Vasta Ross - Psychologia dziecka.pdf

(3851 KB) Pobierz
Podejście systemowe –jednostka w interakcji ze środowiskiem: Prolog
W ciągu kilku minionych dziesięcioleci przedmiot zainteresowań psychologii
rozwojowej znacznie się zmieniał. Do lat 60. dyscyplina ta koncentrowała się głównie
na opisowym charakteryzowaniu rozwoju w poszczególnych okresach życia dziecka.
Myślenie i badania psychologów rozwojowych były ukierunkowane koncepcjami
Freuda i neofreudowskimi, a potem teorią Piageta. W latach 60., wraz z nasileniem
się zainteresowań społecznymi i środowiskowymi wyznacznikami rozwoju, wyłoniła
się nowa perspektywa, uwzględniająca procesy społecznego uczenia się. Do
podstawowych typów uczenia się na drodze wzmacniania, karania i różnicowania
Albert Bandura dodał uczenie się obserwacyjne, co zwróciło uwagę teoretyków na
oddziaływania socjalizacyjne, jakim podlega dziecko w swoim środowisku. Duch
czasu lat 70. odsunął w cień podejścia enwironmentalistyczne i zapoczątkował w
psychologii rozwojowej tzw. rewolucję poznawczą. Do teorii Piageta dołączyły
modele przetwarzania informacji jako alternatywne sposoby wyjaśniania poznania, a
badania nad poznawaniem społecznym zaczęły łamać bariery tradycyjnie
oddzielające dwie dziedziny rozwoju: rozwój poznawczy i rozwój społeczny.
W latach 80. dokonał się w teorii rozwoju jeszcze jeden ważny zwrot. Inspirowana
głównie przez prace Urie Bronfenbrennera, psychologia rozwojowa zaczęła coraz
wyraźniej przyjmować podejście systemowe. Dziecko przestano traktować jako bier-
nego odbiorcę wpływów otoczenia, dostrzegając, że jest ono aktywnym wytwórcą
tych wpływów. Od samego początku niemowlę angażuje się w transakcyjną wymianę
ze swoim opiekunem, w trakcie której każda ze stron reguluje zachowanie drugiej.
Gdy dziecko staje się nieco starsze, jego rozwój wchodzi w istotne interakcje z
różnymi środowiskami, w jakich przebiega; najważniejszymi są system rodzinny i
środowisko szkolne. Rozwój poznawczy także odzwierciedla tę systemową wymianę;
dowodem akceptacji tej tezy jest gwałtowny wzrost popularności społeczno-
kulturowego modelu rozwoju stworzonego przez Lwa Wygotskiego.
Z czasem zmieniały się też podręczniki psychologii dziecka. Gdy dyscyplina ta
opierała się na podejściu opisowym, normą było budowanie podręczników w sposób
chronologiczny, dobrze pozwalający śledzić przebieg rozwoju dziecka. W miarę jak
psychologia rozwojowa stawała się nauką ścisłą i empiryczną, coraz częściej zaczęły
się pojawiać podręczniki ustrukturalizowane tematycznie, koncentrujące się na
teoriach I badaniach naukowych.
Niestety, podręczniki psychologii rozwojowej nie dotrzymują kroku współczesnej
tendencji do ujęć systemowych. Niektórzy odpowiedzieli na nią, po prostu dodając na
końcu książek rozdziały poświęcone rodzinie czy szkole. Rozwiązanie takie jest
niezręczne. W tematycznie ustrukturalizowanych książkach poszczególne rozdziały
dotyczą aspektów rozwoju dziecka (takich, jak fizyczne wzrastanie, język, moralność
itd.), które w badaniach są zwykle zmiennymi zależnymi. Natomiast odrębne
rozdziały poświęcone oddziaływaniom środowiskowym opisują wyznaczniki rozwoju
człowieka reprezentujące zmienne niezależne. Co najważniejsze, omówienie tych
oddziaływań pojawia się zbyt późno. Czynniki tkwiące w rodzinie czy szkole należy
uwzględniać przy rozważaniu odpowiednich aspektów rozwoju. Jeśli chcemy na
przykład wiedzieć, jak wielkość rodziny czy klasy szkolnej wpływa na inteligencję,
dane na ten temat powinniśmy znaleźć w rozdziale dotyczącym inteligencji, a nie w
rozdziałach o rodzinie czy szkole, zamieszczonych na końcu książki. Pewnym
sposobem poradzenia sobie z tym problemem jest wybieranie odpowiednich fra-
gmentów materiału z późniejszych rozdziałów i wstawianie ich we właściwe miejsca.
