Stary Widzew (2007.05.24).pdf

SPA CERO WNIK

S T ARY

WIDZEW

CZWARTEK

24 MAJA 2007 r.

TEKSTY:

RYSZARD BONISŁAWSKI

JOANNA PODOLSKA

PROJEKT GRAFICZNY:

MACIEJ KAŁKUS

FOTOEDYTOR:

DARIUSZ KULESZA

ZDJÊCIA:

RYSZARD BONISŁAWSKI

MAŁGORZATAKUJAWKA

DARIUSZ KULESZA

TOMASZ STAÑCZAK

SKŁAD I ŁAMANIE:

STEFAN BRAJTER

REDAKCJA:

JOANNA PODOLSKA

BEZPŁATNY DODATEK

DO „GAZETY WYBORCZEJ”

Na zdjêciu:

Osiedle robotnicze

na Ksiê¿ym Młynie

- nostalgiczny klimat

przemysłowej Łodzi

ŁÓD �

S T ARY

WIDZEW

| SPACEROWNIK | STARY WIDZEW

przemysłowej Łodzi. Na trasie czeka nas mnóstwo atrakcji, miejsc znanych i takich, o których łodzianie nie słyszeli, albo niewiele wiedz¹.

Zaczynamy w niedzielê o godz. 15 spod pałacu Scheiblera na Wodnym Rynku, czyli sprzed Muzeum Kinematografii przy placu

Zwyciêstwa 1 . Warto wczeœniej zajrzeæ do œrodka pałacu i obejrzeæ zabytkowe wnêtrza i zbiory. Nasz¹ trasê mo¿na podzieliæ na kilka

odcinków i przejœæ wolnym spacerkiem w inne dni, ale mo¿na j¹ pokonaæ w kilka godzin. Zachêcamy te¿ do dopowiadania naszych opowieœci.

Mamy mało miejsca, aby opisaæ historiê wszystkich mijanych obiektów, ale planujemy wydaæ ksi¹¿kê, która bêdzie wspaniałym przewodnikiem

po Łodzi. Chcielibyœmy, aby Pañstwo j¹ współtworzyli. Mo¿e znacie jakieœ ciekawostki o budynkach, właœcicielach fabryk czy pałaców,

pamiêtacie anegdoty, rodzinne tajemnice, a mo¿e macie w domu archiwalne pami¹tki czy fotografie z nimi zwi¹zane... Prosimy, podzielcie siê

z nami. Zapraszamy do zwiedzania Łodzi razem z nami, naprawdê jest co ogl¹daæ!

RYSZARD BONISŁAWSKI I JOANNA PODOLSKA

Wszelkie uwagi i uzupełnienia prosimy kierowaæ na adres:

Gazeta Wyborcza, ul. Sienkiewicza 72, 90-318 ŁódŸ,

e-mail: spacerownik@lodz.agora.pl

z dopiskiem „Spacerownik”

NA WODNYM RYNKU

% Nie przechodzimy na drug¹ stronê

al. Piłsudskiego, ale z daleka widaæ ci¹g dawnych

domów familijnych. Mo¿na wybraæ siê tam innym

razem, by obejrzeæ je z bliska.

+ Szybki wzrost produkcji i zatrudnienia

sprawiły, ¿e ju¿ w 1868 r. Karol Scheibler

zatrudniał setki robotników - to skłoniło

przemysłowca do budowy pierwszych w Ło-

dzi, wzorcowych domów familijnych . Zapro-

jektował je Jan Bojankowski. Wznoszone

były od 1865 r. do 1868 r. wzdłu¿ północnej

krawêdzi Wodnego Rynku. Dziœ znajduj¹

siê po drugiej stronie al. Piłsudskiego i nie-

wiele osób kojarzy je z fabryk¹ przy pl.

Zwyciêstwa. Osiedle składało siê z piêciu

budynków dwupiêtrowych i jednego par-

terowego od strony ul. Wodnej. Scheibler

zło¿ył do władz miasta dodatkow¹ proœ-

bê o wyra¿enie zgody na budowê kolej-

nych trzech domów, ale nigdy ich nie po-

stawił. „Familijniaki” stanêły na wprost

pałacu i fabryki, tworz¹c charakterystycz-

ny układ, znany wczeœniej z magnackich

folwarków: miejsce pracy - pałac właœci-

ciela - czworaki.

