magisterska-praca-w1n-195.doc

PEDAGOGIKA SPECJALNA: jest nauką szczegółową pedagogiki, a jej przedmiotem jest opieka, terapia, kształcenie i wychowanie osób z odchyleniami od normy, najczęściej jednostek mniej sprawnych lub niepełnosprawnych, bez względu na rodzaj, stopień i złożoność objawów oraz przyczyn i skutków zaistniałych anomalii, zaburzeń, trudności lub ograniczeń. Pedagogikę specjalną charakteryzuje specjalny cel- rewalidacja społeczna dzieci upośledzonych, chorych, niedostosowanych społecznie lub w inny sposób odchylonych od normy.

NORMA: jest utożsamiana z pojęciem zdrowia ale ma wiele szersze znaczenie i może być rozpatrywana w związku z rozwojem społecznym i kulturowym. Odchylenie od normy występuje wówczas, gdy jednostka odbiega od typowych, najczęściej występujących w danej populacji (sytuacji) zachowań.

ZDROWIE: jest to stan równowagi fizycznej, psychicznej między organizmem człowieka a otaczającym go środowiskiem biofizycznym o społecznym.

CHOROBA: to każdy stan, który nie jest optymalnie dobrym samopoczuciem fizycznym, psychicznym i społecznym.

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ: to wszelkie ograniczenie lub wynikające z innych braków nie zdolność do wykonywania czynności w sposób uważany za normalny.

NIEPEŁNOSPRAWNĄ JEST OSOBA, której stan fizyczny lub i psychiczny trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza albo uniemożliwia wypełnianie zadań życiowych i ról społecznych zgodnie z normami prawnymi i społecznymi.

ADAPTACJA- (Piaget) jest organizacją w walce jednostki ze środowiskiem, jako przekształcenie organizmu zależności funkcjonalnej od warunków środowiskowych, jako strukturalizację środowiska według właściwoścl jednostki.

INTEGRACJA--{Okoń) zespolenie i zahamowanie elementów zbiorowości społecznej, rozumiane jako intensywność i częstotliwość kontaktów między członkami danej zbiorowości oraz jako adaptacja w je, obrębie wspólnych systemów wartości, norm, ocen. ,

AUTONOMIA-(Okoń) samorządność, ustanowienie norm, praw dla siebie samego. Podmiotem autonomii jest jednostka lub grupa. Terenem szczególnie sprzyjającym rozwojowi autonomii są zajęcia poza lekcyjne i pozaszkolne oraz działalność organizacji młodzieżowych .

UPOŚLEDZENIE : utrata lub ograniczenie możliwości pełnego uczestniczenia danej osoby w życiu społecznym. Pojęcie to wskazuje na określony rodzaj relacji, jaki powstaje pomiędzy osobą niepełnosprawną a jej środowiskiem.

DYSFUNKCJONALNOŚĆ: nie jest równoznaczna z niepełnosprawnością, gdyż dotyczy zdrowia fizycznego, dotyczy też uszkodzenia narządu ruchu. W jej ocenie należałoby posługiwać się kryteriami biologicznymi lub medycznymi dotyczącymi organizmu ludzkiego i uwzględniać czas trwania (krótki) oraz zakres istniejącego uszkodzenia (wąski).

INWALIDZTWO: inwalidą jest jednostka u której istnieje naruszenie sprawności i funkcji w stopniu wyraźnie utrudniającym ( w porównywaniu z osobami zdrowymi w danym kręgu kulturowym)pobieranie nauki w normalnej szkole, wykonywanie czynności życia codziennego, pracę zawodową, udział w życiu codziennym oraz w zajęciach w czasie wolnym od pracy.

WYRÓWNYWANIE SZANS jest długotrwałym procesem udzielania pomocy osobom niepełnosprawnym, aby mogły one- choćby nawet w odległej przyszłości – wziąć na siebie pełną lub częściową odpowiedzialność kreowania swojego życia jako pełnoprawni członkowie społeczeństwa.

ODDZIAŁYWANIE WYCHOWAWCZE  na jednostkę upośledzoną jest zdaniem O. Lipkowskiego „ normalnym oddziaływaniem” pedagogicznym, które uwzględnia indywidualne utrudnienia i swoiste potrzeby jednostki upośledzonej, przy zastosowaniu odpowiednich metod wychowawczych i dydaktycznych.

Wychowanie ropatrywac należy z pozycji rozmaitych stanowisk praktycznego podejścia do edukacji:

- prakseologicznego ( nastawienie na skuteczność działania)

-ewaluacyjnego ( wartościowanie, ocena działania)

-adaptacyjnego ( dostosowanie do warunków)

-sytuacyjnego ( analiza i redukcja potrzeb)

NAUKOWOŚĆ PEDAGOGIKI SPECJALNEJ określona jest przez zakresy wiedzy i języka, jakie wykorzystuje ona w praktyce wychowawczej, oraz przez to, do jakiego typu, rodzaju, charakteru i stopnia odchyleń, zaburzeń lub ograniczeń można i trzeba ją odnosić, jakiego typu kryteria i kategorie poznawcze są podstawowe, centralne dla ich określenia i wyboru.

'Każda widoczna niepełnosprawność lub upośledzone funkcjo­nowanie człowieka różnie oceniane są przez środowisko spo­łeczne. Ich znaczenie jest zależne od warunków życia osób niepełnospraw­nych, kultury wychowawczej społeczeństwa, a zwłaszcza od postaw

najbliższego środowiska lokalnego, sąsiedzkiego i rodzinnego.

pedagogika specjalna jest teorią i praktyką wychowania jed­nostek z ograniczeniami rozwojowymi, przy czym funkcja jej rozciąga się na wszelkie formy i stopnie ograniczeń w każdym okresie życia i we wszystkich specjalnych programach czy urządzeniach.

podmiotem pedagogiki specjalnej są ludzie, których rozwój jest lub

moze być utrudniony w stopniu, w którym ani jednostka za pomocą włas­

nych mechanizmów psychicznej regulacji, ani rutynowe metody postępo­

wania pedagogicznego nie są w stanie utrudnień tych wyeliminować. Owe szczególne utrudnienia ograniczające możliwości rozwojowe jednostki mogą dotyczyć wyłącznie lub równocześnie:

- sfery funkcjonowania fizycznego ( niesprawność motoryczna i soma­tyczna);

- sfery funkcjonowania psychicznego (niesprawność sensoryczna i umy­słowa);

- sfery funkcjonowania społecznego (niesprawność w zakresie realizacji zachowań zgodnych z normami współżycia społecznego)"

Polityka społeczna jest dyscypliną, która bada socjalną działalność pań­stwa i pozapaństwowych organizacji pod kątem wyrównywania szans i różnic w usytuowaniu grup i kategorii ludzi nie tylko najsłabszych ekono­micznie, ale także z punktu widzenia ich ogólnospołecznych uwarunkowań jakości życia i rozwoju.

Analizując czynniki przedmiotowe i podmiotowe sytuacji trudnych, w jakiej może znaleźć się jednostka, wyróżnił następujące typowe ich kategorie:

- sytuacja trudna osób z różnego rodzaju upośledzeniami,

- sytuacja trudna osób pozbawionych opieki (w tym bezpieczeństwa), - sytuacja zagrożenia osób uzależnionych,

- sytuacja ubóstwa osób pozbawionych środków zaspokojenia potrzeb egzystencjalnych,

- sytuacja trudna osób nie przestrzegających norm współżycia społecz­nego,

- sytuacja konfliktowa osób naruszających normy prawne,

- sytuacja osób radykalnie emancypujących się,

- sytuacja deprywacyjna osób o wielu komponujących się przyczynach i skutkach

W dostępności rehabilitacji i edukacji osób niepełnosprawnych ważne

znaczenie ma bioarchitektura jako dziedzina wiedzy zajmująca się kształ­towaniem rzeczywistości przestrzennej z punktu widzenia uwarunkowań społecznych sprzyjających komunikacji, współdziałania i integracji osób nie­pełnosprawnych.

Edukacja specjalna oparta jest na optymistycznych założeniach, że można i trzeba uczyć się bez granic, aby wiedzieć, aby działać, aby wspólnie żyć i być zadowolonym z udanego życia.

w pracach wielu autorów stosowane lub proponowane są jeszcze inne charakterystyczne określenia pedagogiki specjalnej:

- defektologia - określający naukę o wszelkich defektach, usterkach, wadach fizycznych i psychicznych czło­wieka; nie powinien być stosowany zamiennie z pedagogiką specjalną, gdyż defekt oznacza trwałe uszkodzenie, nieodwracalny brak lub ułomność; z defektologii wyłoniła się psychologia defektologiczna, która dąży do obiek­tywnego i adekwatnego rozpoznania potrzeb psychicznych jednostek nie­pełnosprawnych, możliwości ich zaspokojenia lub łagodzenia skutków nie­zaspokojenia;

- pedagogika rewalidacyjna - ma na celu wspomaganie uspraw­niania szeroko rozumianych procesów rozwoju, kształcenia i wychowania niepełnosprawnych jednostek, których właściwości powodują, że stosowane standardowe metody i formy pracy nie są odpowiednie zaś usprawnianie fizyczne, psychiczne, społeczne i zawodowe stanowią kompleksowy, zin­tegrowany system oddziaływań rehabilitacyjnych;

- deksiopedagogika) dotyczy rozwoju ludzkich możliwości, zdolności, które potencjalnie zawsze istnieją i wobec tego stwarzają realne szanse uzyskiwania określonych standardów rozwoju i przygotowania do życia; określenie to budzi pewne zastrzeżenia, gdyż poszukiwaniem najlepszych możliwości rozwoju i wychowania czło­wieka zajmuje się pedagogika w ogóle;

- ortopedagogika (z greckiego orthos - "prosty", może oznaczać też "prawidłowy", "dobry", "słuszny"), termin ten w odniesieniu do edukacji i rehabilitacji dzieci i młodzieży z różnymi odchyleniami od normy nie oddaje odrębnego, specyficznego charakteru metod i środków oddziaływa­nia, a przede wszystkim nie docenia podmiotowych odmienności różnych odchyleń, zaburzeń i trudności rozwojowo-wychowawczych. Trudno bo­wiem twierdzić, aby różne zabiegi i oddziaływania zmierzające do zmiany, usuwania lub zapobiegania anomaliom, dysfunkcjom i dewiacjom, bez względu na ich rodzaj, stopień, zakres, przyczyny, mogły być jednoznacznie proste i łatwe, prawidłowe i korzystne;

- pedagogika terapeutyczna (lecznicza) - podkreśla możliwości leczni­czego oddziaływania swoich metod pracy, także w procesie rewalidacji i resocjalizacji. Istnieje w nich konieczność współpracy z lekarzem i zastoso­wania określonych środków, technik leczenia, co nie ma zastosowania W wielu mikro zaburzeniach i deficytach rozwojowych lub nie musi mieć decy­dującego znaczenia dla ich rozpoznawania i eliminowania. Trudno więc, aby to przymiotnikowe określenie "terapeutyczna" mogło być synonimem całości przedmiotu zainteresowań, jak i metod wykorzystywanych przez pedagogikę specjalną;

- terapia pedagogiczna: a) w znaczeniu ogólnym jest swoistą interwencją

wychowawczą odnoszącą się do osób w normie psychofizycznej oraz spo­łecznej mającą na celu stworzenie możliwości zindywidualizowanej, dodat­kowej pomocy w procesie ich nauczania, kształcenia i wychowania dla osiągnięcia lub utrzymania prawidłowego przebiegu rozwoju we wszystkich sferach i w każdym okresie życia; b) w pedagogice specjalnej terapia pedagogiczna rozumiana jest jako jedna z form rewalidacji różnych upośledzeń; takie ujęcie terapii, obok specjalnego nauczania i wychowania, jest integralną częścią postępowania rewalidacyjnego w stosunku do tych jednostek, "u których mimo różnorodnych form zapobiegania wystąpiło upośledzenie i których w drodze leczenia nie udało się przywrócić do grona ludzi normalnych"'