Robi tak wielu wykładowców; jednak jest to również niewygodne i
niesatysfakcjonujące rozwiązanie.
Lepiej jest od razu integrować dane dotyczące rodziny, szkoły i innych wpływów
środowiskowych z resztą treści zawartych w podręczniku. Pozwala to na kolejne
studiowanie, w porządku tematycznym, rozwoju w poszczególnych zakresach z
uwzględnieniem całego bogactwa zmiennych, które nań wpływają. Tak właśnie jest w
naszym podręczniku.
Zaczynamy od wprowadzenia ekologicznego punktu widzenia w rozdz. 2., w
którym omawiamy też główne teorie dominujące dziś w psychologii rozwojowej.
Każdy następny rozdział zawiera część Rozwój a środowisko, przedstawiającą jakiś
specyficzny przykład zastosowania podejścia systemowego do danego aspektu
rozwoju. W rozdziale 3. (Metody badań) opisujemy badania Glena Eldera nad
biegiem życia. W rozdziale 4. (Genety ka) prezentujemy proponowany przez Sandrę
Scarr model wyboru niszy, wyjaśniający interakcję genów ze środowiskiem. W
rozdziale 9. (Rozwój poznawczy) przedstawiamy klasyczne już badania Ceci i
Bronfenbrennera. W rozdziale 16. {Stosunki z rówieśnikami) zajmujemy się sieciami
społecznymi dziecka ocenianymi za pomocą techniki Spacer po Okolicy, stworzonej
przez Brendę Bryant. W niektórych wstawkach także rozważamy interakcyjne wpływy
środowiska, zajmując się na przykład dwujęzycznością (wstawka 11-3), związkiem
między praktykami wychowawczymi rodziców a stosowanymi przez nich stylami
nauczania (wstawka 14-2) i pytaniem, czy szkoła faworyzuje chłopców (wstawka 15-
2). Tego rodzaju dane wplatamy w cały tekst, omawiając specyficzne wpływy (np.
klasy społecznej, rasy, kultury) dosłownie w każdym rozdziale.
W efekcie powstał podręcznik przeznaczony na lata 90.,. nie tylko wiernie
obrazujący dyscyplinę, lecz także organizujący materiał w najbardziej przydatny
wykładowcom sposób. Mamy nadzieję, że Czytelnicy podzielą tę opinię.
O autorach:
ROSS VASTA jest profesorem psychologii na Uniwersytecie Stanu Nowy York w
Brockport. Dyplom ukończenia college'u uzyskał w Darmouth w roku 1969, a stopień
doktorski z zakresu psychologii klinicznej i rozwojowej - w roku 1974 na Uniwer-
sytecie Stanu Nowy York w Stony Brook. Gościł na Uniwersytecie Kalifornijskim i
Uniwersytecie Północnej Karoliny w Chapel Hill. W roku 1987 zdobył nagrodę za
wybitne osiągnięcia w dziedzinie nauczania. Jego wcześniejsze książki to Studying
Children: An Introduction to Research Methods (Badanie dziecka: wprowadzenie do
metod badawczych) i Strategies and Techniques of Child Study (Strategie i techniki
badania dziecka). Jest obecnie redaktorem rocznika Annals of Child Development.
Zajmuje się zarówno badaniami podstawowymi, jak stosowanymi, dotyczącymi m.in.
fizycznych nadużyć wobec dziecka oraz międzypłciowego zróżnicowania zdolności
przestrzennych.