Do dzisiaj pozostały jedynie domy piêtro-

we, maj¹ one po 10 mieszkañ na kondygna-

cji: cztery wiêksze w czêœci œrodkowej po

22 mkw. i szeœæ mniejszych o pow. 13 mkw.

Do ka¿dego budynku dobudowano po

dwie klatki schodowe (okazałe przybu-

dówki od strony podwórka), prowadziły

od nich w¹skie, poprzeczne korytarze

z wejœciami prosto do izb. Izby maj¹ po

dwa okna i przewód kominowy. Budynki

nie s¹ podpiwniczone, komórki, ubikacje

i pralnie ulokowano na podwórzu, oddziel-

nie dla ka¿dego domu. Elewacje nie posia-

daj¹ ozdób architektonicznych, s¹ surowe

i proste, wczeœniej były nietynkowane.

Przestrzenie pomiêdzy domami wypełnia-

ły małe ogródki, oddzielone od rynku

drewnianym płotem.

Tak wygl¹dał Wodny Rynek sto lat temu, w tle domy familijne wybudowane przez Scheiblera

% Zaczynamy na placu Zwyciêstwa przed Mu-

zeum Kinematografii (dojazd tramwajami

nr 8, 10, 14 do ul. Targowej).

intensywny rozwój tej czêœci miasta. Powstało

du¿e targowisko, coraz popularniejsze wœród

mieszkañców Łodzi, przy którym były szynki

i drobne sklepiki. Gdy Karol Scheibler, jeden

z najsłynniejszych łódzkich fabrykantów, otrzy-

mał od władz miejskich plac w œrodku parku,

przeznaczył go na swój pałac i fabrykê. Powsta-

wały w latach 1855-1865. Wkrótce wybudował

w północnej czêœci rynku domy dla robotników,

a po 1880 r. wykupił czêœæ rynku przy pałacu. Na

pocz¹tku wieku Wodny Rynek poł¹czono ze

œródmieœciem lini¹ tramwajow¹.

Dziœ z pierwotnego układu rynku nie pozosta-

ło zbyt wiele. Po wytyczeniu dwupasmowej tra-

sy, w miejscu dawnej ulicy Głównej i wyburze-

niu czêœci budynków (w 1978 r.), Wodny Rynek

nie przypomina ju¿ w niczym dawnego cen-

tralnego placu południowej czêœci Łodzi, któ-

ry pokazujemy na starej fotografii. Trudno so-

bie wyobraziæ, ¿e to miejsce było kiedyœ gwar-

nym kipi¹cym ¿yciem targowiskiem i miejscem

spotkañ wiecuj¹cych robotników.

+ Wodny Rynek , bo taka była kiedyœ nazwa pla-

cu Zwyciêstwa, powstał po tym jak w 1840 r. ob-

szar Łodzi powiêkszono o tzw. Now¹ Dzielnicê.

Obejmowała ona tereny pomiêdzy ulicami: Dziel-

n¹ (Narutowicza), Zagajnikow¹ (Kopciñskiego),

Fabryczn¹ i Widzewsk¹ (Kiliñskiego). Poœrodku

Nowej Dzielnicy wytyczono obszerny plac tar-

gowy, nazywany Wodnym Rynkiem, od obfito-

œci wód w tej czêœci miasta. Utworzono miejski

Ogród Spacerowy (dziœ park � ródliska). W 1845

r. rynek wyrównano i oczyszczono z zaroœli.

Przez kilka lat niewiele siê jednak tam działo. Do-

piero w 1851 r., gdy wybudowano trakt do Roki-

cin, Wodny Rynek zacz¹ł siê rozwijaæ. W Rokici-

nach czynna była stacja kolei warszawsko-wie-

deñskiej, a droga do niej prowadziła właœnie tê-

dy. Nic dziwnego, ¿e pojawiły siê prywatne omni-

busy, obsługuj¹ce tê liniê. Na ten czas przypada

Z apraszamy na kolejny spacer po Łodzi. Ze Œródmieœcia przenosimy siê na Stary Widzew. Odwiedzimy miejsca, które były kolebk¹

STARY WIDZEW | SPACEROWNIK |

+ Pierwsza przêdzalnia Karola Scheiblera przy

Wodnym Rynku stanêła w 1855 r. Zamontowa-

no w niej nowoczesn¹ maszynê parow¹ o mo-

cy 40 KM. W nastêpnych latach powstały ko-

lejne potê¿ne budynki: tkalnie (1856 i 1868), ko-

tłownie (1856), magazyny (1856 i 1870) oraz wy-

kañczalnie (1868). W ten sposób narodził siê

pierwszy kompleks fabryczny Scheiblera. Ale

produkcja wci¹¿ rosła i wkrótce trzeba było zna-

leŸæ miejsce na nastêpne fabryki i wtedy naro-

dził siê Ksiê¿y Młyn. Ale czêœæ przy parku � ró-

dliska cały czas pracowała i nazywana była Cen-

tral¹. Zabudowania przetrwały do dziœ. Miesz-

cz¹ siê tam hurtownie, magazyny, ale równie¿

(tu¿ obok muzeum) restauracja U Fabrykanta ,

czynna w godz. 12-18. Mo¿na tam zamówiæ m.in.

polêdwicê po fabrykancku albo pstr¹ga w chle-

bie.

% Centrala s¹siaduje z parkiem � ródliska I

i mo¿na tam siê wybraæ teraz, ale my propo-

nujemy zawróciæ w kierunku ul. Targowej

i wejœæ do parku � ródliska II, tu¿ za muzeum.

„Centrala” fabryki Scheiblera przy Wodnym Rynku wraz z pałacem na rycinie z XIX w.

+ Muzeum Kinematografii , jedy-

ne takie w Polsce, ulokowało

swoje zbiory w dawnym pałacu

Karola Scheiblera. W 1856 roku

w tym miejscu stał skromny par-

terowy dom Scheiblera. Nie-

całe dziesiêæ lat póŸniej roz-

poczêto jego przebudowê.

Projekt wykonał Karol Mert-

sching. Dobudowano piêtro i całoœæ

zyskała reprezentacyjny charakter

rezydencji najwiêkszego łódzkiego

fabrykanta. Jednak dopiero po jego

œmierci kolejna przebudowa nada-

ła budynkowi obecny pałacowy wy-

gl¹d. Prace przeprowadził w latach

1884-1887 warszawski architekt

Edward Lilpop.

Neorenesansowy budynek z zewn¹trz nigdy

nie wygl¹dał tak efektownie jak w œrodku.

Wyposa¿enie sprowadzano z Berlina, Dre-

zna, a nawet z Pary¿a. Pałac posiada piêkn¹

salê lustrzan¹. W pozostałych uwagê zwra-

caj¹ ozdobne kominki i piece. Œciany wiêk-

szoœci pokoi obito tkaninami, jest te¿ boaze-

ria i płytki ceramiczne. W gabinecie zacho-

wała siê piêkna mozaika z weneckiego warsz-

tatu Antonio Salviattiego. Sufity w salonach

zdobi¹ alegoryczne malowidła. Niemal

wszystkie te elementy mo¿na podziwiaæ

w odrestaurowanych wnêtrzach. Ponadto w

zabytkowych salach mo¿na ogl¹daæ m.in. sta-

re urz¹dzenia do projekcji filmów, plakaty

filmowe, a na dziedziñcu scenografiê z pol-

skich filmów „Kingsajz” i „Stara baœñ”. Bez

w¹tpienia atrakcj¹ jest zabytkowy fotopla-

stykon, który zagrał m.in. w „Vabanku” Ju-

liusza Machulskiego, a teraz s¹ w nim poka-

zywane trójwymiarowe zdjêcia łódzkich za-

bytków. Od niedawna w dawnej wozowni

działa kino Kinematograf, gdzie pokazywa-

ne s¹ m.in. etiudy studentów szkoły filmo-

wej, a tak¿e filmy o Łodzi. A w piêknych sa-

lonach organizowane s¹ bankiety, benefisy

i bale, na których mo¿na spotkaæ znanych lu-

dzi kina. Pałacowe wnêtrza „zagrały” te¿

w wielu filmach, m.in. w „Ziemi obiecanej”,

„Powrocie wilczycy”, „Miêdzy ustami

a brzegiem pucharu”, „Po¿egnaniu jesieni”.

Lista jest długa.

Muzeum jest czynne: wtorek 10-17,

œroda 9-16, czwartek 11-18, pi¹tek,

sobota, niedziela 9-16, bilety: 3 zł

(ulgowy), 5 zł (normalny), we wtorki

wstêp wolny

www. kinomuzeum.pl

+ Park � ródliska został zało¿ony w 1840 roku

na terenie lasu rz¹dowego leœnictwa Łaznów.

Rosły w nim głównie dêby, lipy, œwierki, ol-

sze i graby. Teren obfitował w Ÿródła - st¹d

jego polska nazwa � ródliska i niemiecka

Kwela (z niemieckiego Quelle - Ÿródło). To

najstarszy park miejski w Łodzi. Najpierw

wytyczono dwie główne aleje spacerowe

przecinaj¹ce siê w centralnym miejscu par-

ku. Ju¿ pod koniec lat 40. XIX wieku posta-

wiono kilkanaœcie ławek i dwie altany, a na

zbiornikach wodnych kilka mostków. Za-

trudniono nawet ogrodnika, który miał dbaæ

o park, zwany wówczas Ogrodem Spacero-

wym. W 1855 r. park został podzielony. Za-

chodni¹ czêœæ terenu sprzedano Karolowi

Scheiblerowi, który postawił swój dom i za-

budowania fabryczne. Ogród za jego pała-

cem znany jest dziœ jako � ródliska II. Został

zaprojektowany przez berliñsk¹ firmê

ogrodnicz¹ L. Spätha. Na terenie dawnego

lasu posadzono wiele oryginalnych gatun-

ków drzew: platany, miłorzêby, trójigliczniê,

topole kalifornijskie, jodłê Nikko. Ustawio-

no donice z drzewami pomarañczowymi, a

trawniki udekorowano licznymi figurkami

z porcelany i gipsu. Były fontanny, altany,

sztuczna grota ( jej pozostałoœci jeszcze s¹).

Przy wejœciu do parku od ulicy Targowej sta-

n¹ł domek, w którym mieœciła siê kwiaciar-

nia oraz mieszkanie ogrodnika, obok rozci¹-

gał siê sad owocowy i szklarnie. Po wojnie

rozebrano ogrodzenie, zlikwidowano sad,

usuniêto czêœæ drzew, wytyczono nowe alej-

ki. Park został otwarty dla mieszkañców w

1947 r. Na jego terenie, podobnie jak w par-

ku � ródliska I, rosn¹ najcenniejsze gatunki

dêbów w Łodzi. Obie czêœci zostały uznane

w całoœci za pomnik przyrody oraz wpisa-

ne do rejestru zabytków.

% Do parku � ródliska II wchodzimy przez drzwi

tu¿ obok wejœcia do Muzeum Kinematografii.

Przechodzimy przez park i wychodzimy

na ul. Targow¹.

% Muzeum koniecznie

trzeba obejrzeæ, a tu¿ po nim

pierwszy kompleks fabryczny

Karola Scheiblera, tzw. Centralê.

W Muzeum Kinematografii s¹ m.in.

eksponaty z łódzkiego Se-Ma-Fora,

na zdjêciu słynny Miœ Colargol

Zabytkowy fotoplastykon i... sufit

RzeŸba Mateusza Birkuta z filmu

„Człowiek z marmuru” Andrzeja Wajdy

% uu

| SPACEROWNIK | STARY WIDZEW

+ Budynek przy ul. Targowej 63 podobny do

stoj¹cego nieco dalej biurowca zbudowano

po 1913 r. Jego elewacja posiada charaktery-

styczne dekoracje nawi¹zuj¹ce do póŸnej se-

cesji - tynkowane elementy kontrastuj¹ce z

czerwon¹ cegł¹, miêkkie linie naczółków, ro-

œlinne kompozycje w głowicach kolumny

przy wejœciu itp. Po 1918 r. gmach szkoły zo-

stał udostêpniony Aleksandrowi Zimowskie-

mu dla jego gimnazjum filologicznego, a póŸ-

niej budynek przekazano miastu. Od 1933 r.

znajdowało siê w nim Pañstwowe Gimnazjum

Mêskie im. G. Narutowicza, po wojnie prze-

mianowane na II Liceum Ogólnokształc¹ce

zachowało dawnego patrona. Do dawnej

szkoły dobudowano now¹ czêœæ z sal¹ gim-

nastyczn¹, a gdy liceum przeniesiono na ul.

