Muzykoterapia niewidomych i słabowidzących dzieci.txt

(122 KB) Pobierz
Muzykoterapia niewidomych i s�abowidz�cych dzieci 



SPIS TRE�CI

WPROWADZENIE ............................................................      7

1. MIEJSCE MUZYKOTERAPII W REHABILITACJI
I WYCHOWANIU NIEWIDOMYCH I S�ABOWI-
DZ�CYCH OS�B .........................................................   11

1.1. Og�lne za�o�enia rehabilitacji i pedagogiki specjal-
nej ............................................................................    11

1.2. Og�lne za�o�enia muzykoterapii ............................    14

1.3. Przyk�ady zastosowania muzyki w rehabilitacji
i pedagogice niewidomych i s�abowidz�cych os�b    15

1.3.1. Wychowanie muzyczne ....................................    16

1.3.2. Rytmika ...........................................................  17

1.3.3. Muzykoterapia .................................................    18

1.3.4. Taniec ...............................................................     23

1.3.5. Arteterapia .......................................................     24

2. AUTORSKA KONCEPCJA MUZYKOTERAPII NIE-
WIDOMYCH I S�ABOWIDZ�CYCH DZIECI ........   25

2.1. Sprawno�� s�uchowa i zdolno�ci muzyczne ............   25

2.2. Muzyka najprzyst�pniejsz� ze sztuk pi�knych ........   27

2.3. Funkcje muzyki ......................................................    29

2.4. Tyflomuzykoterapia ...............................................    31

2.5. Funkcje i cele terapii ..............................................    33

2.6. Warunki i sposoby prowadzenia muzykoterapii ....   35

2.7. Materia� akustyczny ...............................................    38

2.8. �rodki oddzia�ywania terapeutycznego ..................   40

2.8.1. Techniki ...........................................................    41

2.8.2. Gabinet i jego wyposa�enie .............................. 71

2.8.3. Pomoce ............................................................. 72

2.9. Program grupowej tyflomuzykoterapii w naucza-
niu pocz�tkowym .................................................... 80

2.10. Osoba muzykoterapeuty......................................... 88

3. PROBLEMATYKA I METODY BADA� W�ASNYCH 91

3.1. Cel i hipotezy bada� ............................................... 91

3.2. Metody badawcze ................................................... 91

3.3. Charakterystyka badanych os�b ............................. 93

3.4. Wyniki bada�............................................................ 93

3.5. Om�wienie wynik�w................................................. 94

3.6. Wnioski .................................................................... 97

PODSUMOWANIE ........................................................... 99

BIBLIOGRAFIA .................................................................  100

S�OWNIK WYBRANYCH TERMIN�W MUZYCZNYCH 110

1. MIEJSCE MUZYKOTERAPII
W REHABILITACJI I WYCHOWANIU
NIEWIDOMYCH I S�ABOWIDZ�CYCH
OS�B

"Muzyka to pot�ny �rodek wychowawczy w �y-
ciu psychicznym niewidomego, to r�wnie� jeden ze
�rodk�w rehabilitacji".
Anna Mazurkiewicz

1.1. Og�lne za�o�enia rehabilitacji
i pedagogiki specjalnej

W literaturze przedmiotu mo�na spotka� r�norodne
pogl�dy i definicje na temat funkcji oraz form rehabilitacji i wychowania niepe�nosprawnych os�b. Wybra�em te, kt�-
re najbardziej odpowiadaj� specyfice funkcjonowania nie-
widomych i s�abowidz�cych dzieci oraz terapeutycznej
funkcji muzyki. Wed�ug A. Hulka "rehabilitacja polega na
przywr�ceniu sprawno�ci uszkodzonych organ�w jednostki
lub usprawnieniu jej funkcji, przygotowaniu jej do samo-
dzielnego radzenia sobie w �yciu codziennym, do korzys-
tania z r�nych form kszta�cenia, do wykonywania pracy

