2.III.2006, 9.III. 2006
1. Krótko o wynikach psychologii i dydaktyki
W czasach nowożytnych nauczanie zaczęło być kształtowane pod wpływem takich myślicieli jak:
Komeński,
Jan Amos Komeński, Comenius (1592–1670)
W głównym dziele swojego życia, w „Wielkiej Dydaktyce” pisanej w latach 1633-1638 w Polsce, a wydanej dopiero w roku 1657 w Amsterdamie zawarł Komeński teologię edukacji chrześcijańskiej. W swoim dziele sformułował podstawowe problemy pedagogiki aktualne do dziś i pozostające przedmiotem badań specjalistów w dziedzinie wychowania. W Bratysławie uniwersytet jest imienia Komeńskiego.
Rousseau,
Jean-Jacques Rousseau, Jan Jakub Rousseau (1712–1778), francuski pisarz, filozof i pedagog, twórca koncepcji swobodnego wychowania, której zasady przedstawił w traktacie Emil, czyli o wychowaniu (1762). Wszystko jest dobre, co z rąk Stwórcy pochodzi, wszystko paczy się w rękach człowieka – takimi słowami rozpoczyna się Emil.
Rousseau podzielił młodość na cztery okresy:
· Niemowlęctwo, do mówienia;
· Dzieciństwo do 12. Roku życia;
· Chłopięctwo do 15. Roku życia;
· Młodzieńczość do 20. roku życia.
Pierwsze dwa okresy miały się ograniczyć do rozwijania zdrowia i zmysłów, trzeci miał dać wykształcenie umysłu, czwarty wychowanie moralne.
Zdaniem Rousseau wychowanie powinno sprowadzać się do umożliwienia dziecku swobodnego wzrostu i dojrzewania oraz chronienie tego rozwoju przed zgubnymi wpływami zewnętrznymi.
Pestalozzi
Johann Heinrich Pestalozzi (1746–1827)
szwajcarski pedagog i pisarz zwany ojcem szkoły ludowej, twórca pierwszej teorii nauczania początkowego.
oraz Herbart
Johann Friedrich Herbart, Jan Fryderyk Herbart (1776–1841) niemiecki filozof, psycholog i pedagog.
Wcześnie zaznajomił się z filozofią Wolffa i Kanta, słuchał w Jenie Fichtego, był nauczycielem domowym i zapoznał się u Pestalozzi'ego z jego pedagogiką. 1808 został profesorem filozofii i pedagogiki w Królewcu, 1833 w Getyndze.
Na jego filozofię składał się realizm w metafizyce oraz intelektualizm. Pedagogika stała się domeną całej jego pracy filozoficznej i starał się jej nadać ściśle naukowy charakter. Bywa nazywany „ojcem naukowej pedagogiki”". Do psychologii wprowadził termin „apercepcja”.
W połowie XIX wieku, głownie za przyczyną Adolpha Diesterwega
Friedrich Adolph Wilhelm Diesterweg 1790–1866) niemiecki pedagog i wydawca. Wprowadził on termin „pedagogika społeczna” .Jego działalność przypadła na okres wzmagających się tendencji do upowszechniana oświaty. Pragnął przygotować nauczycieli do złożonych działań pomocy dziecku i ten zakres przygotowania nazwał pedagogiką społeczną, traktując go jako równie ważny co przygotowanie do nauczania poszczególnych przedmiotów czy zadań ogólno-wychowawczych w szkole.
Zostały sformułowane kanony nauczania poglądowego: Wyjdziesz od poglądu i stąd dopiero dojdziesz do pojęcia, od szczegółowego do ogólnego, od konkretnego do abstrakcyjnego.
Był to ogromny krok naprzód w dydaktyce w porównaniu ze średniowiecznym werbalizmem. W praktyce jednak nauczanie polegało na odbijaniu w umyśle dzieci matrycy wiedzy. Bano się błędów, by nie utrwalały się w umyśle dzieci. (Jak zobaczymy później nie był to pogląd pozbawiony racji, chodzi tu o przeszkodę pierwszego wrażenia)
Sensualistyczno-empiryczna psychologia D. Hume’a i J. St. Milla niewątpliwie przyczyniła się do zwrócenia uwagi na aktywność ucznia, co szczególnie miało znaczenie w nauczaniu przedmiotów przyrodniczych.
