Historia sztuki nowoczesne-architektura- (8).pdf

Sztuka nowoczesna polska (architektura) 03.10.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski031003.html

przedmiot: Historia sztuki nowoczesnej polskiej (architektura)

powrót

drukuj

prowadzący: mgr Czapelski data: 03.10.2003 aktualizacja: 12.10.2003

kontakt

zapisz

zakres czasowy: od drugiej połowy XVIII w do 1939 r

egzamin: na koniec roku, pisemny, wspólny dr Luba i mgr Czapelski, slajdy

1. wstęp

Dzieje sztuki nowoczesnej w Polsce są specyficzne, inne niż w Europie zachodniej - np. nie powstały

reprezentacyjne budowle charakterystyczne dla Europy w drugiej połowi e XIX w. Nie powstały

również duże założenia urbanistyczne. Natomiast bardzo charakterystyczne dla architektury polskiej są

rezydencje ziemiańskie - typ wykrystalizowany na przełomie XVIII/XIX w, bardzo popularny przez

następne sto lat, reminiscencje widoczne do dzisiaj.

Sytuacja polityczna Polski powodowała odmienności również w stosunku do krajów Europy środkowej

(czyli terenu Austro-Węgier - obszar o bardzo zbliżonej architekturze, obejmujący Czechy, Słowację,

Słowenię, Węgry, Austrię) - tylko w Galicji widoczne cechy wspólne - Kraków architektonicznie był

bardziej zbliżony do Pragi i Wiednia niż do Warszawy.

W stosunku do Europy zachodniej w Polsce znacznie większą rolę odgrywała architektura sakralna,

kościoły służyły również krzewieniu świadomości narodowej.

2. architektura stanisławowska

2.1 wstęp

Trzeba pamiętać, że badania nad sztuką współczesną były uwarunkowane politycznie. Termin

"architektura stanisławowska" zakłada odrębność architektury powstałej w kręgu mecenatu Stanisława

Augusta Poniatowskiego. Faktycznie środowisko to było ważne, gdyż kró la było stać na stworzenie

grupy architektów tworzących liczne projekty (powstało ich kilkaset, przechowywane są w BUWie).

Uznanie realizacji za jedną spójną grupę nastąpiło w połowie XIX w. W okresie I wojny światowej

Władysław Tatarkiewicz docenił ten okres, wprowadził termin "styl Stanisława Augusta". Środowisko

warszawskich historyków sztuki stwierdziło, że jest to odrębny styl, powstały pod wpływem króla (jak

np. we Francji - kolejne "Ludwiki"). Nie dzieje się tak jednak w środowisku krakowskim i lwowskim -

ponieważ brak było wymiany wyników badań, granice rozbiorowe utrudniały kontakty badaczy.

Termin "styl S.A." pojawił się akurat na początku odrodzenia Polski, zauważano paralele między

końcem I Rzeczpospolitej i początkiem II, powstawały różne porównania - stwierdzono, że był to

ostatni okres dobrej architektury na terenie Polski (bo potem niepodległej Polski nie było), należy te

wzory dalej wykorzystywać, traktować je jako ideową poprzedniczkę aktualnej architektury. De facto,

biorąc pod uwagę ówczesny stan badań, termin "styl S.A." dotyczył tyl ko kilku wnętrz na Zamku

Królewskim w Warszawie i Łazienkach, był więc zbędny. Ponowny rozwój badań nad tym okresem

nastąpił za PRL - podkreślano świecki charakter tej architektury.