MARSHALL M. HAITH jest profesorem psychologii na Uniwersytecie Denver i w
Instytucie Badań Naukowych nad Zdrowiem Psychicznym. Ukończył w 1959 roku
Uniwersytet Missouri, a w 1964 zrobił doktorat na Uniwersytecie Kalifornijskim w Los
Angeles. Pracował na Uniwersytecie Yale, a potem na Uniwersytecie Harwardzkim
oraz uniwersytetach
w Genewie i Paryżu. Jest autorem prac Day Care and Intervention Programs for
Infants under Two Years of Age (Programy opieki i działań interwencyjnych wobec
niemowląt) i Rules that Babies Look by The Organization of Newborn Visual Activity
(Organizacja aktywności wzrokowej u noworodka). Wspólnie z J.J. Camposem był
redaktorem 2. tomu Podręcznika psychologii dziecka P.H. Mussena. Jego
zainteresowania badawcze dotyczą m.in. spostrzegania i kształtowania się
oczekiwań w okresie wczesnego niemowlęctwa oraz rozwoju zdolności do
przetwarzania informacji.
SCOTT A. MILLER jest profesorem psychologii na Uniwersytecie Floryda. Po
skończeniu w 1966 roku Uniwersytetu Stanfordzkiego wstąpił do Instytutu Rozwoju
Dziecka na Uniwersytecie Minnesota, gdzie w 1971 roku otrzymał stopień doktora.
Pracę rozpoczynał na Uniwersytecie Michigan. Jest autorem książki Developmental
Research Methods (Metody badań rozwojowych i współautorem (z Johnem
Flavellem i Patrycją Miller) pracy Cognitive Development (Rozwój poznawczy), wyd.
3. Prowadzi badania nad rozwojem procesów poznawczych, interesując się
zwłaszcza pracami Piageta, rozumieniem przez dzieci konieczności logicznej oraz
przekonaniami rodziców na temat dzieci.
Przedmowa
Pisząc Psychologię dziecka, chcieliśmy pomóc wykładowcom maksymalnie
usprawnić uczenie się studentów oraz przedstawić wierny i wyczerpujący obraz
dyscypliny, jaką jest współczesna psychologia rozwojowa. Mamy nadzieję, że
osiągnęliśmy te cele i że udało się nam to zrobić w nowy i interesujący sposób. Choć
wiele spośród przedstawionych tu treści zorganizowaliśmy tak, jak można by tego
oczekiwać po tematycznie ustrukturalizowanym podręczniku psychologii dziecka, nie
wahaliśmy się burzyć tradycyjnych schematów tam, gdzie były potrzebne ulepszenia
i zmiany. Pozwolimy sobie pokrótce przedstawić Czytelnikowi przyświecające nam
idee, które stanowią o odmienności tej książki w stosunku do innych podręczników.
UKIERUNKOWANIE NA DANE NAUKOWE
Psychologię dziecka traktujemy w tym podręczniku jako naukę przyrodniczą i wobec
tego prezentujemy w sposób odzwierciedlający jej naukową podbudowę. Oprócz
tego, że jeden rozdział (3.) w całości poświęciliśmy metodom badawczym, także w
innych miejscach książki wielokrotnie omawiamy szczegółowe kwestie
metodologiczne, np. porównując w rozdz. 4. różne modele badań nad rolą czynników
genetycznych w rozwoju czy opisując w rozdz. 14. podejście Susan Harter do oceny
poczucia własnej wartości.
Oczywiście nie każdy, kto interesuje się dzieckiem, przyjmuje naukowy punkt
widzenia. Niemniej jednak współczesna psychologia ma swe korzenie w
eksperymentalnych laboratoriach Wilhelma Wundta i Williama Jamesa; próbujemy
więc pokazać, co pozostało z tego dziedzictwa w metodach, jakie stosują
współcześni badacze do rozstrzygania aktualnych problemów rozwojowych.
KONCENTRACJA NA AKTUALNYCH PROBLEMACH
Wiedza z zakresu psychologii rozwojowej narasta w oszałamiającym tempie.
Konieczność utrzymania objętości podręcznika w określonych granicach zmusza do
dokonywania trudnych wyborów. Zdecydowaliśmy się przedstawić obecny stan
dyscypliny, koncentrując się na najnowszych problemach i wynikach badań.
