PRZEDMIOT I ZADANIA FARMAKOLOGII.

Farmakologia – jest to nauka o środkach leczniczych (lekach) i ich działaniu na organizm.

Nazwa pochodzi od słów greckich pharmakon – lek, trucizna i logos – nauka.

Lekiem nazywamy środek leczniczy, któremu nadano odpowiednią postać i który stosuje się w zapobieganiu, rozpoznawaniu bądź leczeniu chorób ludzi i zwierząt. Zadaniem farmakologii jest m. in. Poszukiwanie nowych leków, poznanie działania i mechanizmu działania leków, ustalenie wskazań leczniczych i przeciwwskazań oraz racjonalnego dawkowania leków, ich toksyczności i działań niepożądanych.

Farmakologia dzieli się na kilka działów – m. in. na farmakodynamikę, farmakokinetykę, farmakoterapię i inne.

Farmakodynamika – jest to nauka o zmianach czynności organizmu pod wpływem leku i mechanizmie działania leku.

Farmakokinetyka – to nauka o losach leków w organizmie, czyli o zmianach stężenia leku we krwi i tkankach jako wypadkowej wchłaniania, wiązania z białkami, przenikania do tkanek, metabolizmu i wydalania.

Farmakoterapia – jest nauką o zastosowaniu terapeutycznym leków.

Farmakologia kliniczna – to nauka o metodach badania i działania leków na człowieka zdrowego i chorego i ich praktycznym zastosowaniu.

Farmakogenetyka – to dział farmakologii zajmujący się wpływem czynników dziedzicznych na działanie leków.

Farmakologia rozwojowa zajmuje się wpływem działania leków na organizm w zależności od wieku – w ramach tego działania rozróżniamy farmakologię pediatryczną oraz farmakologię geriatryczną.

Z farmakologią łączy się ściśle receptura, czyli nauka o postaciach leków, ich zapisywaniu i sposobach sporządzania.

POCHODZENIE I NAZWY LEKÓW.

·        Lekiem mogą być substancje i surowce pochodzenia roślinnego, tkanki i narządy zwierzęce lub częściej preparaty galenowe sporządzone z tkanek roślinnych lub zwierzęcych.

·        Obecnie częściej stosuje się leki syntetyczne. Ich nazwy chemiczne są zwykle bardzo skomplikowane i używanie ich w życiu codziennym jest praktycznie niemożliwa, dlatego stosuje się obowiązujące we wszystkich krajach tzw. Nazwy rodzajowe lub międzynarodowe. Fabryki produkujące leki nadają im, zastrzeżone patentem, nazwy handlowe (firmowe).

RODZAJE DZIAŁANIA LEKÓW.

·               Działania przyczynowe i objawowe. Zasadniczym celem stosowania leków jest usunięcie przyczyn choroby. Leki takie nazywamy lekami przyczynowymi, a tego rodzaju działanie – działaniem przyczynowym. W wielu przypadkach nie jesteśmy w stanie usunąć przyczyny choroby. Staramy się, zatem usunąć lub przynajmniej zmniejszyć nasilenie objawów chorobowych. Tego rodzaju działanie nazywamy objawowym.

·               Działanie ośrodkowe i obwodowe. Działaniem ośrodkowym nazywamy działanie leków bezpośrednio na komórki nerwowe w OUN, po wchłonięciu się ich do krwiobiegu. Działanie obwodowe jest to działanie na obwodowy układ nerwowy – głównie na zakończenia nerwowe i ogólne.

·               Działanie miejscowe i ogólne. Działaniem miejscowym nazywamy działanie leków na tkanki w miejscu ich wprowadzenia. Działaniem ogólnym nazywamy działanie leków po ich wchłonięciu się do krwiobiegu.

·               Działanie wybiórcze. Niektóre leki podane w małych dawkach oddziałują wyłącznie na czynności tylko określonych narządów.

