METODA MALOWANIE DZIESIĘCIOMA PALCAMI – „Finger-Painting”

Opracowała: mgr Elżbieta Bernacka

Podstawową zasadą metody malowania palcami (M.P) jest uzyskanie efektów graficznych poprzez wykorzystanie farb, przy użyciu dłoni i palców. Metodę tą do celów wychowawczych, diagnostycznych    i leczniczych stosuje się od 1934 roku. W Polsce metodą tą jako pierwszy zainteresował się prof. Stefan Baley.

Finger-Painting daje dziecku możliwość wypowiedzenia się, przy minimalnych wymaganiach dotyczących umiejętności i sprawności technicznych.

Twórczynią metody jest Ruth F. Shaw, która zastosowała ją           w 1934 roku w jednej z rzymskich szkół podstawowych. Użyła ona tej metody, aby rozwiązać trudności związane z komunikowaniem się dzieci pochodzących z różnych krajów, które mówiły wieloma językami. Malowanie palcami stało się tzw. „wspólnym językiem”, za pomocą którego mogło porozumieć się każde dziecko, bez względu na kraj           z jakiego pochodzi czy wyrobiony stopień umiejętności mówienia.

Doświadczenia pani Shaw zwróciły uwagę psychologów, którzy stwierdzili, że: „kolorowa mazanina” pomaga dzieciom uwolnić się od chorobliwych zahamowań, pomaga w pokonaniu lęków, wzmacnia ich zaufanie we własne siły. Pobudza ekspresję, wyzwala wolne skojarzenia. Psychologowie zaczęli zwracać uwagę na  zawartością treściową obrazów, a cechy osobowościowe malującego.

              M.P jest jedną z najskuteczniejszych metod wyzwalania swobodnej ekspresji twórczej. Jest równocześnie metodą projekcyjną tzn. pozwala na rzutowanie na zewnątrz napięć uczuciowych                  i popędowych. W metodzie tej wyklucza się występowanie wszystkich tych czynników, które by hamowały strumień ekspresji, a więc:

Ø     Brak ograniczeń ruchowych – ograniczenia ruchowe nie są przeszkodą w malowaniu dziesięcioma palcami. Malowanie palcami może być uprawiane przez dzieci motorycznie niezgrabne, niesprawne, jak i z uszkodzeniami organicznymi. Mazanie ręką z dobrym skutkiem można wykonywać ruchem niezgrabnym, grubym, masywnym, szerokim, nie stając przed niebezpieczeństwem porażki na skutek nieudanego dzieła. Ponieważ metoda ta stanowi szczególny środek ekspresji dla dzieci kalekich, stąd też wskazania lekarzy, alby stosować ją           u dzieci ślepych, niedowidzących, głuchych lub dotkniętych zespołem spastycznym.

Ø     Niezależność od stereotypowych wzorów naśladowczych – malowanie palcami nie ma konwencjonalnego odpowiednika. Cokolwiek dziecko wykona nie może to zostać ocenione jako nieudane. To uniezależnienie od ocen krytycznych daje w efekcie odhamowanie ekspresji. Przy malowaniu dłonią dziecko ma od początku świadomość tego, że nie musi mówić, że jego wypowiedzi nie będą hamowane krytyczną oceną. Dlatego też         w czasie trwania tej metody dziecku towarzyszy spontaniczny wybuch werbalizacji.

Ø     Uniezależnienie od narzuconych konwencji społecznych – Malowanie palcami jest społecznie usankcjonowaną zabawą błotkiem, która pozwala dziecku wypowiedzieć się swobodnie, bez obawy, że spotka je za to nagana dorosłych.