Musieliśmy więc czasem rezygnować z przedstawiania treści tradycyjnie
uwzględnianych w podręcznikach psychologii rozwojowej, np. z interpretacji
psychoanalitycznych każdego omawianego tematu. Tło historyczne dyscypliny, w
tym wkład Freuda, przedstawiliśmy w rozdz. 1., dalej już kładąc nacisk na
współczesne modele i aktualne kontrowersje, jak psychoteratologia, rola działania w
percepcji, społeczno-kulturowy model inteligencji stworzony przez Wygotskiego czy
rola temperamentu w powstawaniu przywiązania dziecka do matki.
Te podstawowe badania klasyczne, które każdy, kto studiuje rozwój dziecka,
powinien - naszym zdaniem - znać, ale które niełatwo było dopasować do
omawianych przez nas tematów, przedstawiamy w specjalnie wyodrębnionych
fragmentach, zatytułowanych Badania klasyczne.
UWZGLĘDNIANIE WPŁYWÓW ŚRODOWISKOWYCH
W wielu tematycznie ustrukturalizowanych podręcznikach omówienie oddziaływań
rodziny i szkoły znajduje się w odrębnych rozdziałach, zamieszczanych na końcu
książki. W Psychologii dziecka nie traktujemy tych kwestii osobno, lecz
uwzględniamy je przy omawianiu poszczególnych tematów, koncentrując się tym
samym raczej na przedmiocie oddziaływań aniżeli na charakteryzowaniu ich jako
takich. Każdy rozdział, z wyjątkiem 1., zawiera ponadto część zatytułowaną Rozwój a
środowisko, przedstawiającą jakiś szczególnie wymowny przykład roli czynników
środowiskowych w rozwoju człowieka. Nieco więcej informacji na ten temat znajduje
się w Prologu.
WIELOSTRONNOŚĆ UJĘĆ TEORETYCZNYCH
Zamiast akcentować jakąś jedną orientację teoretyczną, w naszej książce
przedstawiamy psychologię dziecka z trzech różnych, przyjmowanych współcześnie
perspektyw, charakterystycznych dla: modeli poznawczo-rozwojowych, teorii uczenia
się oraz podejścia etologicznego. Podstawowe dla tych nurtów teoretycznych
założenia omawiamy w rozdz. 2. Potem większość rozdziałów składających się na
części III i IV rozpoczynamy od wskazania, co każda z trzech grup koncepcji ma do
powiedzenia na omawiany temat, a następnie prezentujemy wyniki badań i ich
zastosowania. Umożliwia to studentowi odpowiednią strukturalizację poznawczą
przyswajanych treści i w konsekwencji ułatwia ich interpretację, porównywanie i
krytyczną analizę. Na przykład w rozdz. 13., dotyczącym rozwoju moralnego, za-
czynamy od przedstawienia stadialnych teorii rozumowania moralnego
proponowanych przez Piageta i Kohlberga, po czym analizujemy współczesne ba-
dania zmierzające do sprawdzenia trafności tych modeli i określenia ich zasięgu.
W rozdziale 2. pokazujemy też ekologiczną koncepcję rozwoju człowieka Urie
Bronfenbrennera, która łączy w sobie pewne elementy trzech pozostałych podejść.
Orientacja ta przewija się w książce we wspomnianych wcześniej fragmentach Roz-
wój a środowisko. Podkreślamy w nich transakcyjny charakter procesów
rozwojowych, m.in. ponownie zwracając uwagę na współczesne prace nawiązujące
do tradycji badawczej zapoczątkowanej przez Lwa Wygotskiego.
ORGANIZACJA MATERIAŁU
16 rozdziałów tego podręcznika ustrukturalizowano tematycznie i zgrupowano w
cztery części. Część I przedstawia ogólne podstawy dyscypliny, omawiając historię,
teorię i metody badawcze. Kwestie te, w związku z ukierunkowaniem podręcznika na
dane o charakterze naukowym, rozważane są dość szczegółowo. Część II
koncentruje się na rozwoju biologicznym i fizycznym, uwzględniając takie tematy:
genetyka, rozwój prenatalny, narodziny, wzrastanie i rozwój ruchowy. Część III
dotyczy rozwoju wrażeń i spostrzeżeń, procesów poznawczych oraz nabywania
języka. W części IV opisujemy rozwój społeczny i rozwój osobowości, w tym: rozwój
emocjonalny,
procesy
przywiązania,
rozumowanie
moralne,
zachowania
prospołeczne i antyspołeczne, system Ja, rozwój ról płciowych i relacje między-
rówieśnicze.