Now¹, gmach został wł¹czony do PWSFTViT.

+ W okresie dobrej koniunktury w 1912 r.,

zakłady Scheiblera wzniosły na naro¿nej

działce przy ul. Targowej 65 okazały budynek

biurowy . Otrzymał wiele secesyjnych elemen-

tów dekoracyjnych m.in. tynki kontrastuj¹-

ce z czerwieni¹ cegieł, brak symetrii, miêk-

kie linie naczółków. Budynek ma kształt li-

tery L. Od strony ogrodu została dobudowa-

na du¿a sala narad. Główne wejœcie ma oka-

zał¹ obudowê i znajduje siê od ul. Targowej.

Drugie usytuowano od strony ul. Fabrycz-

nej. Prowadziło ono do pomieszczeñ wyko-

rzystywanych przez przedszkole. Z myœl¹ o

dzieciach salê obrad zarz¹du firmy przy-

ozdobiono malowidłami nawi¹zuj¹cymi te-

matycznie do bajek Braci Grimm.

W latach powojennych, kiedy mieœciły siê tu

biura Unionteksu

oraz Komitet Zakła-

dowy Partii, malo-

widła w sali narad

zamalowano. Odzy-

skały pierwotny wy-

gl¹d po sprywatyzo-

waniu. Dziœ mieœci

siê w nim prywatna

Wy¿sza Szkoła Sztu-

ki i Projektowania.

% Na chwilê skrêcamy w prawo, by zajrzeæ

do kawiarni Modne Co Nieco.

Willa Oskara Kona - dziœ rektorat PWSFTViT w Łodzi.

+ Siedzib¹ szkoły filmowej , w której studiowali

Roman Polañski, Andrzej Wajda i Krzysztof Kie-

œlowski, jest dawny pałac Oskara Kona przy uli-

cy Targowej 61.

Pierwsze drewniane domy stały w tym miejscu

ju¿ w połowie XIX wieku. W latach 80. ich wła-

œcicielami byli Erben Lietke i August Keilich, a

po 1894 r. Steckowie (Sztekowie). Willa pojawi-

ła siê na posesji w 1903 r. Prawdopodobnie jej

projektantem był Franciszek Chełmiñski. Na-

wi¹zywała stylem do modnych neorenesanso-

wych siedzib otoczonych ogrodem. Po 1918 r.

dom przeszedł na własnoœæ Widzewskiej Ma-

nufaktury i stał siê siedzib¹ jej prezesa Oskara

Kona, który zaczynał karierê jako zwykły urzêd-

nik w fabryce Heinzla i Kunitzera przy ul. Roki-

ciñskiej (dzisiejsza al. Piłsudskiego). Szybko

awansował. Ponoæ dziêki jego koneksjom w cza-

sie I wojny œwiatowej fabryka normalnie funk-

cjonowała i miała zamówienia dla wojska. Tu¿

po wojnie był to jedyny zakład pracuj¹cy pełn¹

par¹. Fabrykant wkrótce został prezesem spół-

ki i szybko stał siê jednym z najbogatszych lu-

dzi miêdzywojennej Łodzi. Leszek Skrzydło

w ksi¹¿ce „Rody fabrykanckie”: „Kon codzien-

nie odbywał z ul. Targowej do swojej fabryki pie-

szy spacer. Za nim wolno jechała pusta kareta

jedynie z parasolem na siedzeniu. A on szedł

kłaniaj¹c siê mijanym przechodniom”.

W 1939 roku do pałacu wkroczyli Niemcy. Oskar

Kon - według ró¿nych informacji - najpierw pra-

cował w swoim pałacu jako dozorca, a w grudniu

został wywieziony limuzyn¹ wraz z ¿on¹ do Ge-

newy. Miał wykupiæ swoje ¿ycie w zamian za Wi-

dzewsk¹ Manufakturê. Po wojnie zamieszkał naj-

pierw w Meksyku, zmarł w 1961 r. w Argentynie.

Dziœ w jego gabinecie urzêduje rektor PWSFTViT.

Pañstwowa Wy¿sza Szkoła Filmowa, Telewi-

zyjna i Teatralna im. Leona Schillera jest le-

gend¹ polskiego kina. Wychowała wielu zna-

komitych re¿yserów (m.in. Kieœlowski, Kutz,

Machulski), operatorów (m.in. Sobociñski,

Wójcik, Ptak) i aktorów, wœród jej absolwen-

tów jest plejada gwiazd teatru i kina, m.in.:

Pola Raksa i Janusz Gajos, a z młodszego po-

kolenia choæby Cezary Pazura, Zbigniew Za-

machowski czy Agnieszka Dygant. Jedn¹ z

najbardziej znanych etiud wykonanych w

łódzkiej uczelni jest film Romana Polañskie-

go „Dwóch ludzi z szaf¹”.

Targowa 65 w 1926 r.

+ Galeria i kawiarnia Modne Co Nieco dzia-

ła w starej kamienicy przy ul. Fabrycznej 9 .

Oprócz kawy i ciasta domowego wypieku

sprzedawane s¹ tam ubrania i gad¿ety za-

projektowane przez młodych artystów: ka-

pelusze, bi¿uteria, torebki, odlotowe ubra-

nia, a nawet buty. Galeriê powołały do ¿y-

cia Magda D¹browska i Ewelina Kwiatkow-

ska. Znalazły to miejsce same i razem z ro-

dzin¹ i przyjaciółmi wyremontowały. Ostre

kolory œcian, mnóstwo bibelotów, starych

mebli i fikuœnych drobiazgów, broszek, kol-

czyków, zabawnych ciuchów, mo¿e przy-

paœæ do gustu zwłaszcza młodym ludziom,

choæ nie tylko.

Roman Polañski i Henryk Kluba

Pałac filmówki ma wszystkie zalety eleganc-

kiej miejskiej willi. Jest usytuowany w ogro-

dzie, od frontu ma podjazd i dziedziniec. Głów-

ne wejœcie zaakcentowane jest portykiem. Ca-

łoœæ otoczona jest parkanem z bram¹ i stró-

¿ówk¹. Słynne schody, na których przesiady-

wali studenci prowadz¹ do szkolnego kina,

gdzie wci¹¿ odbywaj¹ siê projekcje filmowe.

W drugim budynku znajduje siê wydział ak-

torski. W bocznych oficynach - ró¿ne pra-

cownie i warsztaty, zajmuj¹ce siê realizacj¹

filmow¹. W 2003 r. do u¿ytku oddano nowo-

czesn¹ halê zdjêciow¹. Zupełnie z innej epo-

ki, ale œwietnie współgra z zabytkowym s¹-

siedztwem.

Modne Co Nieco jest czynne od wtorku do sobo-

ty, w godz. 10-19.

STARY WIDZEW | SPACEROWNIK |

FABRYCZNE IMPERIA

% Wracamy do ul. Targowej i skrêcamy

w prawo, przed nami jeden z najciekawszych

zabytków przemysłowej Łodzi.

Ale przedtem trzeba przyjrzeæ siê budynkowi

dawnego biurowca Scheiblera z perspektywy.

W podwórku przy ul. Targowej 67 warto zwró-

ciæ uwagê na komórki.

+ Zabytkowe wejœcie do tkalni przy ulicy Targo-

wej 46, tzw. Beczki Grohmana to jeden z symboli

Łodzi przemysłowej. Stefan Niesiołowski mówi,

¿e beczki dla Łodzi s¹ tym, czym Krzywa Wie¿a

dla Pizy, most Karola dla Pragi albo Tower dla

Londynu. Jest szansa, ¿e jeszcze w tym roku za-

bytek zostanie przywrócony do ¿ycia, choæ na

razie wygl¹da fatalnie.

Brama stanowiła wejœcie do fabryki, która po-

wstała w koñcu XIX w. według projektu Fran-

ciszka Chełmiñskiego. Nale¿ała do łódzkiego fa-

brykanta Ludwika Grohmana. Po wojnie były

tam Łódzkie Zakłady Przemysłu Bawełnianego

im. Obroñców Pokoju, teraz obiekt nale¿y do

Łódzkiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Po-

wstaje za nimi nowoczesna piekarnia Dakri, ale

stara fabryka, któr¹ zachwycił siê niegdyœ David

Lynch, amerykañski re¿yser, i zrobił w niej dzie-

si¹tki zdjêæ, została wyburzona.

Brama jest z czerwonej nietynkowanej cegły.

Neogotycki łuk wsparty jest na dwóch potê¿-

nych kolumnach w kształcie szpulek nici.