Ø     Względna niezależność od czynnika wieku - zastosowanie tej metody nie jest ograniczone wiekiem. Malowanie palcami zachowuje swą wartość diagnostyczną zarówno dla trzylatka, jak i u osobników dorosłych i starców.

v    TECHNIKA PRACY METODĄ MALOWANIA PALCAMI

q       PAPIER – rozmiar 55x40cm; papier pakowy biały lub szary,            z jednej strony gładki (do malowania), z drugiej chropowaty (do notatek). Wskazane jest stałe stosowanie tego samego rozmiaru – do celów porównawczych.

q       FARBY – podstawowe kolory: niebieski, czarny, czerwony, brązowy, zielony, żółty, biały, fioletowy.

q       PODSTAWA – papier układamy na stole, który powinien znajdować się nieco poniżej łokci dziecka. Stolik musi być ze wszystkich stron dostępny; powierzchnia stołu gładka i szersza niż wielkość arkusza.

q       DODATKOWE WYPOSAŻENIE – plastykowe fartuszki, miednica             z wodą i ręcznik.

q       WARUNKI PRACY – seanse indywidualne przeprowadza się                   w gabinecie; oprócz pacjenta obecny jest tylko terapeuta. Na stole znajdują się miseczki z farbami,  w pobliżu miednica z wodą do mycia rąk i ręcznik. Farby ustawia się zawsze w tej samej kolejności: czarna, czerwona, fioletowa, biała, zielona, żółta, niebieska, brązowa. Gotowe obrazy po wysuszeniu umieszcza się w widocznym miejscu np. na zawieszonej na ścianie macie – stanowi to bardzo ceniony przez dzieci wyraz uznania dla ich pracy. Po jakimś czasie prace zdejmujemy i przechowujemy          w przygotowanej do tych celów kartotece.

q       WPROWADZENIE W TECHNIKĘ WYKONANIA – jedni, tak jak Shaw, Napoli zalecają dla zachęty i przykładu zademonstrowanie uczniowi sposobu posługiwania się techniką malowania palcami. Drudzy, jak Kadis, są przeciwni takiemu podejściu, gdyż uważają, że: po pierwsze - rysunek instruktora stanowić może wzór do naśladowania i dziecko utraci własną inicjatywę                 i ekspresję; po drugie - wykazana przez instruktora sprawność manualna może zniechęcić dziecko do dalszej pracy. Najlepszym rozwiązaniem wydaje się być zastosowanie metody słownej: instruktor informuje pacjenta co będzie musiał wykonać, np.:       „W tych miseczkach jest farba. Nie będziemy używali pędzelka, przecież mamy 10 palców; będziemy więc malować palcami. Dziesięć palców to chyba więcej niż jeden pędzelek. Możesz malować co chcesz, powiedz mi tylko kiedy skończysz”.

Zostawiamy dziecku swobodę ułożenia papieru (pion czy poziom),          a następnie przytwierdzamy arkusz pinezkami. Gdy dziecko wykazuje obawę przed zanurzeniem dłoni w farbie, dla zachęty zanurzamy własny palec i robimy tylko jedną smugę. Jeden seans trwa od 2 do 40 minut. Dzieci starsze zapytujemy o treść rysunku, prosimy, by opowiedziały jakąś historię na temat przez siebie narysowany.

v    REJESTROWANIE ZACHOWANIA SIĘ DZIECKA

Zachowanie się dziecka powinno być rejestrowane na

kwestionariuszu zawierającym następujące dane:

q       Nazwisko i imię

q       Data urodzenia

q       Data obserwacji

q       Czas obserwacji

Ø    przystąpienie do pracy:

-         czas trwania startu

-         zachowanie się dziecka

Ø    przebieg pracy:

-         sposób nabierania farby

-         reakcja na zanurzenie ręki

-         kolejność użycia kolorów

-         kolejność zapełniania płaszczyzny

-         którą ręką maluje

-         kierunek linii przy malowaniu

-         ciągłość, płynność przy malowaniu

-         wypowiedzi – treść rzeczowa; treść emocjonalna

-         reakcje mimiczne

-         postawa ciała

-         tempo poruszania się

-         rytm oddychania

-         przerwy w czasie pracy

-         czas trwania pracy od momentu przystąpienia do niej

Ø    zakończenie pracy:

-                                               oznajmia koniec pracy

-                                               nazywa rysunek

-                                               chce umyć ręce

-                                               chwali się swym rysunkiem

-                                               podpisuje

-                                               chce jeszcze malować

-                                               krótka historia na temat rysunku

v    ANALIZA ZACHOWANIA SIĘ DZIECKA

1.     Ustosunkowanie się do tworzywa

U dzieci występują na ogół dwa typy zachowań:

Ø     postawa zachowania dystansu

Ø     postawa zaangażowania

W pierwszej dziecko stara się odseparować od wykonywanego zajęcia. Dziecko utrzymuje największą z możliwych odległość pomiędzy papierem, a sobą. Maluje tylko jednym palcem umoczonym w farbie. Czynny jest tylko sam koniec palca. Występują przerwy w malowaniu, dziecko wierci się. Słowna wypowiedź może wyrazić niechęć do malowania. Pacjent zrzuca odpowiedzialność za to, co robi, z siebie na instruktora: „Jak mam to zrobić?”, „Kto przygotował te farby?” itd. Te pytania mają na celu opóźnić start. O postawie dystansu mówi też stereotypowe powtarzanie się na rysunku figur geometrycznych.

Postawa zaangażowana – dziecko maluje i równocześnie pluska ręce               w wodzie, maluje sobie czasem twarz, fartuszek itp. U pacjentów spotyka się silną reakcję emocjonalną na kontakt z mazistym tworzywem. To właśnie napięcie uczuciowe przyczynia się do skuteczności leczniczej malowania palcami. W przebiegu rewalidacji        z reguły zwiększa się ilość używanej farby, wody.

2.     Element czasu

- Start: niektóre dzieci od razu pogrążają się w pracy, inne zwlekają, wahają się. Przedłużający się okres startu występuje zazwyczaj             w stanach lękowych.

- Całkowity czas wykonania rysunku: niektórzy pacjenci pracują szybko, inni przerywają malowanie, nieustannie poprawiają rysunek wymazując czy domalowywując aż do przetarcia papieru.

- Częstość, długość i przyczyny przerw: mogą występować jako stany lękowe na barwę. Przerwa może wynikać z chęci mycia rąk – dziecko boi się, że się pobrudzi.

3.     Element ruchu

W ramach charakterystyki ruchowej bierzemy pod uwagę następujące elementy:

-         klepanie rozmazanej farby

-         tworzenie kolein – niektóre dzieci kładą grubą warstwę farby na papier i dopiero z niej tworzą rysunek

-         wcieranie – wielokrotne przesuwanie palca tam i z powrotem; zamazywanie nieudanego w mniemaniu dziecka rysunku

-         tworzenie kropek – dotknięcie może być bardzo niepewne, lekkie

-           dominujący kierunek ekspansji

4.     Zachowanie się wobec koloru

Terapeuta powinien zwrócić uwagę na następujące elementy:

- kolor, po który sięga pacjent oraz kolejność użycia kolorów

- reakcja dziecka na kolor umieszczony na arkuszu papieru

- czy dziecko „poprawia” położony już kolor

Omówione zostały te dane, których nie da się odczytać                        z namalowanego rysunku, a są one istotne dla diagnozy i kontroli postępu terapii.

Rysunek jest symbolem rysowanego przedmiotu i jednocześnie „odbiciem” myśli, gestu, słowa rysującego. Odzwierciedla aktualne przeżycia dziecka lub stałe cechy osobowości. Niejednokrotnie jest wyrazem potrzeby wydobycia się z samotności, przeżyć i przekazania otoczeniu informacji o malującym.

Przykładowe różnice, jakie występują w rysunkach dzieci              (wiek do 8 lat) z Mózgowym Porażeniem Dziecięcym, a dzieci zdrowych.