Treści w obrębie poszczególnych rozdziałów części III i IV są zorganizowane
zgodnie z porządkiem rozwojowym. Omawiając kolejne tematy - takie jak język, role
związane z płcią itd. - zaczynamy od okresu noworodkowego, następnie opisujemy
dalszy rozwój, aż do wieku dorastania. Pomaga to Czytelnikowi dostrzec ciągłość
rozwoju w poszczególnych zakresach i zrozumieć interakcje zachodzące między
procesami biologicznymi i wpływami środowiskowymi.
WALORY DYDAKTYCZNE
W naszych staraniach o kompletność i aktualność przedstawianej wiedzy nie
zapomnieliśmy, że piszemy podręcznik, którego odbiorcami będą m.in. początkujący
studenci. Użyliśmy w naszej książce specjalnych środków, by ułatwić nauczenie się
materiału.
Czytelność i prostota Dużo trudu włożyliśmy w to, by nasz podręcznik był
interesujący i przystępny dla czytających go studentów. Mamy nadzieję, że dzięki
lekkości stylu oraz jasności, z jaką zostały przedstawione poszczególne pojęcia i
wzajemne relacje między nimi, studenci będą w stanie zrozumieć ścisły materiał.
Ponadto, by nie przytłoczyć Czytelników długimi i nudnymi omówieniami wyników
badań, najpierw zdecydowaliśmy, które pojęcia i zasady student powinien sobie
przyswoić, a następnie starannie dobraliśmy ilustrujące je dane empiryczne i
przykłady z życia codziennego. Sądzimy, że dzięki temu stworzyliśmy książkę, która
przedstawia istotę i problemy psychologii rozwojowej w sposób prosty i skuteczny.
Wstawki W podręczniku wprowadzamy trzy typy wstawek. Wspomniane wcześniej
Badania klasycz ne to omówienia badań, które jeśli nawet we współczesnych
rozważaniach nie odgrywają już ważniejszej roli, to mają trwałą wartość historyczną
(np. badania Hartshorne'a i Maya nad charakterem moralnym czy Arnolda Gesella
nad rozwojem ruchowym bliźniąt). W Rozszerzeniach przedstawiamy intrygujące
wyniki badań i ciekawe metody badawcze, np. badania nad słyszeniem przez płód
(rozdz. 7.) i naśladowaniem u noworodków (rozdz. 8.) czy technikę Niemowlę X
(rozdz. 15.). W Zastosowaniach opisujemy techniki przeznaczone dla rodziców,
wychowawców czy terapeutów działających w warunkach naturalnych, takie jak
uczenie dzieci samoinstruktażu przy wykonywaniu zadań matematycznych (rozdz.
14.) lub wykorzystywanie rówieśników jako terapeutów (rozdz. 16).
Bieżący słownik Szczególnie ważne dla Czytelnika terminy zostały w tekście
specjalnie wyróżnione, a ich definicje są ponadto zamieszczone na marginesach
odpowiednich stron, a także na końcu książki, co ułatwia przeglądanie materiału.
Cząstkowe streszczenia Oprócz znajdujących się na końcu każdego rozdziału
Podsumowań pojawiają się też streszczenia głównych części poszczególnych
rozdziałów. Zachęca to studentów do zatrzymywania się i refleksji nad tym, co
przeczytali, a także ułatwia przechodzenie do następnych fragmentów.
PODZIĘKOWANIA
Wiele osób pomogło nam w przygotowaniu tej książki. Szczególną wdzięczność
winniśmy przede wszystkim naszemu redaktorowi, Beverly Peavler, której rady,
wsparcie i energia miały istotne znaczenie dla realizacji naszych zamierzeń.
Specjalne podziękowania należą się też Pat Miller za cenny wkład wniesiony do
wielu fragmentów podręcznika, Steviemu Ceci za udostępnienie nam nie
opublikowanej jeszcze wersji jego najnowszej książki oraz Harriet Rheingold za
inspirujące i motywujące dyskusje dotyczące licznych kwestii.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin