FONOGESTY.doc

(149 KB) Pobierz

LOGO

FONOGESTY - CUED SPEECH
w polskiej adaptacji

Strona główna > Komunikacja alternatywna

Fonogesty

To system umownych gestów, które uzupełniają mowę, a tym samym ułatwiają człowiekowi niesłyszącemu wzrokowe odbieranie wypowiedzi słownych, czyli odczytywanie mowy z ust. A zatem, mówimy i jednocześnie dłonią w okolicy twarzy pokazujemy to, co mówimy. Osoba niesłysząca obserwuje więc nie tylko nasze usta w trakcie mówienia, ale i dłoń znajdującą się w pobliżu ust.

Określony układ dłoni jest jednakowy dla większej ilości spółgłosek i niekiedy w tym samym miejscu znajduje się lokacja dla dwóch samogłosek. Jak wiec dziecko rozpozna, że wypowiadamy głoskę „t” a nie „m”? Obserwując siebie w lustrze możemy wypowiedzieć te głoski i szybko zauważymy, że wygląd ust i innych widocznych narządów artykulacyjnych jest inny przy wypowiadaniu każdej z tych głosek. Tak więc różne na ustach, może być wypowiadane w połączeniu z takim samym gestem, co pozwoli dokładnie rozpoznać wypowiadaną głoskę czy sylabę. Z kolei głoskom, które mają podobny obraz na ustach, jak: „p”, „b”, „m”, towarzyszą odmienne gesty różnicujące te głoski. Mówiąc, pokazujemy kolejne cząstki fonogestowe. Są to poszczególne głoski bądź sylaby. W dalszej części wyjaśnię to na ilustracjach i przykładach.

Przykładowe lokacje dłoni dla wypowiadanych wyrazów

Układ fonogestów dla wybranych sylab

Pochodzenie i koncepcja metody Cued Speech

Metoda Cued Speech pojawiła się w Stanach Zjednoczonych w latach sześćdziesiątych XX w., po doświadczeniach z wieloma innymi metodami zarówno audio-werbalnymi i audio-oralnymi, jak również opartymi na stosowaniu języka migowego i po badaniach, które stale wykazywały ograniczoną skuteczność kształcenia niesłyszących. Opracował ją w roku 1966 dr Robert Orin Cornett (matematyk i fizyk), który był wówczas prorektorem w Uniwersytecie Gallaudeta w Waszyngtonie. W tym czasie w słynnej amerykańskiej uczelni dla niesłyszących popularna była koncepcja tzw. „komunikacji totalnej” - studentów kształcono z zastosowaniem różnych środków komunikacji, ale przede wszystkim z użyciem języka migowego. Umiejętność komunikowania się w sytuacjach codziennych, chociaż bardzo ważna, nie jest jednak jednoznaczna z umiejętnością korzystania z wiedzy, którą można uzyskać tylko dzięki pełnej znajomości języka dźwiękowego, używanego przez całe społeczeństwo w dwóch odmianach: mówionej i pisanej. Pod kierunkiem Cornetta przeprowadzono badania wyników kształcenia. Okazało się, że głusi studenci nie umieją czytać, bowiem nie znają w wystarczającym stopniu swojego języka, stąd podjęto próby znalezienia sposobu udostępniania języka w takiej postaci, która umożliwiłaby dokładne, pełniejsze poznanie wszystkich jego elementów. Jednocześnie chodziło o to, aby poznawanie języka odbywało się w naturalnych warunkach życia dziecka, tj. czasie swobodnych rozmów z osobami bliskimi. Do realizacji tego zadania dr Cornett umiejętnie wykorzystał swoją wiedzę z zakresu akustyki, fonetyki i fonologii. Zastosował następujące rozumowanie: jeśli obrazy wymawianych głosek będą różniły się od siebie wyglądem tak samo jak różnią się dźwięki dla normalnie funkcjonującego ucha, to dziecko z uszkodzeniem słuchu będzie mogło łatwo nauczyć się języka dzięki spostrzeganiu wzrokowemu. Wiadomo jednak, że obrazy głosek na ustach nie różnią się od siebie tak wyraźnie, żeby można było każdą z nich rozpoznać w szybko płynącym „potoku mowy”. Układy ust w czasie wymawiania różnych głosek są bardzo podobne, a często nawet identyczne. Trzeba je więc uzupełnić czymś, co sprawi, że staną się wyraziste i jednoznaczne - tak powstał pomysł zastosowania dyskretnych ruchów ręki i układów palców (fonogesty).