Tkalnia Grohmana w całej okazałoœci pod koniec XIX w.

To one właœnie nazwa-

ne zostały „beczkami”.

Grohmanowie stali na

czele stra¿y po¿arnej,

i kiedy budowano bra-

mê, niektórzy myœleli,

¿e te kolumny to becz-

ki, w których gromadzi

siê wodê. Nad wy¿sz¹

arkad¹ wyniesiony jest

zêbaty szczyt przypo-

minaj¹cy œrednio-

wieczne zamki. W dole bramy znajduje siê pro-

stok¹tny otwór z drewnianymi, ozdobnymi

wrotami, prowadz¹cy niegdyœ do tkalni. Po

obu stronach łuku s¹ symetrycznie rozmiesz-

czone prostok¹tne okna z ozdobnymi secesyj-

nymi kratami.

Beczki maj¹ byæ głównym wejœciem do pie-

karni, tu¿ za nimi ma powstaæ muzeum

Ksiê¿ego Młyna i restauracja.

W tej samej linii zbudowano w 1875 r. kolejne

domy, były one jednopiêtrowe, po 1923 r. nad-

budowano drugie piêtro i facjatkê na osi. Pro-

stok¹tny plan budynków jest urozmaicony

aneksami klatek schodowych. W podwórkach

zabudowania gospodarcze (komórki, pralnia,

ubikacje) i ogródki. Dzieci robotników mogły

uczêszczaæ do szkoły fabrycznej zbudowanej

na tej samej posesji (głêboko w podwórku).

+ Skromny budynek przy rogu Targowej i Tylnej

nale¿ał go Traugotta Grohmanna, ojca rodzi-

ny łódzkich fabrykantów. Grohmannowie

wówczas pisali siê przez dwa n, potem nazwi-

sko przybrało polsk¹ pisowniê.

Traugott Grohmann (1785-1874) przybył do Pol-

ski z Saksonii. Pocz¹tkowo wytwarzał wyroby skórza-

ne w Warszawie. W 1827 roku przeprowadził siê do

Zgierza i razem z bratem Karolem prowadził tkalniê

płócien oraz przêdzalniê bawełny. W 1843 roku wraz

z rodzin¹ przeniósł siê do Łodzi i przej¹ł w dzier¿awê

teren zwany Lamusem. Przy rzece Jasieñ postawił

tkalniê, a zamieszkał w skromnym budynku tu¿ obok

fabryki. To typowy domek rzemieœlników ze spadzi-

stym dachem z pierwszego okresu przemysłowej Ło-

dzi. W 2000 roku dom został gruntownie wyremon-

towany z funduszy niemieckich i jest siedzib¹ Niemiec-

kiego Stowarzyszenia Kulturalno-Społecznego. Nieste-

ty, prawie zawsze jest zamkniêty. Wielka szkoda, bo

w Łodzi przydałaby siê stała wystawa prezentuj¹ca

udział Niemców w rozwoju miasta.

W wielu publikacjach, w których pisze siê o archi-

tekturze przemysłowej, pojawiaj¹ siê zdjêcia bra-

my Grohmana. Pierwsze spektakularne zdjêcie

"beczek" znajduje siê na okładce ksi¹¿ki bêd¹cej

podsumowaniem ogólnopolskiej sesji historyków

sztuki w 1971 roku na temat sztuki przełomu

wieków. Wtedy po raz pierwszy zaczêto pozy-

tywnie mówiæ o łódzkiej sztuce przemysłowej

XIX wieku.

+ Budynki dla robotników fabryki Grohmanów

przy ul. Targowej 73-79. Pierwszy z nich powstał

w 1872 r. pod nr 77, jest parterowy, murowany

z cegły, nietynkowany. Posiada wysokie drew-

niane poddasze mieszkalne przykryte dwuspa-

dowym dachem. Wejœcie prowadziło od ulicy

(dziœ zamurowane) i od podwórza. Z korytarza

wejœcie do czterech mieszkañ i na schody przy

północnej œcianie. Elewacje piêcioosiowe, w

drewnianej strefie poddasza piêæ niskich okien.

W œcianach szczytowych po dwa okna.

Dziœ jeden z najwa¿niejszych łódzkich

zabytków jest w opłakanym stanie

Domek Traugotta Grohmanna przy ul. Tylnej

% uu

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: