATNI ETAP INERWACJI MM RĘKI. ZAKOŃCZENIE PROCESÓW INERWACJI MA PIERWSZORZĘDNE ZNACZ W PRZYSWAJ TAKICH CZYNNOŚCI JAK PISANIE, RYSOW. U UCZNIÓW W PIERWSZYCH KLASACH SZKOŁY PODSTAWOWEJ OBSERW:

• DOŚĆ BOGATA  FORMĘ PROSTYCH CZYNNOŚCI RUCH       • MAŁE WYROBIENIE CECH, Z WYJ DUŻEJ GIBK ORAZ DOŚĆ ZNACZNEJ ZWINNOŚCI, A NIERAZ SWOISTEJ SZYBK;

• ROZUMIENIE TREŚCI RUCHÓW, CO POZWALA W ĆW PRZEJŚĆ Z ZABAWOW I ZADAN DO FORMY ŚCISŁE;

* WZBOGACENIE, ZWIĘKSZ SIŁY DZIAŁANIA I RÓŻNORODNOŚCI MOTYWÓW PODEJMOW CZYNN RUCH, KT WYKORZYS POZWALA PEDAGOGOWI KSZTAŁT ZAINTERESOW RUCHOWE UCZNIA.

W ROZW CZŁ BARDZO SILNE JEST ZJAW INTEGRALNOŚCI PRZEBIEGU RÓŻNYCH WŁAŚCIW I FUNKCJI USTROJU. "POŻĄDANE WŁAŚCIWOŚCI PRZEJAWIAJĄ TENDENCJE DO WYSTĘPOWANIA RAZEM. NIE ZAUWAŻONO UJE­MNEJ KORELACJI POMIĘDZY INTELIGENCJĄ A WYSOKOŚCIĄ CIAŁA, SIŁĄ, ZDR FIZ LUB ZRÓWNOWAŻ EMOCJON". DOWODZI SIĘ RÓWNIEŻ WYST BEZPOŚR ZWIĄZKU MIĘDZY POZIOMEM DOJRZAŁO­ŚCI MOTOR A WYNIKAMI W NAUCE. DZIECI O MAŁYM ZASOBIE UMIEJĘTNOŚCI RUCHOWYCH I NISKIEJ SPR OGÓLNEJ GORZEJ ADAPTUJĄ SIĘ DO WYMAG STAWIANYCH PRZEZ SZKOLĘ

W KOŃC ETAPIE OKRESU WCZESNOSZKO

NAST FAZA WYJ ŁATWOŚCI PRZYSWAJ SOBIE RUCHÓW NOWYCH I O DOŚĆ SKOMPLIKOWANEJ STRUKTURZE. OKRES TEN OKREŚ JEST  JAKO "DRUGIE APOGEUM W ROZWOJU MOTORYCZNOŚCI". ZNAMIENNYMI CECHAMI SĄ.: HARMONIA PROPORCJI CIALA, REFLEKSYJNOSĆ RUCH,  CELOWOŚĆ DZIAŁANIA I WSZECHSTONNE ZAINTERESOWANIA MOTOR. RÓWNOCZEŚNIE DZ CHARAKTER SIĘ W TYM OKRESIE DOŚĆ DUŻĄ UMIEJĘTNO­ŚCIĄ KONCENTRACJI NA JEDNEJ CZYNNOŚCI ORAZ MOŻLIW PODEJMOW SYSTEMAT PRACY NAD SOBĄ. OPTYMALNY ETAP NAUCZ RUCHÓW W OKRESIE MŁODSZYM SZKOLNYM ZWYKLE KOŃCZY SIĘ WRAZ Z POJ PIERWSZYCH WYRAŹ SYMPTOMÓW DOJRZEW. OCZYWIŚCIE, TE WSZYSTKIE POZYT PRZEMIANY W MOTOR ODNOSZĄ SIĘ GŁ DO ZDOLN KOORDYNAC.  SIŁA, SZYBK I WYTRZYM MOGĄ OSIĄGNĄĆ, REKORDOWY POZIOM DOPIERO W OKR PÓZNIEJSZYCH.

ROZW MOTOR W OKRESIE POKWITANIA I MŁODZIEŃCZYM OKR DOJRZEW BURZLIWE PRZEMIANY ZACHODZĄ W CAŁYM USTR. W NIEJ ZNAJDUJĄ SWOJE ODBICIE:  EMOCJE, DOJRZEW PROCESÓW HAMOWANIA I POBUDZANIA W OŚRODKACH NERW, ZMIANY W RÓWNOWADZE FIZJOLOG, INTENS ROZROST MORFOLOG I ZMIANY PROPORCJI CAŁEGO CIAŁA. OBSERWOWANE RÓWNOLEGLE ZJAWISKO SKOKU POKWITANIOWEGO ORAZ NAGŁE PRZEMIESZCZENIE SIĘ ŚRODKA CIĘŻKOŚCI CIAŁA KU GÓRZE POW ZMIANY JAKOŚCIOWE W MOTOR. TO OKRES DALSZEGO ROZWOJU, KT PROWADZI DO OSIĄGNIĘCIA CZEGOŚ JAKOŚCIOWO INNEGO, NA NOWYM POZIOMIE ORGANIZACJI PROCESÓW I ZJAWISK

OKRES DOJRZEWANIA W KOŃCOWYM ETAPIE PROWADZI TEŻ DO UKSZTAŁTOWANIA SIĘ INDYWIDUALNEGO STYLU MOTOR I POWST MODEL ZACHOWAŃ W KULTURZE FIZ.

ZMIENNOŚCIĄ ONTOGENET POSZCZEG CECH FUNKCJONALNYCH WYNIKA, IŻ ŻADNA SPOŚRÓD NICH NIE POWTARZA DROGI ROZWOJOWEJ INNEJ CECH. W MOTOR CZŁ POWAŻNIE ZNIEKSZTAŁCONY POZOSTAJE NAWET KLASYCZNY PODZIAŁ ROZWOJU OSOBNICZEGO NA ETAPY: WZRASTANIA, STABILIZACJI I INWOLUCJI. DLA MOTOR CZŁ POWAŻNE ZNACZENIE MAJĄ ZMIANY, JAKIE PO OKRESIE DOJRZE­WANIA PŁCIOWEGO UJAWNIAJĄ SIĘ W ZAKRESIE SIŁY WZGLĘDNEJ, TZN. STOSUNKU SIŁY BEZWZG DO MASY CIAŁA. PO SKOKU POKWITANIOWYM WYSOKOŚCI CIAŁA - SZCZEGÓLNIE U DZIEWCZAT,,-NAST GWAŁTOWNY PRZYROST MASY CIAŁA, GŁ PRZEZ ZWIĘKSZ SIĘ ILOŚCI NIEAKTYWNEJ TK TŁUSZCZOWEJ. RÓWNOCZEŚNIE ZMIENIAJĄ SIĘ PROP CIAŁA DZICWCZĄT TJ. NAST POSZERZ BIODER PRZY NIEZNACZNYM PRZYROŚCIE BARKÓW, CO POWOD TRUDN W ĆW NP.: POKONYWANIE OPORU WŁASNEGO CIAŁA (NP. W ĆW GIMNAST). NA ZMIANY ZDOLN SZYBKOŚ DUŻY WPŁ MAJĄ PRZEMIANY ZACH W USTR, ZWIĄZ ZE ZDOLN WYKORZYS ENERGII Z ROZPADU WYSOKOENERGETY­CZNYCH ZWIĄZKÓW FOSFOROWYCH, CORAZ SPR INERWACJĄ MM, DOSKONAL OŚR KOROWYCH ORAZ ROZW TK MM.

WYDOLN FIZ I WYTRZYM SĄ CECHAMI, SZCZEGÓLNIE U DZIEWCZĄT, WYJĄTKOWO ZANIEDBANYMI I POZBAWIONYMI NALEŻYTEJ STYMUL W PROCESIE ROZW.

ZA WAŻNY MIERNIK ROZW MOTOR UZNAJE SIĘ TAKŻE POZIOM ZDOLN ZWINNOŚC.