Należy podchodzić ostrożnie do tego terminu, traktowanego jako określenie spójnej grupy - smak króla

ewoluował, zmieniały się w związku z tym realizacje. Inspiracje (głównie francuskie i angielskie)

spowodowały sklasycyzowanie gustu, co jednak następowało stopniowo (n a marginesie: te wpływy

były dobrze widziane i w II Rzeczpospolitej, i w PRL, w przeciwieństwie do np. niemieckich). Obecnie

architektura tego okresu nie jawi się jako jednorodna grupa (tak jak było to widziane wcześniej), lecz

jako architektura powstała w okresie rządów SAP - początkowo nawiązywała do baroku, potem

następowało stopniowe sklasycyzowanie gustu. Charakterystyczne jest to, że były to głównie projekty,

wielokrotnie przerabiane, udoskonalane, natomiast powstało bardzo mało realizacji, znacznie więcej

budowała szlachta, magnateria - także oni stopniowo ulegali wpływom klasycyzmu. Trzeba pamiętać,

że wiele budowli powstałych za SAP było jeszcze inspirowanych sztuką minioną.

2.2 klasycyzm i neoklasycyzm

Okres przełomu XVIII/XIX w jest nazywany w języku polskim klasycyzmem, zaś w angielskim -

neoklasycyzmem. Spowodowane jest to tym, że w Polsce nie było wcześniej sztuki korzystającej

wprost z antyku, nie prowadzono odrębnych badań na jej temat, zaś w Anglii takie nawiązania

występowały już wcześniej, konieczne było więc rozróżnienie.

2.3 fundacje magnackie i kościelne

1 z 4

2008-03-21 09:20

Sztuka nowoczesna polska (architektura) 03.10.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski031003.html

pałac w Ciążeniu, Wielkopolska

Był budowany bardzo długo, od 1760 r lat 90. XVIII w,

należał do biskupa poznańsko-warszawskiego

(ówcześnie była to jedna diecezja, Warszawa podlegała

Poznaniowi). Pałac jest przykładem braku gwałtownego

przejścia między stylami - połączenie baroku, rokoka i

klasycyzmu. Architekt nieznany, lecz widać, że dobry.

Trudno określić jego tradycję architektoniczną -

środowisko raczej warszawskie lub saskie, niż rodzime

wielkopolskie.

cechy charakterystyczne warszawskiego pałacu

rokokowego (architektura drezdeńska, czasy saskie), na

podstawie Ciążenia:

- płaskość form architektonicznych

- charakterystyczne kształty naczółków, tympanonów

- detal dobrej jakości na płaskich podziałach

architektonicznych (pilastry)

- bryła zwarta, przeszklona

- podziały ramowe dwóch górnych kondygnacji

- wysoki, mansardowy dach

Projekt był realizowany przez całą drugą połowę XVIII

w i to bez większych zmian (również we wnętrzach) -

sugeruje to, że osoba znamienita (biskup) uznawała

wcześniejszy styl za wciąż aktualny.

pałac Raczyńskich w Rogalinie, Wielkopolska

(1768-1773)

Chłód, uproszczenie elewacji. Zrealizowany wg

projektów z początku lat 60., jednak widoczne różnice

między projektami, a realizacją. Architekt nieznany,

zapewne ktoś dobry, ze środowiska saskiego czynnego

ówcześnie w Warszawie - Raczyński bywał w

Warszawie, był stronnikiem króla. Projekt pałacu

przewidywał znacznie większą profuzję ornamentu (nie

zrealizowane) - badacze zastanawiali się jak

interpretować, nie chodziło tu jednak o pogorszenie

realizacji lub oszczędności, lecz o zjawisko tzw.

"zimnego baroku" - nurt występujący głównie w

architekturze rezydencjonalnej prowincjonalnej

przejawiający się zachowaniem barokowej dyspozycji

rezydencji (np. potężny mansardowy dach), przy

zmianie gustu w strefie dekoracji. Było to zjawisko

międzynarodowe, takie inspiracje przychodziły z

Niemiec, np. z Drezna, Prus.

Z czasem (w architekturze rezydencjonalnej XIX w)

wzorzec takiej reprezentacyjnej budowli uległ redukcji

z powodów ekonomicznych.

Trochę później niż sam pałac wybudowano

ćwierćkoliste galerie łącznikowe dostawione do korpusu

- element bardzo charakterystyczny dla architektury

rezydencjonalnej w Polsce w drugiej połowie XVIII w -

2 z 4

2008-03-21 09:20

Sztuka nowoczesna polska (architektura) 03.10.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski031003.html

powstawał reprezentacyjny dziedziniec, jest to motyw

zaczerpnięty z architektury palladiańskiej (zarazem nie

wykorzystywano jej w zdobieniach). Galerie mogły być

też prostokątnie załamane, jednak te po łuku najbardziej

reprezentacyjne. Funkcje głównie reprezentacyjne,

mniej użytkowe - często był to tylko trakt

komunikacyjny lub ściana parawanowa (w Rogalinie

oprócz traktu były również pomieszczenia). Inne

wyjaśnienie funkcji poza reprezentacją - w

rezydencjach kuchnie ze względu na zapachy były poza

głównym pałacem, umieszczenie kuchni w galeriach

miało zapobiec stygnięciu potraw w drodze na stół.

Elewacja ogrodowa - formy o genezie późnobarokowej

(okulusy, wykrój okien, kształt ryzalitu środkowego),

zarazem mało dekoracji.

pałac w Wąsowie, Wielkopolska (1781-86)

Dla Anastazji i Sylwestra Sczanieckich. Zimny barok, ale też elementy klasycyzujące. Skala bardzo

mała, partie boczne tradycyjnie zryzalityzowane, stosowanie pilastrów (i to zdwojonych). Architekt

nieznany, warsztat miejscowy. Za to odejście od barokowego układu wnętrza - sale reprezentacyjne nie

na pierwszym piętrze, lecz na parterze.

pałac w Czerniejewie, Wielkopolska, lata 70.

Dla gen. Lipskiego, warsztat miejscowy. Wnętrza i detal przebudowane w XX w, oryginalna tylko

dyspozycja budowli (poza portykiem, który jest późniejszy). Sale repr ezentacyjne na pierwszej

kondygnacji, partie boczne zryzalityzowane, brak detalu.

kościół Kanoników regularnych z Trzemeszna (koniec XVIII w)

Całkowite nawiązanie do baroku, brak klasycyzmu, konserwatyzm w rozwiązaniach. Inspiracje

klasyczne są bardzo rzadkie w architekturze kościelnej.

3 z 4

2008-03-21 09:20

Sztuka nowoczesna polska (architektura) 03.10.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski031003.html

pałac Sołtyków w Kurozwękach, Małopolska

Przebudowa wcześniejszego zamku w latach 70., inspiracje

austriackie. Formy w 100% wcześniejsze (późnobarokowe i

rokokowe): pilastry, wertykalizm podkreślony przez wysoką

partię cokołową (cały parter), podziały ramowe sprzęgające

piano nobile i mezzanino. Zarazem brak obfitego detalu

architektonicznego, artykułowanie tylko przez elementy

architektoniczne, brak dekoracji rzeźbiarskiej.

oficyna w Kurozwękach (trochę późniejsza)

Niewielka skala, wysoki dach. Jej rozmiar był potem typowy dla architektury dworkowej, willi z

początku XX w - do takiej architektury odwoływano się w projektach, gdyż rezydencje były zbyt duże.

pałac w Śladkowie Dużym

Przebudowany w końcu XVIII w ze starszego budynku, jednak mało klasyczny - brak portyku

kolumnowego, artykulacji elewacji, oprawa otworów gęsta, forma ryzalitu środkowego nawiązuje do

wcześniejszych, ok. 1700-50. Zarazem pewne sklasycyzowanie detalu, wnętrz. Autor nieznany -

zapewne warsztaty miejscowe.

podsumowanie:

Zmienia się dekoracja, detal (wg aktualnego gustu, mody), natomiast formy, układ dalej tradycyjne -

jest to bardzo typowe rozwiązanie w tym okresie w środowiskach prowincjonalnych.

powrót kontakt drukuj zapisz

4 z 4

2008-03-21 09:20

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: