DIAGNOZA PEDAGOGICZNA i KONSTRUOWANIE INDYWIDUALNYCH PROGRAMÓW EDUKACYJNO-TERAPEUTYCZNYCH -> IPET

Małgorzata Bączewska i Iwona Szyszkowska-Jachowicz nauczycielki w IGO Warszawa

Dziecko zdrowe i dziecko niepełnosprawne jest integralną, niepowtarzalną jednostką o określonym potencjale rozwojowym. Rozwój ten jest procesem złożonym, wieloaspektowym, przebiegającym w czasie, a więc niełatwym do jednoznacznej, jednorazowej oceny zwłaszcza jeśli dotyczy ucznia niepełnosprawnego.

Oceniając rozwój dziecka rozpatrujemy trzy płaszczyzny:

I - rozwój fizyczny dziecka

II  - rozwój społeczno – emocjonalny

III  - rozwój intelektualny, osiągnięcia edukacyjne dziecka

I - rozwój fizyczny dziecka to:

·         rozwój kondycji i sprawności

·         stan zdrowia

Rozwój fizyczny jest ściśle powiązany z rozwojem społeczno – emocjonalnym i intelektualnym dziecka.

Dziecko z wadami rozwojowymi i złym stanem zdrowia:

-          szybciej się męczy przy pracy fizycznej i umysłowej,

-          ma mniejsze możliwości prawidłowego spostrzegania, zapamiętywania i odtwarzania wiadomości,

-          słabo koncentruje uwagę

W efekcie nie uzyskuje dobrych wyników, traci motywację do nauki a to może powodować:

-          zaburzenia osobowości związane z niezaspokojeniem potrzeb,

-          negatywne postawy w stosunku do nauki, kolegów, nauczycieli, rodziców,

-          negatywny obraz własnej osoby

II – rozwój społeczno – emocjonalny to:

·         zachowania i emocje w stosunku do siebie, innych ludzi, przyrody

Emocje i uczucia pozwalają dziecku na ocenę i ustosunkowanie się do otoczenia i do samego siebie. Wpływają na regulowanie wzajemnych oddziaływań, komunikowanie się z ludźmi i przystosowanie do otoczenia.

III – rozwój intelektualny, osiągnięcia edukacyjne dziecka

w zakresie :

·         umiejętności: czytania, pisania, mówienia, słuchania, rachowania, rozumowania, zdobywania informacji

·         rozwoju indywidualnych uzdolnień i zainteresowań

W rozwoju tym obserwuje się stałą kolejność – dziecko przechodzi od prostych czynności do wyższych form działania. Tak więc rozpoznanie poziomu rozwoju podstawowych funkcji ma dla postępów w rozwoju i zdobywaniu wiedzy przez dziecko istotne znaczenie. Będzie stanowiło dla nas – nauczycieli podstawę do właściwego planowania i organizowania pracy oraz objęcia ucznia specjalistyczną pomocą zgodnie z zarządzeniami MENiS.

Istotną staje się wtedy jakość naszego postępowania pedagogicznego, która wyznacza poznanie (diagnozę) ucznia, wspomaganie jego rozwoju (program) a w reszcie skuteczność czyli odniesienie sukcesu w określonym wymiarze.

„... Pomoc osobie niepełnosprawnej ma większe szanse powodzenia, jeśli zdołamy ogarnąć możliwie wszystkie aspekty jej funkcjonowania i dostrzec ... jej ograniczone i mocne obszary aktywności, jej słabości i siły rozwojowe” (J. Głodkowska).

Pomoc, oparta na naszej ocenie dziecka będzie trafna i w pełni wartościowa jeśli oprzemy się na właściwie przeprowadzonej diagnozie, czyli poznaniu. Tworząc naszą diagnozę pedagogiczną będziemy współpracować z rodzicami, dzieckiem, psychologiem, lekarzem, logopedą.

Diagnoza pedagogiczna (wg W. Okonia) to rozpoznanie jakiegoś zdarzenia czy sytuacji w celu zdobycia dokładnych informacji i przygotowanie do działań naprawczych.

Pełna diagnoza pedagogiczna opiera się na:

-          obserwacji zachowań dziecka w sytuacjach zadaniowych i społecznych

-          rozmowach z dzieckiem  ( w miarę możliwości)

-          wywiadach z rodzicami ( wywiad powinien zawierać interesujące nas pytania dotyczące dziecka, jego „historii” i funkcjonowania w rodzinie)

-          analizy wytworów dziecka

-          badaniach diagnostycznych np. testach

-          szczegółowej i wnikliwej analizie dokumentów dziecka

Cechy diagnozy.

Wszechstronna diagnoza powinna być:

-          pozytywna -> ujawniać nie tylko to, co okaleczone czy zaburzone, ale akcentować to, co jest siłą i mocną stroną dziecka,

-          profilowa -> umożliwiać dostrzeganie dziecka w złożoności danych o jego funkcjonowaniu psychofizycznym z możliwością prezentacji graficznej,

-          rozwojowa -> ujmować funkcjonowanie dziecka w jego „stawaniu się” – analizować dynamikę rozwojową, określać, jakiego rodzaju zmiany rozwojowe stwierdza się w naturalnych warunkach edukacyjnych, a także pod wpływem zaplanowanych oddziaływań rehabilitacyjnych,

-          kompleksowa -> obejmować możliwie pełny zakres informacji o dziecku, jego procesach intelektualnych, emocjonalnych, percepcyjnych, wykonawczych, wrażliwości społecznej,

-          ukierunkowująca proces wspomagania i korygowania  rozwoju (wskazania diagnostyczne) służyć konstruowaniu programów usprawniająco – korygujących rozwój dziecka,

-          prognostyczna -> pozwalać choć w zarysie, orientacyjnie przewidywać osiągnięcia dziecka w różnych zakresach jego  funkcjonowania szkolnego

-          nieinwazyjna -> nie stwarzać sztucznych sytuacji badawczych, ale wykorzystywać naturalne sytuacje procesu nauczania i z niego czerpać informacje o dziecku

Diagnoza obrazuje:

-          tempo

-          rytm

-          dynamikę rozwoju dziecka

Tempo rozwoju może być:

-          opóźnione

-          normalne

-          przyspieszone

Rytm rozwoju może być:

-          harmonijny

-          nieharmonijny

Dynamika rozwoju może być:

-          zahamowana

-          przyspieszona

-          cofnięta

Bardzo ważna jest osoby, która przeprowadza diagnozę dziecka. Powinna znać i akceptować dziecko, mieć z nim dobry kontakt ( co jest szczególnie istotne w przypadku dzieci niesłyszących), uczestniczyć w aktywnościach dziecka, potrafić obserwować i być refleksyjną.

Znając wyjściowy, początkowy stan rozwoju ucznia możemy:

-          oceniać jego postępy w rozwoju nawet wtedy, gdy są one niewielkie i nie odpowiadają wymaganiom programowym,

-          lepiej ocenić wysiłek, który dziecko wkłada w zdobywanie wiadomości, umiejętności i sprawności,

-          lepiej zrozumieć jego uzdolnienia lub trudności,

-          nawiązać z dzieckiem głębsze więzi emocjonalne.

Ponadto posiadając wiedzę o uczniu uzyskaną podczas przeprowadzonej przez nas diagnozy pedagogicznej możemy dokonać kompleksowej oceny rozwoju dziecka i przystąpić do konstruowania indywidualnego programu edukacyjno – terapeutycznego IPET.

Niepowodzenia edukacyjne dzieci niepełnosprawnych ujawniają mechanizm nakładania się przyczyn pierwotnych i wtórnych, narastania sytuacji ranienia potrzeb dziecka, poczucia mniejszej własnej wartości, niezaspokojonego poczucia bezpieczeństwa, tworzenia się mechanizmów braku sukcesu. (za J. Głodkowska)

Podstawowym i najważniejszym zadaniem wszystkich osób pracujących z niepełnosprawnym dzieckiem jest akceptacja dziecka i wszechstronna pomoc mająca na celu osiągnięcie przez nie optymalnego na miarę jego możliwości rozwoju w sferach: umysłowych, emocjonalnych, społecznych i fizycznych.

Aby sprostać temu zadaniu należy najpierw określić stopień niepełnosprawności dziecka, a więc jego iloraz inteligencji, możliwości komunikowania się, zakres wiadomości i umiejętności, jego potrzeby, funkcjonowanie w grupie rówieśniczej i pełnienie ról społecznych, jego poczucie tożsamości oraz stosunek do innych ludzi.

Następnie należy określić wszelkie sposoby zmierzające do osiągnięcia optymalnego rozwoju dziecka, bowiem podstawą kształcenia jest właściwe dopasowanie zadań edukacyjnych do możliwości dziecka.

Posiadając wiedzę o uczniu uzyskaną podczas przeprowadzonej przez nas diagnozy pedagogicznej możemy dokonać kompleksowej oceny rozwoju dziecka i przystąpić do konstruowania indywidualnego programu edukacyjno – terapeutycznego IPET.

Zadania umieszczone w programie powinny:

-          mieścić się w sferze najbliższego rozwoju dziecka

-          ćwiczyć funkcje najbardziej zaburzone

-          wykorzystywać mocne strony dziecka

-          sprawiać dziecku przyjemność, być atrakcyjne, zachęcać do zdobywania wiedzy

-          uwzględniać zasadę „małych kroków”

-          umożliwiać odnoszenie sukcesów ( nawet drobnych)

-          nie mogą być ani zbyt łatwe, ani zbyt trudne

Prawidłowo skonstruowany program  usprawniania powinien obejmować wszystkie sfery rozwojowe dziecka:

-          percepcyjną

-          motoryczną

-          poznawczą

-          społeczno – emocjonalną

Program stymulacji sfery percepcyjnej powinien zawierać ćwiczenia z zakresu:

-          naśladowania

-          percepcji wzrokowej

-          percepcji słuchowej

-          percepcji węchowej, dotykowej, smakowej

Program stymulacji sfery motorycznej obejmuje ćwiczenia:

- motoryki małej

- motoryki dużej

- koordynacji wzrokowo – ruchowej

Stymulacja sfery poznawczej to:

-          rozwijanie umiejętności komunikacji

-          doskonalenie znajomości schematu własnego ciała

-          doskonalenie orientacji przestrzennej

-          doskonalenie orientacji w czasie

-          ćwiczenie umiejętności matematycznych

Program stymulacji społeczno – emocjonalnej ma zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa i akceptacji, uczyć właściwych zachowań społecznych, kształtować poczucie własnej tożsamości, uczyć wyrażania własnych potrzeb, uczyć i doskonalić samoobsługę

Nasz program powinien zawierać cele, które chcemy osiągnąć i przewidywany przez nas czas ich realizacji (cele bezpośrednie, o charakterze pośrednim i długoterminowe.

Przykładowy program, napisany dla ucznia klasy pierwszej, posiadającego orzeczenie o upośledzeniu w stopniu lekkich i alalię.

IPET– INDYWIDUALNY PROGRAM EKUKACYJNO - TERAPEUTYCZNY usprawniania Damiana w poszczeólnych sferach rozwoju oraz wybrane ćwiczenia programowe przewidziane na najbliższy rok

I  Plan stymulacji sfery percepcyjnej

1.      W zakresie naśladowania:

-          naśladowanie ruchów i głosów zwierząt

Ø      pokaż jak chodzi kotek i jak się myje

Ø      pokaż jak skacze żaba

Ø      pokaż jak bocian chodzi po łące i łapie żaby

Ø      pokaż jak szczeka piesek

Ø      pokaż jak woła kogut

Ø      pokaż jak muczy krowa...

-          zabawa w miny (z lusterkiem)

Ø      zrób wesołą minkę a teraz smutną

Ø      pokaż jaki jesteś zły...

-          naśladowanie ruchów  narządów artykulacyjnych (warg, języka, policzków..)

Ø      pokaż język i schowaj go

Ø      obliż językiem górną wargę a teraz dolną

Ø      wypchnij językiem policzek a teraz drugi

Ø      napełnij policzki powietrzem

Ø      pokaż jak parska wargami konik

-          zabawy w naśladowanie pozycji -> pomniki

-          naśladowanie dwustopniowych działań

Ø      nauczyciel stuka w tablicę i siada na krześle –uczeń powtarza te czynności

Ø      nauczyciel obchodzi stół i kładzie się na nim

-          naśladowanie ruchów rąk i nóg

Ø      pajacyk

Ø      wiatrak

-          powtarzanie czynności wykonywanych przez nauczyciela i kolegów

Ø      wybrany uczeń wkłada do pudełka: piłeczkę, klocek i samochodzik – Damian ma za zadanie włożyć przed...