1 integracja rodzinna - rozumiana jako optymalny układ warunków socjalno-pedagogicznych sprzyjających integracji dziecka niepełno­sprawnego w rodzinie;

2) integracja sąsiedzko-rówieśnicza (w najbliższym środowisku życia) - oparta na tworzeniu gotowości do działań altruistycznych, solidar­nościowych i harmonizujących życie społeczne w lokalnych mikro­strukturach;

3) integracja instytucjonalno-lokalizacyjna - oddziały, grupy (dla) dzieci ze specjalnymi potrzebami we wszystkich dostępnych formach edu­kacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem zajęć ponadprogramo­wych i imprez ogólnoszkolnych; można tu wyróżnić integrację pro­gramową i psychologiczną;

4) integracja socjalna - we wszelkich placówkach, świadczeniach, usłu­gach i urządzeniach dla dzieci zdrowych i niepełnosprawnych, obej­mująca poradnie, przedszkola, wycieczki, obozy, kolonie; jej realizacja wymaga zmiany nastawień i przepisów dotyczących możliwości wy­boru wspólnego uczestnictwa i stabilizacji życiowej;

5) integracja funkcjonalna - w różnych strukturach, formach i płasz­czyznach aktywnego współuczestnictwa i współdziałania dzieci, także niepełnosprawnych (np. zajęcia pozalekcyjne, pozaszkolne i poszkolne);

6) integracja społeczna - obejmująca różnorodne działania zmierzające do tworzenia i ochrony podmiotowego statusu osoby dorosłej, związane z przestrzeganiem praw osobistych, społecznych i politycznych oraz możliwością samorealizacji małżeńskiej, rodzinnej, mieszkaniowej, w zakresie zatrudnienia i kulturalnej aktywności w lokalnym środowisku.

Pomoc - "pomoc polega na współdziałaniu z podmiotem sytuacji: trudnej w realizacji na normalnym poziomie jego aktywności : : podstawowej, przywracaniu normalności tej sytuacji, zapobieganiu aktualizacji sytuacji trudnej, albo też na ułatwianiu lub uefektywnianiu sytuacji będących w granicach normy"

Opieka - "to nie warunki ani też określone funkcje, nie pomoc, : : lecz działalność, której w istocie nie wyznaczają potrzeby podopiecznego w ogóle, ale jego podstawowa cecha - określona nie- : : zdolność do samodzielnego zaspokajania i regulowania tych po- : : trzeb. Ta właśnie niezdolność sprawia, że staje się on podopiecznym wyczekującym, a aktywność opiekuńcza jest obiektywną koniecznością "

Edukacja - rozumiana jest jako ogół przebytych doświadczeń, znaczących dla kształtowania się kompetencji i tożsamości człowieka lub też ogół jego interakcji ze światem życia, znaczącym dla optymalnego rozwoju osobowości. "Edukację można określić jako ogół wpływów na jednostki i grupy ludzkie, sprzyjający takiemu rozwojowi, aby w najwyższym stopniu stały się one świadomymi i twórczymi członkami wspólnoty społecznej, kulturowej i narodowej oraz były zdolne do aktywnej samorealizacji własnej tożsamości i rozwijania własnego Ja poprzez podejmowanie zadań ponadosobistych, poprzez utrzymywanie ciągłości siebie w toku) spełniania zadań dalekich. Edukacja to prowadzenie drugiego człowieka ku wyższym stanom rozwojowym i jego własna aktywność w osiąganiu pełnych i swoistych dlań możliwości. To ogół czynności i procesów sprzyjających rozwojowi oraz stan ich efe'któw, czyli osiągnięty poziom kompetencji, tożsamości i podmio­towości"

Rehabilitacja - jest to łączne i skoordynowane oddziaływanie lecznicze, psychologiczne, pedagogiczne, społeczno-zawodowych zmierzające do rozwinięcia lub przywrócenia u osoby trwale po­szkodowanej na zdrowiu zdolności, sprawności i możliwości samodzielnego życia w społeczeństwie. Rehabilitacja jest procesem, który łączy oddziaływania o różnym charakterze i zakresie, : aby przywrócenie utraconych sprawności było jak najpełniejsze  możliwie wczesne i trwałe

Rewalidacja - termin używany najczęściej zamiennie z pojęciem! rehabilitacja, określa długotrwałą działalność terapeutyczno - wchowawczą, a więc wielostronną stymulację, opiekę, nauczanie  i wychowanie jednostek o zaburzonej percepcji rzeczywistości, czyli osób upośledzonych umysłowo, niewidomych i nie słyszących.

Resocjalizacja - proces wychowania jednostek wykazujących wzmożone trudności w dostosowaniu się do norm społecznych, moralnych i prawnych, wynikających ze stanu osobowości wy­chowanka, z jego antagonistyczno destrukcyjnego ustosunkowa­nia się do oczekiwań społecznych. Polega na stosowaniu różnych środków leczniczych, socjoterapeutycznych, form i metod wycho­wawczych obejmujących psychotechnikę, socjotechnikę i kulturo­technikę, naukę szkolną oraz pracę w warunkach izolacji (zakłady karne, poprawcze, schroniska dla nieletnich) lub w środowisku otwartym, półwolnościowym pod nadzorem kuratora sądowego.

Samodzielność określana jest w kate­goriach zdolności jednostki do realizacji aktywności praktycznej, umiejęt­ności radzenia sobie z określoną czynnością.

W procesie dochodzenia do samodzielności człowieka występują trzy główne elementy:

- zdolność określania celów i zadań życiowych;

- zdolność wyznaczania sobie własnych sposobów ich realizacji;

- przekonanie o słuszności podjętego działania w osobistej samorealizacji

Ważnym elementem osiągania samodzielności życiowej jest pozytywne myślenie oraz praktyczne sposoby rozwijania takich cech, jak: poczucie celu, optymizm, energia, motywacja i realizm siły, czasu i przeszkód.

'metoda Marii Montessori, dziecko uczy się czyn­ności życia codziennego, rozwija zmysły i uspołecznia się. Metoda ta rozpowszechniona została przede wszystkim jako metoda usprawnia­nia dzieci zdrowych, a nie dzieci upośledzonych umysłowo.

metoda ośrodków pracy Marii Grzegorzewskiej wykorzystuje naturalne środowisko społeczno-przyrodnicze dziecka oraz bogate zestawy pomocy i urządzeń dydaktycznych w realizacji wszy­stkich przedmiotów i treści nauczania, aby poprzez różne formy aktyw­ności i pracy wytwórczej uczniów odchodzić od jednostronnej dzia­łalności intelektualnej

metody pracy zuchowo-harcerskiej i ich wartości socjalizacyjno-wy­chowawcze w usprawnianiu dzieci z odchyleniami rozwojowymi i specjalnymi potrzebami edukacyjnymi m.in. w drużynach "nieprze­tartego szlaku";

szkoła bez lęku" Rudolfa Steinera (1861-1925) typu Waldorf; w założeniach jest nauczaniem wychowującym, w którym siłą sprawczą jest nauczycielski samorząd, odpowiedzialny za harmonijny rozwój dziecka poprzez antropocentryczne myślenie, uwzględnia też przed­mioty artystyczne i praktyczne, służące rozwojowi uczuć i woli;

plan jenejski podkreślał znaczenie wspólnoty uczniowskiej w rozmo­wie (dialogu), zabawie, pracy i uroczystościach w tygodniowym planie zajęć według rytmicznego porządku;

szkoła dla życia przez życie O. Decroly' ego (1871 - 1932) znana głównie jako metoda ośrodków zainteresowań;

. szkoła swobodnego wychowania w Summerhil założona przez   polega na rozwijaniu intelektualnych i emo­cjonalnych sił wychowanka skierowanych na interesowanie się życiem, które stwarza możliwość wykonywania pracy z radością i daje nadzieję na osiąganie szczęścia;

pragmatyczna pedagogika zmierza do przy­bliżenia szkoły do życia, do natury dziecka i uczenia się przez działanie;

techniki Celestyna Freineta; polegają na zastąpieniu przedmiotów na­uczania treściami środowiska, tekstami, gazetkami tworzonymi i druko­wanymi przez dzieci, korespondencją międzyszkolną, fiszkami, środkami audiowizualnymi oraz rozmaitymi technikami ekspresji plastycznej;

. pedagogika Gestalt;. Nauczanie i uczenie się, rozumiane jako wielostronny kontakt nauczyciela z ucz­niem, stawia na pierwszym miejscu

edukacja skoncentrowana na pełnym rozwoju potencjalnych osobo­wych i twórczych możliwości ucznia autorstwa Carla Rogersa;

koncepcja Bemie Neville z Melbourne, polega na twórczym wyko­rzystaniu emocji, wyobraźni i podświadomości dla rozszerzenia moż­liwości edukacyjnych każdego człowieka;

edukacja "kompatybilna do mózgu" która jest procesem planowanego i organizowanego uczenia się wraz ze strategicznym wykorzystaniem atmosfery psychicznej i zainteresowań ucznia;             

. wychowanie bez porażek Thomasa Gordona - eksponuje metody i techniki rozwiązywania konfliktów rodzinnych poprzez takie sposoby komunikowania i porozumiewania się, które służą wzrostowi wzajemnego  zaufania, szacunku, kształtowaniu się u dzieci samodzielności i odpowiedzialności.

Pedagogika społeczna i specjalna w wymiarze teorii i praktyki powinny twórczo i konsekwentnie rozwijać oraz upowszechniać w naszym społe­czeństwie następujące zasady współżycia i współdziałania w zmieniającym się otoczeniu i świecie jako pryncypialne ogólnospołeczne wartości oraz reguły prakesologia sprawnego działania. Są nimi:

1 zasada personalizacji, która uznaje, że osoba niepełnosprawna, bez względu na rozległość i głębokość dysfunkcji, pozostaje zawsze osobą, podmiotem, a etyczne pryncypia nakazują przestrzegania zasady chro­nienia relacji osobowych ludzi niepełnosprawnych, ich godności i toż­samości osobowej, decydują one bowiem o sytuowaniu ich w środo­wisku, stają się motywem realizowania się sensu życia oraz wspólnym programem tworzenia kultury humanistycznej

2) zasada Wczesnej diagnozy i normalizacji życia, czyli tworzenia opty­malnych warunków rozwoju, w jak największym stopniu zbliżonych do standardów ewaluatywnych, jakie istnieją w środowisku, w spo­łeczności, do której osoba niepełnosprawna należy. Osiąganie normal­ności życia jest więc równocześnie nabywaniem autonomii

3 zasada odpowiedzialności, odnosząca się do sfery prywatnej i publi­cznej losu człowieka niepełnosprawnego, przesuwa zakres tej odpo­wiedzialności wszystkich ludzi względem centrum sceny społeczno­ etycznej, jako możliwości jak najpełniejszego wykorzystania jego pełnej mocy, gotowości i zaufanią

4 zasada pomocniczości (subsydiarności), Jest to zasada indywidualnego uczenia się i dojrzewania każdej jednostki, jej twórczej samorealizacji i partner­skiego współdziałania z otoczeniem, od niej zależy skuteczność oczekiwanych zmian w etyce i kulturze postmodernistycznych społeczeństw.

5 zasada poszerzania autonomii osób wychowywanych, czyli kierowa­nia się ich własnym interesem życiowym w osiąganiu samodzielności w zakresie rozwiązywania ważnych problemów poznawczych i prak­tycznych)

Autonomia moralna polega na rozumnym, niezależnym od zewnę­trznych nacisków wyborze określonych norm i zasad postępowania

...