Pomysł stosowania gestów, które nie mają własnego znaczenia, a jedynie uzupełniają obrazy głosek na ustach, nie jest nowy w surdopedagogice. Na początku XIX w. polski lekarz i surdopedagog, Jan Siestrzyński stworzył koncepcję „znaków ręczno-ustnych”... Niestety nie zostały one wykorzystane na szerszą skalę i nie zachowała się też ich pełna prezentacja. Siestrzyński zastosował siedem układów dłoni, które uzupełniały wymawiane głoski, pomagając je odróżnić i rozpoznać. Metoda ta tym się różni od koncepcji Cornetta, że Siestrzyński wówczas nie potrafił jeszcze docenić odmiennych funkcji samogłosek i spółgłosek w ciągu fonicznym (potraktował je jednakowo). R. Orin Cornett nie znał pomysłu Siestrzyńskiego, ale zastosował podobne rozumowanie i - uwzględniając nowoczesną wiedzę o spółgłoskowo-samogłoskowej strukturze ciągu fonicznego mowy - opracował system gestów wspomagających, uzupełniając samogłoski ruchami ręki w kierunku umownych punktów, a spółgłoski - umownymi układami palców.

Zasada uzupełniania jest następująca: podobnemu na ustach towarzyszy inne na dłoni. Gesty nie zastępują mówienia. Są do niego dodane. Ich celem nie jest oznaczanie cech fonologicznych głosek, ale wzbogacenie wizualnego kontinuum mowy tak, żeby wszystkie jednostki językowe stały się dostępne dla osoby odczytującej z ust. Okazało się, że wystarczy osiem układów palców i cztery lub pięć umownych lokacji dłoni w pobliżu twarzy, aby można było osiągnąć jednoznaczne obrazy jednostek ciągu połączeń ruchów narządów mowy i ręki.

Zastosowanie metody fonogestów (Cued Speech)

Pomysł Cornett`a okazał się interesujący teoretycznie, ale również realny w praktyce i wkrótce znalazł zastosowanie w kształceniu dzieci z najgłębszymi uszkodzeniami słuchu. Odtąd tysiące dzieci na wszystkich kontynentach miały możność doznać dobroczynnego wpływu tego sposobu wspomagania komunikacji językowej. Metoda najpierw upowszechniła się w krajach anglojęzycznych: w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Wielkiej Brytanii i Australii. W ciągu następnych dwudziestu lat metoda została zaadaptowana do kilkudziesięciu języków używanych przez duże społeczności na świecie i jest znana w wielu krajach. Obecnie jest już przystosowana do 60 języków. Liczba dzieci niesłyszących używających tej metody jest już bardzo wysoka, np. we Francji - 5000, w Stanach Zjednoczonych - 1 500. Cued Speech jest używana w wielu dużych ośrodkach specjalnych dla głuchych, ale głównie w rodzinach słyszących wychowujących niesłyszące dzieci oraz w nauczaniu zintegrowanym, w szkołach, do których uczęszczają pojedyncze dzieci niesłyszące razem ze słyszącymi. Najpowszechniej i najskuteczniej - jak informują publikacje - są używane w Australii, Kanadzie, Stanach Zjednoczonych i Indiach. Są stosowane z powodzeniem w Belgii (w Ośrodku „Rozumieć i Mówić” w Brukseli) i we Francji (w Narodowym Instytucie Głuchych w Paryżu). Na świecie istnieją ośrodki i stowarzyszenia zajmujące się upowszechnianiem Cued Speech wśród rodzin wychowujących dzieci z głęboko uszkodzonym słuchem (np. Narodowe Stowarzyszenie Cued Speech w Stanach Zjednoczonych). Wydawane są też specjalne czasopisma (np. „Cued Speech News”) i inne publikacje poświęcone tej metodzie. Prowadzone są badania naukowe oceniające jej przydatność i warunki skuteczności. Liczne materiały dotyczące tej metody można uzyskać za pośrednictwem internetu.

Adaptacja Cued Speech do języka polskiego powstała z inicjatywy prof. Tadeusza Gałkowskiego, który od początku lat osiemdziesiątych patronuje upowszechnianiu w Polsce nowatorskiej myśli w dziedzinie metod rehabilitacji dzieci z uszkodzonym słuchem. Twórcą jej jest p. Kazimiera Krakowiak - wykładowca i pracownik naukowy na KUL i UMCS (Zakład Logopedii...) w Lublinie.

Fonogesty także w Polsce spotykają się z coraz lepszym zrozumieniem i akceptacją wśród specjalistów i rodziców, których przekonuje racjonalna koncepcja, skuteczność i łatwość stosowania, a także fakt, że metoda ta bardzo dobrze współdziała z wychowaniem słuchowym, zwiększając efekty zastosowania protez słuchowych (aparatów oraz implantów ślimakowych), i nie uzależnia dziecka od siebie. Obecnie w naszym kraju z fonogestów korzysta około 200 osób z głębokimi uszkodzeniami słuchu. Metoda ta jest stosowana w szkołach i klasach specjalnych w Kaliszu, Radomiu, Lublinie, Toruniu, Długopolu Zdroju, Wrocławiu, Łodzi, Elblągu, Płocku i Legnicy. Z każdym rokiem powiększa się kadra surdopedagogów umiejętnie stosujących fonogesty. W Katolickim Uniwersytecie Lubelskim od 1999 r. działa Podyplomowe Studium Surdopedagogiki „Komunikacja językowa z niesłyszącymi i słabosłyszącymi”, które kształci specjalistów i ma w programie praktyczną naukę mówienia z fonogestami.