Roman Ingarden (ur. 5 lutego 1893 w Krakowie, zm. 14 czerwca 1970 w Krakowie), polski filozof, profesor Uniwersytetu Lwowskiego (1925-1944), po wojnie toruńskiego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika (1945-1946) i Uniwersytetu Jagiellońskiego (1946-1950 i 1956-1963).

Życiorys [edytuj]

Studiował filozofię i matematykę we Lwowie i Getyndze. Doktoryzował się u Edmunda Husserla w roku 1918. W odrodzonej Polsce był profesorem gimnazjów w Lublinie, Warszawie i Toruniu. Habilitację uzyskał w roku 1924, co pozwoliło mu zostać docentem, a od 1933 profesorem Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. W czasie drugiej wojny światowej przebywał głównie we Lwowie, uczestniczył w tajnym nauczaniu i pracował nad swoim głównym dziełem, pt.: "Spór o istnienie świata".

Po zakończeniu okupacji hitlerowskiej wykładał na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, później na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.

Również po przejściu na emeryturę nadal wiele publikował, brał udział w międzynarodowych kongresach, wygłaszał odczyty w Polsce i za granicą. Był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, Polskiej Akademii Nauk oraz wielu zagranicznych towarzystw naukowych. Opublikował łącznie 224 prace, pisał głównie po polsku i niemiecku. Wiele jego dzieł doczekało się tłumaczeń na języki obce. Dokonał kilku przekładów na język polski (m. in Krytyki czystego rozumu Immanuela Kanta). Pozostawił bogatą spuściznę rękopiśmienną.

Korespondował z Edytą Stein, późniejszą świętą.

1 lipca 1919 ożenił się z lekarką Marią Adelą Józefą Pol. Mieli trzech synów: Romana Stanisława (ur. 1920), Jerzego Kazimierza (ur. 1921) oraz Janusza Stefana (ur. 1923).

Poglądy [edytuj]

Głównym przedmiotem badań Ingardena były zagadnienia z epistemologii, ontologii i estetyki. Był on także autorem kilku prac z zakresu aksjologii, antropologii filozoficznej i filozofii języka. Mistrzem i nauczycielem Ingardena był twórca fenomenologii - Edmund Husserl. Badania filozoficzne przeprowadzone przez Ingardena często krytycznie nawiązują do analiz Husserla. Jednak w odróżnieniu od swojego mistrza Ingarden na gruncie epistemologii argumentował za realizmem, a w ontologii, w celu rozstrzygnięcia sporu dotyczącego sposobu istnienia świata danego nam w percepcji, wyróżniał i analizował następujące sposoby istnienia: realny (przedmioty trwające w czasie, procesy, zdarzenia), idealny, intencjonalny i absolutny.

Główne dzieła [edytuj]

·         Intuition und Intellekt bei Henri Bergson, 1921 (Intuicja i intelekt u Henryka Bergsona, 1963)

·         Essentiale Fragen, 1925 (O pytaniach esencjalnych, 1972)

·         Das literarische Kunstwerk, 1931 (O dziele literackim, 1960)

·         O poznawaniu dzieła literackiego, 1937

·         Szkice z filozofii literatury, 1947

·         Studia z estetyki, 1957-1970

o        t. I, 1957

o        t. II, 1958

o        t. III, 1970

·         Über die Verantwortung. Ihre ontischen Fundamente, 1970 (O odpowiedzialności i jej podstawach ontycznych, 1972)

·         U podstaw teorii poznania, 1971

·         Książeczka o człowieku, 1972

·         Utwór muzyczny i sprawa jego tożsamości, 1973

·         Spór o istnienie świata, 1947-1974

o        t. I, Ontologia egzystencjalna 1947

o        t. II, Ontologia formalna 1948

§         cz. 1, Forma i istota

§         cz. 2, Świat i świadomość

o        t. III, Über die kausale Struktur der realen Welt, 1974 (O strukturze przyczynowej realnego świata,

Biogram

Roman Witold Ingarden urodził się 5 lutego 1893 r. w Krakowie. Jego ojciec, Roman Kajetan, był inżynierem wodnym, matka zaś, Witosława z Radwańskich, nauczycielką. Rodziny obydwojga rodziców były rodzinami typowo mieszczańskimi, obfitującymi w lekarzy, artystów i architektów. Państwo Ingardenowie oprócz syna mieli również dwie córki: Marię i Jadwigę.

