Notatki- psychologia rozwojowa.doc

Psychologia rozwojowa. Wprowadzenie

Cele i przedmiot psychologii rozwojowej

n                     Cel- opisywanie i wyjaśnianie różnych obserwowanych u ludzi wzorów ich rozwoju

n                     Przedmiotem są nie tylko przemiany zachodzące u dzieci i młodzieży tj. w tzw. wieku rozwojowym, ale w okresie całego życia, od narodzin aż po śmierć

n                     Podstawowe pytanie: „jak i pod wpływem czego kształtują się losy życiowe człowieka?”

n                     Przy opisywaniu i wyjaśnianiu przyjmuje się genetyczną, a jednocześnie dynamiczną perspektywę w wyjaśnianiu stałości i zmienności ludzkiego zachowania

n                     Analizując wzory rozwoju ludzi bierze się pod uwagę zmiany środowiskowe (bliższe i dalsze, w rodzinie, w pracy, w grupie,, w środowisku lokalnym, w kraju i na świecie, zmiany kulturowe), które mają istotny wpływ na przebieg rozwoju, modyfikując osiągnięcia rozwojowe.

n                     Podstawowy obszar analiz dokonywanych przez psychologię rozwoju dotyczy związku zmian jednostki i jej otoczenia społeczno-kulturowego w perspektywie upływającego czasu.

Psychologia rozwoju w ujęciu społecznym

n                     Spojrzenie na rozwój psychiczny człowieka w związku z jego społeczno-kulturowymi uwarunkowaniami, oparte jest na integracji osiągnięć różnych nauk o człowieku

n                     Założenia:

n                     Człowiek jest aktywny od początku swego życia

n                     Komunikuje otoczeniu swoje potrzeby

n                     Aktywnie domaga się ich zaspokojenia we właściwym czasie i w odpowiedni sposób

n                     Osiągnięcia rozwojowe są traktowane jako rezultat wzajemnego dopasowania się do siebie z jednej strony możliwości jednostki i sygnalizowanych przez nią potrzeb, a z drugiej- oczekiwań stawianych przez otoczenie

Zadania psychologii rozwoju

n                     Niespecyficzne związane są z aktywnym wykorzystaniem teorii i badań we wspomaganiu rozwoju ludzi w każdym wieku

n                     Specyficzne wiążą się ze specyficznymi zmianami rozwojowymi, jakim podlega człowiek na każdym etapie swojego życia (tj. który obszar funkcjonowania jest sensytywny, jakie czynniki inicjują zmiany i jaki charakter mają te zmiany, co sprzyja zmianom rozwojowym, a co je zakłóca lub blokuje, jaki jest kluczowy czynnik rozwoju)

Pojęcie rozwoju

n                    Rozwój to progres /postęp; To z jednej strony wzrastające zróżnicowanie danego układu, a z drugiej- wzrastające uporządkowanie i integracja oraz równowaga (za H. Spencerem)

n                    Podstawowe prawo rozwoju to przechodzenie od stanów jednorodności do różnorodności oraz od nieokreśloności i chaosu do uporządkowania i integracji

Rodzaje zmian rozwojowych

n                    Zmiany ilościowe i jakościowe

n                    Uniwersalne, wspólne dla danej grupy i indywidualne (wg H. Bee)

n                    Zmiany punktualne i niepunktualne

n                    Zmiany wynikające z wewnętrznej logiki rozwoju i będące efektem nagłych wydarzeń życiowych

Teorie rozwoju

n                      Natywistyczna teoria rozwoju (Watson)- rozwój zdeterminowany jest przez geny, człowiek przychodzi na świat z gotowym wyposażeniem cech

n                      Enwironmentalizm (środowiskowość), empiryzm- wszystkie żywe organizmy kształtowane są przez środowisko, rozwój człowieka uwarunkowany jest przede wszystkim przez środowisko (społeczne, ekologiczne, kulturowe, geograficzne), w którym on wzrasta, żyje, dojrzewa;

n                      Teoria rekapitulacji (biogenetyczna)- zakłada, że rozwój osobniczy (od zarodka do osobnika dorosłego) oddaje całość rozwoju filogenetycznego danego gatunku- ontogeneza jest powtórzeniem filogenezy

n                      Teoria konwergencji (Stern)- czynnikiem warunkującym rozwój człowieka jest zarówno genotyp jak i środowisko; każda wrodzona właściwość występuje jako predyspozycja do działania  i żeby się rozwinąć muszą wpłynąć na nie czynniki zewnętrzne.

n                      Teoria czterech czynników (Szuman)- na rozwój mają wpływ 4 grupy czynników:
2 wewnętrzne: wyposażenie anatomiczne i fizjolog. (genotyp) i aktywność własna (potrzeby, dążenia) oraz 2 zewnętrzne: wpływy środowiska oraz nauczanie i wychowanie.
Wszystkie te czynniki oddziałują na siebie wzajemnie, przy czym szczególne miejsce zajmuje aktywność własna (koncepcja a. własnej), która wywołuje konkretne zmiany rozwojowe

Dojrzewanie i uczenie się
-Podstawowe procesy determinujące rozwój

n                     Obecnie uważa się, że rozwój dokonuje się dzięki interakcji dojrzewania (zaprogramowanego genetycznie- wpływ natury- Hall i Gessell) i doświadczenia gromadzonego w toku uczenia się (wpływ środowiska społecznego-behawioryzm)

n                     Rolą psychologii rozwoju jest ukazanie, w jakie interakcje wchodzi wczesna stymulacja z procesami dojrzewania biologicznego i jak to wpływa na późniejsze zachowania jednostki

Epigeneza

n                     to pojęcie (wywodzące się od Arystotelesa) oznacza proces rozwoju ujmowanego jako ciąg przekształceń zachodzących w toku życia zarówno na poziomie psychicznym, jak i na poziomie zachowania

n                     Wszystkie wzory percepcji i aktywności nie są bezpośrednio obecne w początkowych stadiach rozwoju embrionalnego, lecz pojawiają się stopniowo w toku rozwoju, pod wpływem działania wielu czynników

n                     Zasada epigenezy ma dwie odmienne interpretacje

n                      Predeterministyczną- wyposażenie genetyczne ma wpływ na szybkość i jakość procesu dojrzewania układu nerwowego (decyduje kiedy i jaka struktura się pojawi)- ćwiczenie sprzyja i podtrzymuje integrację funkcji już po ich pojawieniu się

n                      Probabilistyczną- zakłada podwójna rolę zewnętrznej stymulacji-stymulacja może podtrzymywać doskonalenie się funkcji, czyli facylitować proces dojrzewania układu nerwowego i różnych form zachowania, ale może i inicjować, niejako wywoływać dojrzewanie

n                       

Okresy krytyczne  (optymalne) i sensytywne w rozwoju

n                    Okres krytyczny (optymalny)- w tym okresie organizm jest wyjątkowo wrażliwy (bardziej niż w innych) na występowanie lub brak doświadczeń- stymulacji określonego rodzaju

n                    Okres sensytywny- dany rodzaj stymulacji wywiera silniejszy, bardziej znaczący wpływ na rozwój w pewnych momentach procesu rozwoju- nie wcześniej i nie później.

Okres przejściowy

n                     Okres sensytywny bywa też ujmowany jako przejściowy- mamy wtedy do czynienia ze szczególnie dużym przeciążeniem rozwijającej się jednostki, ponieważ nakładają się na siebie dwa rodzaje jej potrzeb, tj. potrzeba ćwiczenia, uzyskiwania wprawy i biegłości, związana z kończeniem się fazy uprzedniej, oraz potrzeba sprostania pojawiającym się nowym wyzwaniom zarówno ze strony organizmu, jak i otoczenia zewnętrznego, związana z wchodzeniem w następną fazę rozwoju.

Funkcje zewnętrznej stymulacji (doświadczenia) w rozwoju (Gottlieb)

n                     Podtrzymywanie-dostarczanie zewnętrznej stymulacji w celu ćwiczenia dla wspierania już osiągniętego poziomu rozwoju oraz tworzenie okazji do dalszego rozwoju

n                     Facylitacja- gdy poprzez dostarczanie odpowiedniej stymulacji można przyspieszać proces dojrzewania i pojawiania się określonych kompetencji, czy regulować tempo zmian. Zewnętrzna stymulacja biegnie tu równolegle do zmiany rozwojowej uwarunkowanej wewnętrznie odpowiednim poziomem dojrzałości. Facylitacja reguluje więc tempo i dynamikę rozwoju.

n                     Indukcja- tu wpływ zewnętrznej stymulacji jest najsilniejszy, jej obecność lub nieobecność ma decydujący wpływ na to, czy dana kompetencja w ogóle się pojawi i rozwinie, czy nie. Jedynie tu można mówić o stymulacji zewnętrznej jako determinancie rozwoju.

n                      

Wewnętrzne modele doświadczenia  a interakcja czynników rozwoju

n                      Pojęcie interakcji oznacza współdziałanie, oddziaływanie wzajemne w toku rozwoju czynników biologicznych (natury) i społecznych (środowiska)

n                      Wpływ stymulacji zewnętrznej na zachowanie  człowieka jest modyfikowany, filtrowany przez jego wewnętrzne modele jego doświadczenia

n                      Wewnętrzny model doświadczenia to ogólne przekonania o naturze rzeczywistości; zespół założeń i wniosków odnoszących się do samego podmiotu oraz jego stosunków z innymi ludźmi

n                      Skutki zdarzenia dla jednostki zależą w większym stopniu od znaczenia, jakie ona mu przypisuje niż od obiektywnych cech i wartości stymulacyjnej

n                      Pojęcie modelu wewnętrznego doświadczenia jest pomocne przy wyjaśnianiu stałości zachowań- tworzone w dzieciństwie modele nie są niezmienne, ale mają tendencję do utrzymywania się w czasie i kształtują doświadczenia w życiu dorosłym. Pomaga to zrozumieć, dlaczego te same zdarzenia i sytuacje mają odmienny wpływ na różne osoby.

n                       

Założenia perspektywy life-span, przyjętej jako układ odniesienia dla analizy zmian rozwojowych na każdym etapie życia, w kontekście całej drogi życiowej

n                      Człowiek nie tylko się zmienia, ale i rozwija przez całe swoje życie (zmiany rozwojowe na każdym etapie życia aż do starości)

n                      Aby zrozumieć logikę i dynamikę zmian indywidualnych ścieżek rozwoju ludzi, należy brać pod uwagę zarówno ich zmienność, jak i ciągłość

n                      Rozwój dotyczy człowieka jako całości, niemniej w szczegółowych analizach bierze się pod uwagę zmiany jego funkcjonowania w wyróżnionych obszarach czy aspektach

n                      Zmiany należy analizować w odniesieniu do istotnych dla jednostki na danym etapie jej życia siedlisk oraz obopólnych relacji w jakie wchodzi z otoczeniem- przede wszystkim społecznym

W swojej drodze przez życie człowiek ma do spełnienia określone zadania, napotyka

problemy będące wyzwaniem dla jego rozwoju. Od tego, jak zadania zostaną

wypełnione, a kryzysy przezwyciężone, zależy jakość i poczucie sensu życia, szansa

na pomyślne pokonanie kolejnych pojawiających się przeszkód.

Podział życia człowieka na etapy na podstawie analizy wewnętrznych zmian-
kryteria wg L. Wygotskiego

n                     Kryterium tempa i pojawiania się nowych form, struktur

n                     Kryterium dynamiki wynikające z logiki, biegu rozwoju, a więc faktu, iż w rozwoju przeplatają się okresy stabilne  (względnie spokojne, długie, zmiany przebiegają na zasadzie kumulacji, powolnego postępu) i okresy kryzysowe (charakteryzujące się znaczną reorganizacją sposobu funkcjonowania jednostki, zmian jej osobowości i relacji z otoczeniem; stanowią one momenty zwrotne w rozwoju, są burzliwe i trwają stosunkowo krótko- od kilku miesięcy do ok. 2 lat)

n                     Kryterium pierwsze: nowe formy rozwojowe pojawiają się dopiero po wyjściu z okresu przejściowego.

n                     Kryterium drugie związane z dynamiką: konieczne jest ustalenie kiedy mamy do czynienia z okresem stabilnym, a kiedy z okresem przejściowym (kryzysowym).

Rozwój a wzajemne związki trzech rodzajów nacisków

n                     W każdym okresie rozwoju jednostka ulega działaniu zarówno:

n                      nacisków biologicznych ze strony zmieniającego się ciała (zegar biologiczny)

n                      nacisków społecznych- płynących ze strony otoczenia oczekiwań, i wymagań (zegar społeczny)

n                      nacisków psychicznych- własne aspiracje i plany

Te trzy rodzaje nacisków pozostają ze sobą w dynamicznych

wzajemnych związkach, ale i często wchodzą ze sobą konflikt podobnie jak

trzy składowe osobowości: id, ego i superego (psyche-soma-polis)

Istotnym sygnałem zaburzeń w funkcjonowaniu jednostki jest autonomizacja

(uniezależnienie) któregoś z elementów, czyli sytuacja gdy wypadnie on z sieci

wzajemnych powiązań, które łączą się też ze wzajemną kontrolą.

Zadania rozwojowe a kryzys rozwojowy

n                      Wg Havighursta, zadanie rozwojowe to zbiór sprawności i kompetencji nabywanych przez jednostkę w trakcie życia w toku kontaktów z otoczeniem, osiągających w miarę rozwoju coraz większy poziom mistrzostwa. Zadania są rezultatem wystąpienia rozbieżności między aktualnymi kompetencjami jednostki a naciskami, jakie wywiera triada psyche-soma-polis. Podjęcie nowych zadań oznacza przejście do nowego etapu rozwoju.

n                      Wg Newmanów celem opanowywania nowych kompetencji jest lepsze radzenie sobie z wyzwaniami, jakie stawia życie- jednostka tworzy własne strategie związane z jej stylem życia. Wg nich adekwatne do skali problemu radzenie sobie wymaga: sprawności gromadzenia i przetwarzania nowych informacji, umiejętności utrzymywania kontroli nad swoim stanem emocjonalnym i gotowości do korzystania z zasobów otoczenia.

n                      Oceniając skuteczność strategii zaradczych należy brać pod uwagę jaki sens danej sytuacji nadała konkretna osoba i jak ona ujmuje cel swojego w niej działania.

n                      Podejmując kolejne zadania rozwojowe jednostka doświadcza kryzysów: normatywnych i nienormatywnych

Kryzysy rozwojowe normatywne i nienormatywne

n                     Normatywny kryzys rozwojowy- (ściśle związany z wiekiem chronologicznym; dotyczy wszystkich) to przełom związany z nabywaniem nowych kompetencji i powstawaniem nowych całości, łączących ze sobą kompetencje stare, opanowane we wcześniejszych stadiach rozwoju i nowe- opanowywane w aktualnym stadium rozwoju. Mogą być rozwiązywane konstruktywnie lub destruktywnie.

n                     Kryzys nienormatywny- dotyka tylko niektórych ludzi w każdej grupie wiekowej. Jest rezultatem przeciążenia (fiz./psych./społ.) wynikającego z zachwiania równowagi między posiadanymi zasobami, istniejącym systemem naturalnego wsparcia społecznego oraz pojawiającymi się nowymi, nieoczekiwanymi obciążeniami.

n                     Kryzys normatywny, przeciągając się, gdy np. jednostce brak zróżnicowanych zasobów lub otrzymuje nieadekwatne wsparcie, może się przekształcić w kryzys nienormatywny.

n                     Kryzys nienormatywny może się też nałożyć na kryzys normatywny utrudniając jego konstruktywne (ma to najgorsze skutki dla rozwoju)

Podział życia ludzkiego na etapy (ery-w nawiązaniu do Wygotskiego)

n                      Era I- okres prenatalny i niemowlęcy, do końca 1 r.ż.- dominanta: rozwój biologiczny

n                      Era II- dzieciństwo- od ukończenia 1 r.ż. do ok.. 10-12 r.ż., dominanta: rozwój społeczny

...