Temat: 1 Pojęcia projekt i projekt europejski. Projekty europejskie jako odrębna grupa projektów. Wspólna regulacja dla projektów w prawie wspólnotowym.
Projekt to zorganizowane działania ludzkie ukierunkowane na osiągnięcie zamierzonego celu. Cel ten powinien wiązać się ze znacznymi potencjalnymi korzyściami o różnym charakterze. Projekt charakteryzuje się: unikalnością, wyjątkowością i niepowtarzalnością. Projekt nie jest działaniem rutynowym, wykonywanym według określonego schematu. Projekt stanowi konkretyzację sposobu przygotowania przedsięwzięcia, a następnie jego realizacji. Projektem można określać cały kompleks zadań związanych z realizacją konkretnego przedsięwzięcia, począwszy od wygenerowania pomysłu, poprzez jego opracowanie, wdrożenie i końcową ocenę.
Projekt zgodnie z definicją UE jest serią czynności zmierzających do osiągnięcia jasno określonych celów w zdefiniowanym czasie i określonym budżecie. Przedsięwzięcie realizowane w ramach programu operacyjnego, na podstawie umowy o dofinansowanie zawartej pomiędzy beneficjentem a instytucją zarządzającą, instytucją pośredniczącą lub instytucją wdrażającą. Projekt może być realizowany bez wniosku o przyznanie pieniędzy pomocowych, natomiast wniosek bez projektu nie może być nawet napisany.
Projekty europejskie są instrumentem wspomagającym społeczno-gospodarczy rozwój regionów państw UE. Na ich realizację przeznaczane są środki pochodzące od wszystkich obywateli UE.
Temat 2. Problem skuteczności i efektywności programów pomocowych UE w świetle mankamentów i błędów w projektach europejskich
Projekty europejskie, czyli projekty współfinansowane ze środków Unii Europejskiej stają się trwałym elementem wspomagającym rozwój gospodarczy i społeczny w Polsce. Angażują one, i będą angażowały w przyszłości, szerokie rzesze uczestników: projektodawców, decydentów, wykonawców i beneficjentów. Ponieważ na realizację projektów europejskich przeznaczane są środki wypracowane przez ogół obywateli Unii Europejskiej, skuteczność i efektywność tych projektów ma znaczenie dla wszystkich: bezpośrednich użytkowników, ich środowisk lokalnych i regionalnych, obywateli państw członkowskich i całej Wspólnoty.
Rozmaitość programów i projektów europejskich oraz skala zaangażowanych w nie środków powodują, że jednym z ważniejszych problemów staje się kwestia doboru właściwej metody planowania i realizacji tych przedsięwzięć, czyli inaczej mówiąc metodyki zarządzania projektami europejskimi.
Unia Europejska od lat dostrzega ten problem analizując skuteczność wdrażania swojej polityki pomocowej w poszczególnych krajach członkowskich. Okazuje się bowiem, że pewne negatywne zjawiska dotyczą bardzo wielu programów i projektów, są dość powszechne, niezależnie od obszaru wdrożenia i charakteru realizowanych przedsięwzięć. Spośród najczęściej dostrzeganych mankamentów projektów europejskich wymienia się:
· słabe planowanie i przygotowanie,
· niedostosowanie do potrzeb,
· niewystarczające uwzględnianie zagrożeń towarzyszących realizacji,
· ignorowanie czynników wpływających na trwałość korzyści,
· niedostateczne wykorzystywanie doświadczeń wynikających z poprzednich projektów.
Jeżeli dodamy do tego błędy popełniane najczęściej podczas przygotowania projektów europejskich do wdrożenia, czyli:
· niejasne ramy strategiczne,
· niepełną analizę sytuacji,
· planowanie i wdrożenie zorientowane na działanie a nie na cel,
· nieweryfikowalny wynik projektu,
· presję wydatkowania środków,
· krótkoterminową wizję działania,
· niespójne wzajemnie dokumenty projektu oraz
· brak wspólnego postrzegania problemów, celów i założeń projektu,
to konieczność stworzenia rozwiązań metodycznych usprawniających zarządzanie projektami wydaje się oczywista, z punktu widzenia wszystkich uczestników projektów europejskich, zarówno sponsora - Komisji Europejskiej i działających w jej imieniu instytucji, jak też wykonawców i beneficjentów.
Unia Europejska nie narzuca projektodawcom konkretnej metodyki wspomagającej procesy zarządzania. Przygotowanie projektu zgodnie ze sprawdzonymi wzorcami metodycznymi jest jednak zawsze lepiej oceniane, zmniejsza bowiem ryzyko niepowodzenia projektu.
Etap planowania:
Przygotowując projekt, który ma uzyskać dofinansowanie, projektodawca powinien przekonać oceniających wniosek, że projekt powstał w odpowiedzi na konkretny problem, a środki unijne przyczynią się do jego rozwiązania. Analiza problemu to podstawowy element fazy planowania, niezbędny do tego, żeby podejmować działania adekwatne na danym terenie, czy w odniesieniu do konkretnej grupy docelowej. To właśnie problem powinien stanowić punkt wyjścia do przygotowania projektu. Praktyka pokazuje tymczasem, że często problem poszukiwany jest jako ,,brakujący element’’, który ma projektodawcę doprowadzić do uzyskania dofinansowania (zgodnie z fatalną w skutkach filozofią, ,,że skoro jest kasa, to trzeba ją w jakiś sposób wyciągnąć’’). Takie podejście to wchodzenie na grząskie pole, bo jeśli projekt nie został wystarczająco dobrze przygotowany na etapie planowania, to w przypadku otrzymania dofinansowania będzie generował problemy na etapie realizacji. Analiza problemu pozwala nie tylko ustrzec projektodawcę przed niewłaściwymi działaniami w projekcie, choćby w zakresie rekrutacji uczestników czy zdobywaniu przychylności lokalnych środowisk, ale także pozwala na skonstruowanie poprawnego celu projektu, który powinien być formułowany jako odwrócenie sytuacji negatywnej w pozytywną. Cel projektu to dokładna odpowiedź na zidentyfikowany problem: przy dobrze zdefiniowanym problemie cel projektu będzie adekwatny do prowadzonych działań i nie zostanie określony jako zbyt ogólny czy niemierzalny, co jest jednym z najczęściej popełnianych błędów. Koniecznym elementem dobrego planowania jest także analiza grupy docelowej, zwana w metodologii zarządzania projektem analizą interesariuszy, a polegającą na określeniu charakterystyki odbiorców projektu, ich słabych i mocnych stron, a także interesów, które będą warunkowały między innymi motywację do skorzystania z projektu.
Etap przygotowania
Kolejnym etapem przygotowania projektu powinno być określenie działań i skwantyfikowanych rezultatów, ściśle odnoszących się do działań. Na tym etapie niezwykle przydatna okazuje się matryca logiczna, która pozwala na skontrolowanie, czy wszystkie części projektu zostały zaplanowane w sposób spójny i adekwatny. Błędem, który projektodawcy popełniają najczęściej na tym etapie jest formułowanie celu projektu jako rezultatu i nie podawanie konkretnych wartości w odniesieniu do rezultatów twardych. Jeśli projekt ma dotyczyć przeprowadzenia szkoleń dla osób bezrobotnych, to ilość zrealizowanych szkoleń czy przeszkolonych osób jest rezultatem projektu, podczas gdy jego celem będzie podwyższenie lub zmiana kwalifikacji uczestników projektu. Jeśli cel projektu zostałby określony jako realizacja szkoleń, problem który projekt ma rozwiązywać musiałby dotyczyć rynku szkoleniowego, a nie potrzeb osób bezrobotnych w zakresie edukacji.
Zależności pomiędzy zidentyfikowanym problemem, celem, planowanymi działaniami i w końcu rezultatami, jakie mają zostać osiągnięte dzięki środkom przeznaczonym na realizację projektu, powinny być logiczne i przemyślane. Wypełniając formularz wniosku bez wcześniejszych analiz i planowania, łatwo zgubić po drodze poprawny tok myślenia. W efekcie, w pierwszym punkcie wniosku dotyczącym charakterystyki projektu pojawia się zarówno opis problemu i celu, jak i planowanych działań, czyli wszystko, co projektodawca wie o realizowanym projekcie, podczas gdy w kolejnych punktach powtarzane są te same informacje. Cześć opisowa wniosku daje możliwość użycia 18 tysięcy znaków – przy dobrze przygotowanym projekcie to zdecydowanie za mało, aby opisać jego wszystkie ważne elementy. Choć określenia projekt i wniosek są często używane wymiennie, nie należy ich traktować jako tożsame. Praktyka pokazuje, że im więcej czasu przeznaczymy na planowanie i przygotowanie projektu, tym łatwiej będzie nam wypełnić wniosek i co ważne - mniej stresująca okaże się także jego późniejsza realizacja. Warto zatem znaleźć czas na zapoznanie się z metodologią zarządzania projektem, warto podejmując decyzję o staraniu się o dofinansowanie wziąć pod uwagę czas potrzebny na przygotowanie dobrego projektu.