Fizyka weszła późno do powszechnego kanonu nauczania, później niż inne nauki przyrodnicze. Za to jej wejście nastąpiło od razu z właściwymi metodami nauczania.
W wiek XX wkroczyliśmy z jasno postawionymi zaleceniami dydaktycznymi, skodyfikowanymi na Zjeździe Towarzystwa Niemieckich Lekarzy i Przyrodników w Meranie w 1905 roku:
1. Fizyka powinna być wykładana jako nauka przyrodnicza, nie zaś jako nauka matematyczna.
2. Nauczanie fizyki powinno dawać przykład, jak się w ogóle zdobywa wiedzę w zakresie nauk przyrodniczych.
3. Niezbędne są systematyczne ćwiczenia uczniów w samodzielnym obserwowaniu i eksperymentowaniu.
Dwudziestowieczna dydaktyka przyrody bazuje na całym szeregu osiągnięć psychologii i dydaktyki. Zrozumiano potrzebę wypracowania metod dydaktycznych, i co jeszcze ważniejsze, zrozumiano kluczową rolę nauczyciela, który był godziwie wynagradzany i cieszył się autorytetem społecznym. Na rozwój współczesnej dydaktyki wpłynęły ogromnie, prace szwajcarskiego psychologa Jeana Piageta.
Jakkolwiek by się dzisiaj interpretowało wyniki Piageta - to znaczenie ich dla dydaktyki fizyki (i co najważniejsze zebrany przez niego i jego współpracowników materiał doświadczalny) jest trudny do przecenienia. W szczególności nauczyciel fizyki dowiedział się od Piageta i jego następców, że:
1. Dziecko, kilkuletni uczeń – nie tyle wie mniej i mniej potrafi niż dorosły, ale rozumuje inaczej. Piaget potrafił wskazać, na czym ta inność polega.
2. Piaget zwrócił uwagę na pewne niezmienne i następujące po sobie etapy w rozwoju myślenia formalnego używanego w matematyce i fizyce.
3. Zauważył, że przechodzenie (rozwój dziecka) z etapu na etap trwa w czasie i wymaga wysiłku ze strony uczącego się.
4. Piaget przebadał rozwój rozumienia pewnych pojęć z fizyki i matematyki.
5. Jeśli uczący się nie osiągnął w swoim rozwoju myślenia formalnego odpowiedniego poziomu, to daremnym jest trud nauczenia go pewnych abstrakcyjnych pojęć.
Jean Piaget psycholog i filozof – to niewątpliwie jedna z wybitnych osobowości naukowych naszego stulecia. Wywarł on wielki wpływ na współczesną psychologię i filozofię. Rzesze następców Piageta przyrównywały jego rolę w psychologii do roli Newtona w fizyce. W wieku XX, jego rolę w psychologii można przyrównać (tak przynajmniej apologeci i członkowie jego szkoły uważają) do roli Einsteina oraz twórców mechaniki kwantowej w fizyce. Jego prace miały kolosalne znaczenie dla zrozumienia procesów rozwoju myślenia formalnego, wywarły, więc wpływ na dydaktykę, w szczególności na dydaktykę matematyki i przedmiotów przyrodniczych. Szczególnie warta polecenia jest Dydaktyka psychologiczna Hansa Aeblego [5] oparta na tezach Piageta.
Piaget był bardzo płodnym uczonym, zostawił kilkadziesiąt tomów dzieł, pisanych trudnym językiem po francusku.
Jak to często bywa, powszechniejsza znajomość dzieł Piageta dokonała się później za sprawą jego interpretatorów i propagatorów. W Polsce, dzięki Anieli Szemińskiej, bliskiej współpracowniczce Piageta już przed wojną przetłumaczono ważniejsze jego prace.
Piaget był niesłychanie oryginalną osobowością. Był tytanem pracy, umiał zgromadzić wokół siebie grupę oddanych współpracowników. Był dla nich mistrzem, „guru”. Piagetowcy mieli swój język, styl pracy. Było to zapewne powodem opóźnienia szerszej znajomości prac Piageta w Stanach Zjednoczonych i w krajach europejskich niefrancuskojęzycznych.
Interpretacja dzieł Piageta nie zawsze była prosta i jasna. On sam wielokrotnie pisał na ten sam temat, jakby doprecyzowując swoje myśli. Bywało, że przypisywano Piagetowi opinie, których nie wyrażał. Proszę zwrócić uwagę na późniejszy wykład o poglądach Freudenthala. Jedno jednak nie ulega najmniejszej wątpliwości: sprowokował rozwój psychologii rozwojowej, jego idee zapłodniły twórczo późniejszych badaczy.
O pracach Piageta i o nim samym najlepiej powie jego autobiografia, napisana do dodatku do Encyklopedii Nauki i Techniki „Modern Men of Science”.
Życiorys Piageta na podstawie autobiografii
Jean Piaget urodził się w 1896 roku. Studiował biologię i filozofię. W latach od 1911 (Zaczynał jako licealista!) do 1925 opublikował 25 prac na temat lądowych i wodnych mięczaków. Trening ten był bardzo użyteczny dla jego przyszłych badań psychologicznych i wyrobił w nim, jak się wyraził „nawyk równoczesnego myślenia w kategoriach adaptacji do środowiska oraz wewnętrznie regulowanego rozwoju podmiotu” (czyli np. mięczaków, dzieci).
Pomimo iż początkowo chciał się poświęcić biologii, to jednak był zawsze zainteresowany problemami obiektywnej wiedzy i epistemologii. Decyzja podjęcia studiów nad rozwojem funkcji poznawczych dziecka była związana z pragnieniem połączenia tych dwóch jego zainteresowań w jedno działanie. Poprzez rozważanie rozwoju jako rodzaju mental embriogenesis, można skonstruować biologiczną teorię wiedzy. Główne wyniki badań nad myśleniem dzieci były opublikowane między 1921 a 1967 rokiem.
Pracował w Instytucie im. Rousseau w Genewie (1921–1925), kierował katedrami historii myśli naukowej oraz psychologii eksperymentalnej w Genewie (1929-1973). Wykładał filozofię i socjologię w Neuchatel i Lozannie, psychologię dziecka w Paryżu (1955-1963). Był dyrektorem Instytutu Nauk Pedagogicznych i Międzynarodowego Biura Wychowania w latach 1929–1971 oraz zastępcą dyrektora generalnego UNESCO. Był doktorem honoris causa wielu uniwersytetów, w tym również Uniwersytetu Warszawskiego (1957).
Początkowo w pracach nad formacją inteligencji i myślenia dzieci Piaget stosował metody werbalne. Badania te koncentrowały się na relacjach między myśleniem a językiem, nad rozumowaniem dziecka, przedstawieniem przez nie świata fizycznego, jego sądach moralnych, ideach na temat fizycznej przyczynowości. Te pięć tematów było badanych werbalnie – to znaczy zadawano dzieciom pytania, słuchano odpowiedzi, dzieci nie manipulowały w tym czasie konkretnymi przedmiotami. W konsekwencji wyniki tych badań były ograniczone i posłużyły raczej do postawienia problemów – nowatorskich w owych czasach.
Jednakowoż, dopiero około roku 1936, po krytycznej obserwacji dzień po dniu trojga swoich własnych dzieci, Piaget opublikował: „La Naissance de l'inteligence chez l'enfant” („Narodziny inteligencji dziecka”), „La Construction du reel chez l'enfant” („Rekonstrukcja rzeczywistości przez dziecko”), „Play, Dreams and Imitation in Childhood” („Zabawa, marzenia i naśladowanie w ...
laremi