W ZAKR MOTOR SPORT MOGĄ POJ SIĘ PEWNE ZAKŁÓCANIA KT NAJWYRAŹNIEJ I UJAWNIAJĄ SIĘ :* W TRUDNYCH RUCHACH ACYKLICZNYCH (NP. ĆW GIMN NA PRZYRZĄDACH);*RUCHACH KOMBINOW ;•PRZY UCZ SIĘ NOWYCH RUCHÓW;• W POST CIAŁA PODCZAS WYK RUCHÓW ORAZ W PRZY RUCHACH , PRZEDE WSZYSTKIM ZAŚ W OBRĘBIE CZ CIAŁA, KT MAJĄ NIEWIELKIE ZNACZENIE DLA OSTATECZNEGO WYNIKU W DANYM DZIAŁANIU;* W RUCHACH WYMAGAJĄCYCH WYJĄTKOWEJ DOKŁADN I PRECYZJI. W OKRESIE MŁODZIEŃCZYM CECHY TE, WZMOCNIONE DALSZYM DOŚĆ INTENSYWNYM WZRASTANIEM CIAŁA, ROZWOJEM MUSKULATURY, HORMONALNYM PRZE-STROJENIEM USTROJU, POWROTEM DO RÓWNOWAGI MIĘDZY PROCESAMI POBUDZENIA I HAMOWANIA ORAZ ROZWOJEM WEGETATYKI, STWA­RZAJĄ WSZELKIE PODST DOCHODZENIA W DZIAŁANIACH MOTOR DO NAJWYŻSZYCH OSIĄG­NIĘĆ. POD KONIEC OKRESU MŁODZIEŃCZEGO (OK. 20-24. ROKU ŻYCIA) ZACHOW RUCH MA JUŻ NIEMAL WSZYSTKIE ISTOTNE  WŁAŚCIW W PEŁNI DOJRZALEJ MOTOR KOBIETY I MĘŻCZ. DLA UTRZYMANIA SPR ZDR I KOND FIZ. OBOK AKTYW TRYBU ŻYCIA, PIERWSZOPLAN ZNACZ POSIAD RACJON ODŻYWIANIE, MET WYPOCZYNKU, HIGIENA CAŁEGO CIAŁA ITP.

MOTORYCZNOŚĆ WIEKU DOROSŁEGO I DOJRZAŁEGO

CODZIENNA AKT ŻYCIOWA  ORAZ OBOWIĄZKI ZAWODOWE NIEJAKO  PROWOK W TYM OKRESIE DO PEWNEJ STEREOTYPII ZACHOWAŃ MOTOR. PRACA ZAWODOWA, ZWYKLE PRZEBIEGA PRZY UTRZYM JEDNOSTR, MAŁO  ANGAŻUJĄCEJ CAŁY USTRÓJ POZ CIAŁA.

U LUDZI TR WYCZYN CECHUJE SZCZEG EKONOMIA, CELOWOŚĆ I REFLEKSYJNOSĆ MOTOR. MOTOR WSPARTA URUCHOM WSZYST REZERW ORG, OSIĄGNIĘCIEM NAJWYŻ PUŁAPU WYDOLN FIZ ORAZ SIŁY MM, SPRZYJA SZCZYTOWYM WYNIKOM W WIELU DYSC SPORTO­WYCH.

   ZNACZĄCE RÓŻNICE ZACHODZĄ W OBRAZIE MOTOR K I M. NA DYMORFIZM PŁCIOWY W BUDOWIE CIAŁA NAKŁAD SIĘ ODRĘBN WYST W SFERZE FIZJOL I PSYCH. MĘŻCZ DOMIN W DZIAŁANIACH MOTOR, WYMAG WYKAZ SIĘ WYSOKIM POZIOMEM SIŁY I WYTRZYM. DOSTRZEGA SIĘ PEWNĄ PRZEWAGĘ KOBIET W NIEKT CZYNN CODZIENNYCH, CHARAKTER SIĘ PRECYZJĄ POSTĘPOWANIA RUCHOWEGO I WYTRZYM W JEGO PODEJ­MOW. MOTOR KOBIET CECH WIĘKSZA PŁYNNOŚĆ, ELAST I RYTM RUCHU.  PRZEWAŻ KOBIET W ZAKRESIE OBSZERNOŚCI RUCHÓW W ST, CZYLI TZW. GIBKOŚCI, ALE JUŻ W OBRĘBIE CZASU REAKCJI MĘŻCZ UZYSK Z REGUŁY LEPSZE WYNIKI. ZNACZNA SPECYFIKA CECHUJE MOTOR KOBIET W ZWIĄZKU Z PRZEBIEG TAKICH PROCESÓW BIOL WŁAŚCIWYCH KOBIECIE, JAK CIĄŻA I KLIMAKTERIUM.

MOTOR A ZJAW STARZENIA SIĘ I OKRES STAROŚCI

WRAZ Z NIEUCHRONNYM ZJAWISKIEM STARZENIA SIĘ ZACHODZĄ WIELOKIERUNK ZMIANY MOTOR. CO ZAUWAZA SIĘ W TRYB ŻYCIA I STAN ZDR. WYST TU NAJW RÓŻNICE INDYWIDUALNE W ROZW MOTOR.  NASILONA AKT RUCHOWA JEST JEDNYM Z WAŻNYCH CZYNNIKÓW MAJĄCYCH SPRZYJAĆ OPÓŹNIENIU PROCESU STARZ. IST POGLĄD, ŻE JEST ONA O WIELE SKUT NIŻ ŚRODKI FARMAK CZY HORMON.. ĆW MOŻE ZWIĘK FIZJOL WYDOLN, POPRAWIAĆ PRACA SERCA, ZWIĘKSZ ELAST ŚCIAN NACZYŃ, POLEP SPR ZMYSŁÓW, POPR UKRW MÓZGU ITD. PROCES INWOLUCJI NOTORYCZNEJ JEST JEDNAK NIEUCHRONY. NASTEP REDUKCJA LICZBY KOM NERW W MÓZGU I ATROFIA MM. OBNIŻA SIĘ PROCES SYNTEZY PROTEIN, A SZCZEG NASTĘPUJE UTRATA SZYBKOKURCZL WŁ MM . ZMIENIA SIĘ CHEM SKŁ KRWI, ZAKŁÓCENIA WYST W CIŚ KRWI ORAZ CIEPŁOCIE CIAŁA. POJ SIĘ ZABURZ I ZMIANY W UKŁADZIE NERW POWOD ZWIĘKSZONĄ LABILNOŚCIĄ EMOCJON, OSŁAB PAMIĘCI, KONCENTR UWAGI I W OGÓLE NAST REGRES WŁAŚCIW PSYCH. POJ SIĘ  ZANIK POTRZEBY RUCHU, UCIECZKA PRZED UCZ SIĘ RUCHU NOWEGO ("NEOFOBIA") I NIECHEC DO WYS FIZ. OBSERWOWANE ZNACZNE OSŁAB  KOORDYN NERW-MM I DEMIELIN WŁ NERW PRZYCZ SIĘ DO ROZPADU WCZEŚNIEJ STWORZ KOMBINACJI MOTOR.

SPR FIZ JEST JEDNAK UWARUNK CAŁYM KONTEKSTEM ŻYCIA SPOŁECZNO- EMOCJON. PANUJE DOŚĆ POWSZECHNE PRZEKON, ŻE DZIĘKI UDZIAŁ W REKREACJI FIZ RÓWNIEŻ CZŁ W STARSZYM WIEKU MOŻE NADAL WIERZYĆ WE WŁASNE SIŁY, TWORZYĆ RZECZY SPOŁ WAŻNE ORAZ ZNALEŹĆ W ŻYCIU SENS I ZADOWOL. STWIERDZ WIELOKROT ZE Z WIEKIEM ULEG OGRANICZ MOŻLIW ADAPTACJI DO WYS FIZ. JEDNAK, GDY OSOBY W STARSZYM WIEKU ĆW I RELATYWNIE WYSOKĄ INTENSYWN, TO I U NICH NAST WYRAŹNY PRZYROST WYDOL TLEN ORAZ SIŁY MM.

SIŁA I TR Z OPOREM

ZACIORSKI « SILE CZŁ MOŻNA OKR JAKO ZDOLN DO POKON OPORU ZEW LUB PRZECIWDZIAŁ MU KOSZTEM WYS MM ».

HEYWARD DEF: ZDOLN GRUPY MM DO WYZW MAX SIŁY SKURCZU PODCZAS POJEDYN PRZECIWDZIAŁ OPOROWI.

FIDELUS : « PRZEZ SILE JAKO CECHE FIZ  ROZUM MAX SIŁE (MOMENT SILY) POSZCZEG. GRUP BĄDŹ SUME MAX SIŁ (MOMEN SIL) W GŁ STAWACH CZŁ., W WAR STATYKI ».

ZMIENNOSC W ONTOGENEZIE.

OBSERWACJE ZMIENN ONTOGENET. ZDOLN SIŁOW SA UTRUDNIONE WIELOSCIA POSTA TYCH ZDOL ORAZ STOSOW MET BAD

WYNIKI BADZMIENNOSCI ONTOGENET POKAZ, ZE :

-W CALYM OKR ONTOGEN PRZEWAGE MAJA OSOBNICY PLCI MESKIEJ

-U CHLOPCOW OKR PROGRESYWNY ROZW BEZWZGL SILY MM TRWA DLUZEJ, A SZCZYT NASTEPUJE OK. 20-25 ROKU ZYCIA, KIEDY U DZIEWCZAT OK. 18-20 ROKU ZYCIA

-PRZYROST SILY JEST SZYBKI W OKRESIE PROGRESYWNYM, A GWALTOWNY U CHLOPCOW W OKRESIE POKWITANIA

-SPADEK SILY MM JEST DOSC ŁAGODNY W PROBACH SILY STAT, A WYRAŹNIE I SYSTEMAT POSTEP W PROBACH DYNAM

-SILA WZGLEDNA OSIAGA U DZIEWCZAT SWÓJ SZCZYT OK. 8-9 ROKU ZYCIA,  U MEZCZYZN OK. 21-22 ROKU ZYCIA

-PO OSIAGNIECIU WAR MAX SILA WZGLED SPADA SYSTEMAT, W DOSC PODOBNYM TEMPIE U KOB I MEZCZ W CALYM ANALIZOWANYM OKR ONTOGEN.

ZMIANY WYWOL TR :

-HIPERTROFIA – PRZYROST WIELKOSCI ISTNIEJACYCH WLOKIEN MIESNIOWYCH

-KORZYSTNE ZMIANY W STRUKT KOSCI

-MNIEJSZE RYZYKO OSTEOPOROZY, ZAPOBIEGA ZLAMANIOM KOSCI.

PODSTAWOWE EFEKTY TR SILY MM.

A.CZYNNIKI MORFOLOGICZNE :

-HIPERTROFIA MM

-NIE ZMIENIA SIĘ WZGLEDNA PROPORCJA WŁ TYPU I I TYPU II

-WYSTEPUJA NIEWIELKIE LUB NIE WYST W OGOLE ZMIANY W LICZBIE WŁ MM

-PRZYRT WLK I SILY SCIEGIEN I WIEZADEL

-PRZYRT GEST I WZMOCNIENIE KOSCI

-PRZYRST GESTO NACZYN WLOSOW W MM

B.CZYNNIKI UKL NERW :

-PRZYROST AKTYWN I WLACZANIE SIĘ NOWYCH JEDNOSTEK RUCH W MM

-WZROST CZESTOSCI WYŁAD MOTONEUR

-ZMNIEJSZENIE HAMOW W UKL NER

C.CZYNNIKI BIOCHEMICZNE :

-NIEZNACZNY PRZYROST ZASOBOW KWASU ATP I FOSFOKREATYNY

-NIEZNACZNY PRZYROST AKTYWN KINAZYFOSFOKREATYNY, ATP-AZY, MIOZYNY

-SPADEK GEST ILOSCIOWEJ MITOCHONDRIOW

-WZROST TESTOSTERONU, HORMONU WZROSTU, IGF-1

D.DODATKOWE CZYNNIKI :

-MALA LUB NIEWLKA ZMIANA MASY CIALA

-PRZYROST MASY BEZTLUSZCZ

-ZMNIEJSZENIE MASY TLUSZCZU WZGLEDNEGO OTLUSZCZENIA

-POPRAWA KONDYCJI KOSCI

WIELK OBCIAZENIA W TR SILOWYM.

ZACIORSKI : « PROBY TRENOWANIA SILY MM BEZ UZYCIA MAX NAP SA BEZOWOC ».

SPOS UZYSK MAX NAPIEC MM:

-WIELOKROTNE PODNOSZENIE CIEZARU MNIEJSZ OD MAX DO CALKOWIT ZMECZ ( DO OPORU ); -POKON MAX CIEZARU; -POKON DOWOLN CIEZARU Z MAX PREDK.

W PROCESACH WYCH FIZ ZDOLN SILOWE ROZWIJA SIĘ GL DLA POPRAWY BUDOWY I ROZWOJU UMIESN, DLA LEPSZEGO OPANOW RÓŻNORODNYCH PODSTAWOW ZAD RUCH, SPRAWN PORUSZ SIĘ W CODZIENNYM ZYCIU, ZAPOBIEG KONTUZJ.

TYPY, REGULY, CELE TR SILOWEGO.

TR IZOMETR (STAT) – POP W LATACH 50-60, ROZPOWSZ W REHAB RUCHOWEJ I WYKORZYS W PRZECIWDZIAŁ UTRATY SILY MM, ATROFII MM, NP. PO UNIERUCHOM KOŃCZ. NIE JEST ZALECANY W WYPADKU CH. WIENCOWEJ CZY NADCIŚ, PONIEWAŻ STAT SKÓRCZ MOŻE WYW WZYROST CIŚ WEWNATRZPIERSIOW.