2 B�d� u�ywa� terminu "rehabilitacja", kt�ry wed�ug A. Hulka [27, s. 13-14] jest dok�adniej okre�lony ni� termin "rewalidacja". oraz na stwarzaniu w �rodowisku spo�ecznym i otoczeniu
fizycznym odpowiednich warunk�w dla prawid�owego
funkcjonowania tej jednostki" [27, s. 11]. T. Majewski do-daje, �e "rehabilitacja ma wyr�wna� w maksymalnym sto-
pniu straty i ograniczenia spowodowane brakiem wzroku,
aby warto�� niewidomego jako cz�owieka i cz�onka spo�e-
cze�stwa, w wyniku jego kalectwa nie uleg�a powa�niej-
szemu obni�eniu" [44, s. 10]. Tak poj�ta rehabilitacja za-k�ada kompleksowe oddzia�ywanie na pacjenta g��wnie
w trzech p�aszczyznach: fizycznej (rehabilitacja fizyczna), psychicznej (psychoterapia), spo�ecznej (rehabilitacja spo�e-czna, socjalizacja, resocjalizacja).
Wed�ug Z. S�kowskiej celem pedagogiki specjalnej (pe-
dagogiki rewalidacyjnej) jest "...poznanie prawid�owo�ci
i mechanizmu funkcjonowania os�b niepe�nosprawnych,
zmierzaj�ce do ich usprawnienia fizycznego i psychicznego oraz pe�nego w��czenia w �ycie spo�eczne" [75, s. 22]. Zda-niem J. Doroszewskiej [18, s. 249-250] dzia�ania te polegaj� na wspieraniu z zewn�trz wewn�trznych si� i proces�w
przystosowawczych obronno-kompensacyjnych niepe�no-
sprawnego wzrokowo dziecka oraz ich ukierunkowaniu (u-
racjonalnianiu), kt�re powinno opiera� si� na: uznaniu
przez nie swego kalectwa oraz wynikaj�cych z tego tytu�u
ogranicze� i utrudnie�; motywowaniu do osi�gania nor-
malnego funkcjonowania w dziedzinach jemu dost�pnych;
oddzia�ywaniu na �rodowisko naturalne w celu osi�gni�cia
prawid�owych wzajemnych stosunk�w interpersonalnych.
Niejednokrotnie zadania rehabilitacji i pedagogiki spec-
jalnej wzajemnie si� pokrywaj�, dope�niaj� i uzupe�niaj�. Przyk�adowo "istot� rehabilitacji niepe�nosprawnych dzieci, opr�cz usprawniania leczniczego, jest ich wychowywanie
i kszta�cenie, kt�re w ko�cowym etapie pozwoli im na
przygotowanie si� do pracy i podj�cie adekwatnej do mo�-
liwo�ci psychofizycznych roli spo�ecznej" [3, s. 29]. Z dru-giej za� strony, kszta�cenie i wychowanie dzieci, przy jedno-czesnym ich psychomotorycznym usprawnianiu jest naczel-
nym celem pedagogiki specjalnej. W praktyce integracja
obu tych dyscyplin dotyczy g��wnie ustalania mo�liwo�ci
rozwojowych dzieci oraz okre�lania mechanizm�w kom-
pensacyjnych (kompensuj�cych brak lub uszkodzenie na-
rz�du wzroku). Wiele z�o�onych problem�w rehabilitacyj-
no-wychowawczych mo�na rozwi�zywa� przy wzajemnym
wsp�dzia�aniu obu tych dyscyplin, a tak�e dyscyplin im
pokrewnych, np.: medycyny, psychologii, socjologii, psy-
choterapii, muzykoterapii. Wymaga to interdyscyplinarnej
i interprofesjonalnej wsp�pracy cz�onk�w zespo�u rehabili-tacyjnego, tj.: rehabilitant�w ruchu, instruktor�w orientacji i poruszania si� w przestrzeni, trener�w widzenia, logope-d�w, a tak�e innych specjalist�w: lekarzy, pedagog�w, psy-cholog�w, psychoterapeut�w oraz muzykoterapeut�w [45,
s. 843; 67, s. 411; 89, s. 692].
Wszelkie oddzia�ywania rehabilitacyjne i pedagogiczne
s� tym bardziej skuteczne, im bardziej towarzyszy im
kszta�towanie �rodowiska niepe�nosprawnej osoby (rodzin-
nego, szkolnego, zak�adowego itp.). R. Emery [22, s. 9351 twierdzi, i� w tym celu powinny powstawa� grupy aktyw-
nych, odwa�nych rodzic�w, rehabilitant�w i pedagog�w,
kt�rzy chcieliby �wiadomie i w�a�ciwie rehabilitowa� i wy-chowywa� dzieci z defektem wzroku, a jednocze�nie eduko-
wa� ich �rodowisko spo�eczne. Grupy te mia�yby wsp�-
pracowa� z personelem plac�wek leczniczych, rehabilitacyj-nych, szkolno-wychowawczych. W�wczas mo�na b�dzie
m�wi� o ca�o�ciowym oddzia�ywaniu na dziecko z uszko-
dzonym narz�dem wzroku, jego rodzin�, szko��, zak�ad itp.

1.2. Og�lne za�o�enia muzykoterapii

Najcz�ciej przyjmuje si�, �e muzykoterapia jest jedn�
z form psychoterapii stosuj�c� metodycznie muzyk� w ce-
lach diagnostycznych, leczniczych i profilaktycznych. Jest ona jedn� z form arteterapii, czyli terapii poprzez sztuk�: muzyk�, plastyk�, literatur�, teatr, film, fotografik� itp. B�d�c stosunkowo m�od� dziedzin� zar�wno w Polsce, jak
i na ca�ym �wiecie nie ustali�a jeszcze dla siebie w�a�ciwego miejsca. Nadal wzbudza liczne dyskusje i kontrowersje.
T. Natanson proponuje nast�puj�c� definicj� muzykote-
rapii: "Muzykoterapia jest jednym spo�r�d dzia�a� zmie-
rzaj�cych w kierunku rehumanizacji wsp�czesnego �ycia
przez wielostronne wykorzystywanie wielorakich walor�w
substancji muzycznej w celu ochrony i przywracania ludz-
kiego zdrowia oraz w celu korzystnego wp�ywania na
wsp�kszta�towanie zar�wno �rodowiska, w kt�rym cz�o-
wiek �yje i dzia�a, jak i na panuj�ce w nim stosunki mi�-
dzyludzkie" [55, s. 123]. Tak poj�ta muzykoterapia (maj�ca charakter profilaktyczno-korekcyjny) wchodzi w zakres re-
habilitacji, nauczania i wychowania niepe�nosprawnych
dzieci [86, s. 55]. Jest ona oparta na interdyscyplinarnych za�o�eniach: muzycznych, pedagogicznych, psychologicz-
nych, medycznych, rehabilitacyjnych itp. Swym zakresem
obejmuje wzajemne oddzia�ywanie pacjenta, terapeuty
i muzyki.
Muzykoterapia mo�e by� wykorzystywana jako jedyna
metoda albo mo�e wchodzi� w zakres kompleksowej tera-
pii lub leczenia wielospecjalistycznego. Stosuje si� j� w psy-chiatrii, chirurgii, kardiologii, po�o�nictwie, geriatrii, sto-matologii i ginekologii. Prowadzona jest w sanatoriach,
uzdrowiskach, na koloniach i wczasach. Pozytywne efekty
daje stosowanie tej formy terapii w rehabilitacji i wycho-waniu dzieci niepe�nosprawnych umys�owo, wzrokowo, s�u-
chowo, ruchowo, a nawet autystycznych. Muzykoterapia
ma r�wnie� zastosowanie w zak�adach resocjalizacyjnych,
karnych, w zwalczaniu alkoholizmu i narkomanii.

1.3. Przyk�ady zastosowania muzyki
w rehabilitacji i pedagogice
niewidomych i s�abowidz�cych os�b

Najcz�ciej literatura dotycz�ca zastosowania muzyki
w rehabilitacji i wychowaniu dzieci z trwa�ym uszkodze-
niem narz�du wzroku obejmuje prace z pogranicza muzy-
koterapii, muzyki, pedagogiki, psychologii, rehabilitacji itp. Cz�sto porusza si� w nich problemy pedagogiki muzycznej
i muzykoterapii jako jedno wsp�lne zagadnienie. Taki stan sk�oni� mnie do wyodr�bnienia w�r�d cytowanego pi�mien-
nictwa pi�ciu subdyscyplin zajmuj�cych si� oddzia�ywaniem sztuki muzycznej na cz�owieka, takich jak: wychowanie
muzyczne, rytmika, muzykoterapia, taniec i arteterapia (ro-zumiana jako po��czenie muzyk...
Zgłoś jeśli naruszono regulamin