Roman Witold był niezwykle zdolnym młodzieńcem, którego ambicje i zapał były nieustannie podsycane przez najbliższą rodzinę. Uczył się celująco (egzamin dojrzałości w 1911), nie zaniedbując talentu muzycznego. W 1909 r. ukończył bowiem klasę skrzypiec w Konserwatorium Polskiego Towarzystwa Muzycznego we Lwowie. Od 1909 do 1912 r. Roman Ingarden prowadził pamiętnik, w którym zdawał sprawę ze swych młodzieńczych dylematów dotyczące wyboru drogi życiowej. Jakkolwiek pociągała go nauka, to jednak chciał on przede wszystkim zostać poetą. Nie było to niczym dziwnym, gdy wziąć pod uwagę zarówno uzdolnienia i sporą wrażliwość Ingardena jak i młodopolski klimat panujący w owym czasie we Lwowie. Porzucił on te zamiary, rozczarowany jakością swych poetyckich utworów. Zainteresowania literaturą i sprawami ducha nie wyzbył się jednak Ingarden nigdy, co zaowocowało w późniejszych latach głębokimi analizami estetycznymi i filozoficzną teorią dzieła literackiego.

Po maturze Ingarden zdecydował się na studia filozoficzne (co motywował pasją poznawczą) połączone z przedmiotami przyrodniczymi oraz matematyką (za czym stały racje zarobkowe). Niemniej studia w Uniwersytecie Lwowskim rozczarowały przyszłego fenomenologa. Toteż jego ojciec pozwolił mu na podjęcie studiów za granicą. Dzięki namowom Kazimierza Twardowskiego młody Ingarden wybrał Getyngę (1913), co zaowocowało dalekosiężnymi konsekwencjami zarówno dla młodego filozofa, jak i dla filozofii w ogóle. W Getyndze wszak Ingarden (gdzie oprócz filozofii studiował również matematykę, m. in. pod kierunkiem D. Hilberta) po raz pierwszy zetknął się z prężnie rozwijającym się w owym czasie kierunkiem filozoficznym, fenomenologią. Początkowo uczęszczał na zajęcia związanego z fenomenologią Adolfa Reinacha, które sobie niezwykle cenił. Później dopiero, w drugim semestrze 1913 r., został uczestnikiem seminarium Edmunda Husserla, twórcy dwudziestowiecznej fenomenologii, pod którego kierunkiem napisał i obronił doktorat (Intuition und Intellekt bei Henri Bergson. Darstellung und Versuch einer Kritik, 1918). W Getyndze Ingarden studiował do roku 1916, z przerwą pomiędzy październikiem 1914 a majem 1915, który to okres spędził na studiach w Wiedniu (tam znajdował się wówczas Uniwersytet Jana Kazimierza). Pomiędzy 1916 a 1917 r. studiował we Fryburgu Bryzgowijskim, gdzie obronił swoją pracę doktorską.

Kontakty z Husserlem oraz filozofami skupionymi wokół niego oddziałały na filozoficzny rozwój Ingardena najmocniej. Znaczny swój udział w kształtowaniu jego poglądów miała również zawarta w czasie studiów we Fryburgu Bryzgowijskim przyjaźń z Edith Stein. Niemniej Roman Ingarden już w czasie studiów dość wyraźnie zaznaczał swoją indywidualność. Fascynował się fenomenologią, ale nigdy nie był wobec niej bezkrytyczny. Później ta krytyczna postawa doprowadziła do sprzeciwu wobec, przedstawionej przez Husserla, transcendentalnej wersji fenomenologii i wypracowania podwalin systematycznej obrony realistycznego stanowiska metafizycznego.

Po studiach w Niemczech Ingarden przez krótki okres był prywatnym nauczycielem synów hrabiny Anny Tarnowskiej w Końskich. Następnie uczył matematyki, propedeutyki filozofii, logiki oraz teorii poznania w szkołach o rozmaitym profilu najpierw w Lublinie, potem w Warszawie.

W Warszawie w 1919 r. Ingarden ożenił się z Marią Pol, okulistką. Ich pierwsze dziecko, syn Stanisław, przyszło na świat w 1920 r. Ponieważ mieszkanie w Warszawie nie nadawało się do użytku nawet dla trójosobowej rodziny, Ingarden skorzystał z oferty pracy na prowincji. Nauczycielem w Państwowym Gimnazjum w Toruniu został Ingarden w 1921 r. Uczył tam głównie matematyki do 1925 r., z trudem godząc obowiązki szkolne z pracą naukową, której nie wyrzekł się, pomimo braku kontaktu z fachową literaturą. W Toruniu powstała jego rozprawa habilitacyjna O pytaniach esencjalnych, którą przełożył na język niemiecki i wydał w Niemczech, ponieważ w Polsce nie było możliwości jej publikacji. Kolokwium habilitacyjne odbyło się 27 czerwca na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie.

W 1925 r. Ingarden przeniósł się do Lwowa, gdzie starał się otrzymać katedrę. Jako docent prowadził zajęcia w uniwersytecie, a także pracował w gimnazjum jako nauczyciel. Starania o katedrę przyniosły rezulatat dopiero w roku 1933. Do tego czasu Ingarden zdołał sobie jednak zdobyć renomę jednego z najwybitniejszych polskich filozofów. W drugiej połowie lat dwudziestych zajmował się przede wszystkim filozofią literatury. Wtedy powstało jego najsłynniejsze dzieło estetyczne Das...