TR DYNAMICZNY Z OPOREM  - ODPOWIEDNI DLA M. I K. W KAZDYM WIEKU ORAZ DLA DZIECI. PODSTAWOWE CHARAKTERYST :

-INTENSYW (MAX CIEZAR JAKI MOŻE ĆW POKONAC DANA LICZBE RAZY)

-L. POWTORZEN (ODWROTN INTENSYWN)

-L. SERII (MOWI O DANEJ LICZBIE KOLEJNYCH POWTORZEN CALEGO ĆW)

-OBJ TR (SUMA PODNIESIONEGO CIEZARU, LICZBA POWT, LICZBA SERII)

-DOBOR I LICZBA ĆW (ISTOTNA CHARAKTERYST SPECYFIKI DANEGO TR).

OPTYMALNY TR, STYMULUJACY ROZW SIŁY, JEST OPARTY NA WYSOKIEJ INTENSYWN I MALEJ LICZBIE POWT, KIEDY TR, NASTAWIONY NA ROZWOJ WYTRZYMALI MM, WYKORZYSTUJE NISKĄ INTENS I DUŻA L. POWT. POCZATKUJACY POWINNI ROZWIJAC SPR MM PRZEZ TR O MALEJ OBJ.,  OSOBY ZAAWANSOWANE W TEGO TYPU TR POWINNY ZNACZNIE ZWIEKSZYC OBJETOSC ZAJEC (5-6 SERII, 5-6 DNI W TYGODNIU).

TR IZOKINETYCZNY – STOS W ROZW SILY, MOCY I WYTRZYMAL MM. POLEGA NA ANGAŻOWANIU KRÓT SKURCZOW GRUP MM, kt PRZECIWSTAW SIĘ OPOROWI POŁACZ SIŁ, DZIALAJ PRZEZ CALY ZAKRES RUCHU (SPECJALNE URZADZENIA DO STAWIANIA OPORU, EWENTUALNIE CW. Z PARTNEREM).

SPEC SRODKI OSTROZNOSCI.

-ROZGRZEWKA; -STOPNIOW INTENSYWN ĆW.; -UNIKANIE PRACY EKSCENTR W TRAKCIE CW. DYNAM; -ODPOWIEDNIA TECH, NP. PRZY PODNOSZ CIEZAROW

NAL ZWR UWAGE NA PRAW ROZW MM OKOL LEDZW, KT JEST SZCZEG NARAZ W TRAKCIE CW NA URAZY I PRZECIAZENIA.

ZDOLNOSCI SZYBKOSCIOWE (ANAEROBOWE) I ICH KSZTALCENIE.

ZDOLN SZYBKOSCIOWE JAKO PRZEJAW MOTOR CZL ROZUMIE SIĘ POZIOM MOZLIW PRZEMIESZCZANIA W PRZESTRZENI CALEGO CIALA LUB OKREŚL JEGO CZ W MOZLIWIE NAJKROTSZ ODCINKU CZASU. WYK TEGO ZAD NIE MOŻE WYWOŁ ZMECZENIA OBNIZAJACEGO PREDKOSC RUCHU.

SZOPA:  NAJWAZNIEJSZE PREDYSPOZYCJE SKLAD SIĘ NA ZDOLN SZYBKOSCIOWE :

-PROPORCJE WL MM (FT); -SPR UKŁ. ENZYMATYCZNYCH ROZPADU FOSFOKREATYNY I GLIKOLIZY BEZTLEN (MMA); -CZAS REAKCJI I CZESTOTLIW RUCHÓW (KOORDYNACJA NER-MM); -PROPORCJE DZWIGNI KOSTNYCH.

POWSZECH WYODREBNIA SIĘ TRZY ZASAD, ELEMENTARNE FORMY PRZEJAWIANIA SIĘ SZYBKOSCI :

-CZAS REAKCJI (UTAJONY CZAS REAGOW) – CZAS OD ZADZIALANIA BODZCA DO WYST SCISLE OKRESL REAKCJI U DANEJ OSOBY. WYODREBN REAKCJE PROSTA(ZADZIAL NA WIADOMY SYGNAL) I REAK ZLOZONA (NAST. WYBIÓRCZE DOSTOS DO SYTUACJI)

-PRĘDK POJ. RUCHU JEST W DUZYM STOPNIU ZALEZNA OD WIELK POKON OPORU.

CZESTOTLIW RUCHOW JEST NAJPRAWDOPOD SILNIE ZWIAZANA Z RUCHLIW UKL NERW. –CZESTOTLIWOSC RUCHÓW P...