·               Działanie odwracalne i nieodwracalne. W zależności od leku i jego dawki działanie na organizm może być odwracalne (przemijające) lub nieodwracalne (nieprzemijające).

·               Działanie antagonistyczne – przeciwne, różnokierunkowe działanie leków prowadzące do osłabienia lub całkowitego zahamowania ich działania.

·               Działanie synergistyczne. Synergizm jest to zgodne, jednokierunkowe działanie leków na czynności organizmu, przy czym wynik ich działania sumuje się.

ZALEŻNOŚCI DZIAŁANIA LEKÓW OD JEGO DAWKI.

·               Efekt farmakologiczny leku – zmiana czynności komórki, narządu czy organizmu pod wpływem leku; zależy od dawki (stężenia) leku i w pewnym zakresie dawek czy stężeń (20 – 80% maksymalnej odpowiedzi na lek), jest on proporcjonalny do logarytmu dawki.

·               Aktywność leku – właściwości wyzwalania określonego efektu przez określoną dawkę.

·               Intensywność działania leku – właściwości wyzwalania maksymalnego efektu określonej wielkości; jeśli lek A w maksymalnej dawce (stężeniu) jest w stanie wywołać większy efekt maksymalny niż lek B w większej dawce (stężeniu), stwierdzamy, że ma większą intensywność działania.

·               Dawka minimalna – najmniejsza dawka leku, wywołująca efekt farmakologiczny.

·               Dawka maksymalna – największa dawka, która może być stosowania leczniczo.

·               Maksymalną dawką tolerowaną – największa dawka niewywołująca uchwytnych objawów toksycznych.

·               Dawka efektywna – dawka wywołująca określony efekt. Jeśli jest to pożądany efekt leczniczy, to dawkę tę nazywamy.

·               Dawka lecznicza – jest to dawka wywołująca pożądany efekt leczniczy.

·               Wskaźnik leczniczy – stosunek dawki wywołującej objawy toksyczne (lub śmierć) do dawki leczniczej.

·               Współczynnik „korzyści” – stosunek wartości terapeutycznej leku do jego działań niepożądanych.

MECHANIZM DZIAŁANIA.

·               Mechanizmem działania leku nazywamy sposób jego oddziaływania ze składnikami żywego organizmu w wyniku, czego dochodzi do wyzwolenia efektu farmakologicznego.

·               Biochemiczny (receptorowy),

·               Fizykochemiczny.

PUNKTY UCHWYTU DZIAŁANIA LEKU.

·               Enzymy i koenzymy – większość leków bezpośrednio lub pośrednio wpływa na aktywność enzymów, najczęściej je hamuje (inhibitory enzymatyczne, inhibitory anhydrazy węglowej, inhibitory syntetazy PG), niekiedy wzmaga.

·               Substraty – niektóre leki eliminują z procesów biologicznych określone składniki ustrojowe (np.: Cytryniany – wapń, siarczan protaminy – heparynę).

·               Kwasy nukleinowe – niektóre leki zmieniają funkcję komórek przez wpływ na kwasy nukleinowe – DNA i RNA. Tak działają np., niektóre leki przeciwnowotworowe, DNA jest również punktem uchwytu terapii genowej.

LOSY LEKÓW W ORGANIZMIE.

·               Uwalnianie leku polega na przechodzeniu substancji leczniczej z postaci leku do roztworu w płynach organizmu.

Dzieli się ono na trzy etapy:

·               Rozpad postaci leku,

·               Rozpuszczanie substancji leczniczej,

·               Dyfuzję leku do miejsca wchłaniania.

WCHŁANIANIE LEKÓW.

Leki wchłaniają się do krążenia ogólnego przez:

·               Skórę,

·               Płuca,

·               Błonę śluzową jamy ustnej,

·               Błonę śluzową żołądka,

·               Błonę śluzową jelita,

·               Błonę śluzową nosa,

·               Błonę śluzową pochwy,

·               Tkankę podskórną oraz doodbytniczo, dotchawiczo, śródoponowo

WYDALANIE LEKÓW.

Wydalanie odbywa się:

·               Z moczem,

·               Z żółcią,

·               Ze śliną,

·               Przez jelita,

·               Przez płuca,

·               Z potem,

·               Z mlekiem matki.

INTERAKCJE LEKÓW.

Współczesne leczenie polega najczęściej na stosowaniu u chorego kilku leków równocześnie. Należy pamiętać, że leki te mogą wzajemnie ze sobą interferować, zmieniając niekiedy swoje działanie. Wpływ jednego leku na skład, losy w organizmie i na działanie drugiego leku nazywamy interakcją leków.

Odróżniamy 3 rodzaje interakcji:

·               Farmacełtyczną,

·               Farmakodynamiczną,

·               Farmakokinetyczną.

DZIAŁANIE NIEPORZĄDNE LEKÓW.

Działanie nieporządne to wszystkie niekorzystne efekty działania leków, występujące po dawkach leczniczych. Działanie niepożądane może być nierozerwalnie związane z działaniem głównym (wysychanie w jamie ustnej po atropinie i działanie spazmolityczne) lub też może być od niego niezależnie.

PODZIAŁ.

Ze względu na zależność od działania farmakologicznego leku.

·               Działanie nieporządne bezpośrednie – np. Objawy parkinsonowe po pochodnych fenotiazyny.

·               Działanie niepożądane wtórne- następstwo odległych konsekwencji działania leku, np. hipowitaminoza B i K po stosowaniu doustnym antybiotyku o szerokim zakresie działania.

Ze względu na mechanizm powstawania:

·               Działanie niepożądane wynikające z działania farmakologicznego leku (zależnie od dawki).

·               Działanie niepożądane na tle uczuleniowym – reakcje alergiczne na lek (brak zależności od dawki).

·               Działanie teratogenne – szkodliwe działanie leków stosowanych w małych dawkach (efekt nie w pełni zależy od dawki) na płód w okresie organogenezy i embriogenezy (pierwszy trymestr) – powstawanie wad rozwojowych (zniekształceń, potworności).

·               Działanie embriotoksyczne – szkodliwe działanie leków na płód w dawkach toksycznych (efekt zależy od  dawki); może powodować obumarcie płodu, poronienie lub uszkodzenie płodu.

ŚRODKI ANTYSEPTYCZNE I ODKAŻAJĄCE.

·               Środki antyseptyczne nazywamy środki stosowane na powierzchnię żywych tkanek w celu zabicia drobnoustrojów lub zahamowania ich rozwoju. Mogą one niekiedy powodować podrażnienie tkanek, choć niektóre z nich działają ściągająco i przeciwzapalnie.

·               Środki dezynfekcyjne są to środki stosowane do zabicia drobnoustrojów znajdujących się poza organizmem. Są one zbyt toksyczne, aby mogły być stosowane na żywą tkankę organizmu wyższego – działają drażniąco, a w większych stężeniach żrąco.

MECHANIZM DZIAŁANIA ŚRODKÓW ODKAŻAJĄCYCH.

KWASY.

·               Drobnoustroje chorobotwórcze namnażają się tylko w określonym, zwykle stosunkowo wąskim zakresie odczynu środowiska – najczęściej w środowisku zasadowym. Wiadomo powszechnie z życia codziennego, że zakwaszanie produktów żywnościowych (marynaty, kiszonki) jest metodą ich konserwacji. Spośród kwasów, jako środki antyseptyczne do odkażania błon śluzowych i skóry nieuszkodzonej, stosuje się kwas borowy, dwuboran sodowy, kwas salicylowy oraz kwas benzoesowy.

ALDEHYDY, ALKOHOLE.

·               Wśród aldehydów szczególne znaczenie jako środek odkażający ma aldehyd mrówkowy (formaldehyd) oraz aldehyd glutarowy.

·               Silnymi środkami odkażającymi są alkohole alifatyczne (alkohol etylowy, izopropylowy).

...