Niespójność dokumentów
Na etapie oceny formalnej wniosku
• Niezgodność wersji papierowej wniosku z wersją elektroniczną,
• nieudzielanie odpowiedzi na wszystkie pytania,
• niespójność zapisów projektu (np. dotycząca liczby beneficjentów, czasu trwania projektu),
• zaangażowanie do realizacji projektu nieuprawnionych partnerów,
• błędy rachunkowe w budżecie projektu lub szczegółowym kosztorysie projektu; niespójność ww. dokumentów,
• niedołączanie do wniosku wszystkich niezbędnych załączników,
• składanie kopii wniosku i załączników niepotwierdzonych za zgodność z oryginałem,
Brak:
• dokumentów potwierdzających, że wnioskodawca jest uprawnionym beneficjentem działania konkretnego działania ZPORR,
• podpisów i pieczątek pod wnioskiem i na załącznikach,
• kart informacyjnych do załączników.
Na etapie oceny merytorycznej
Brak
• informacji na temat barier, jakie mogą napotkać potencjalni beneficjenci, oraz sposobu, w jaki projekt przyczyni się do eliminacji tych barier,
• dokładnego opisu rodzaju i charakteru realizowanego wsparcia (brak informacji o modułach tematycznych szkolenia, liczbie godzin, liczbie osób w grupach),
• uzasadnienia dotyczącego wyboru beneficjentów ostatecznych,
• opisu rezultatów miękkich,
• informacji, gdzie i w jaki sposób zostanie przeprowadzona akcja informacyjna na temat projektu,
• dokładnego opisu struktury zarządzania projektem,
• informacji o doświadczeniu beneficjenta, kadrze, zapleczu technicznym,
• opisu dotyczącego udziału partnerów w realizacji projektu,
• informacji na temat zasięgu projektu,
zbyt ogólne:
• rozpisanie budżetu (brak dokładnych kalkulacji w ramach poszczególnych kategorii wydatków),
• charakterystyka beneficjentów ostatecznych,
• opis sposobu zagwarantowania osiągnięcia zakładanych rezultatów,
• opis sposobu rekrutacji (brak informacji na temat kwestionariusza ankietowego, liczby respondentów, obszaru, na jakim przeprowadzono rekrutację, sposobu dystrybucji ankiet), a także
• zawyżone koszty w stosunku do stawek rynkowych.
Na etapie realizacji projektu
• wszystkich załączników zgodnie z zapisami w umowie,
• potwierdzenia za zgodność z oryginałem kserokopii dokumentów przez osobę upoważnioną do reprezentowania beneficjenta,
• niezbędnej dokumentacji (umów o pracę, umów o podwykonawstwo, ewidencji przebiegu pojazdu, kart opisu pracy),
• wyciągów bankowych, oświadczeń o zapłaceniu ZUS,
• podania powodu rozbieżności, w przypadku gdy poniesiony wydatek na podstawie dokumentu nie jest w całości kwalifikowany,
• odpowiedniego oznakowania dokumentacji przygotowanej przez projektodawcę (logo ZPORR, UE) oraz
• częste korzystanie z nieaktualnej wersji wniosku beneficjenta o płatność,
• niezgodność kwot przelewanych na rachunek z tymi zawartymi w umowie,
• daty dekretacji na opisach późniejsze niż daty zapłaty, przekreślenia najczęściej bez dat i parafek,
• niezgodność numeru ewidencyjnego dokumentu z numerem przytoczonym w opisie operacji gospodarczej,
Temat 3. Cechy projektu europejskiego (jednoznacznie określone grupy docelowe i beneficjenci ostateczni, system monitorowania i ewaluacji projektu, zasadność ekonomiczna realizacji projektu).
Projekt to złożone, unikalne i tymczasowe przedsięwzięcie podejmowane dla osiągnięcia sprecyzowanego celu w określonym czasie.
Projekt jest przedsięwzięciem, które wyróżnia się m.in. następującymi cechami:
Zorientowaniem na cel – wszelkie działania podejmowane w ramach projektu zmierzają do osiągnięcia określonych rezultatów. Określając cele projektu, należy uwzględnić, że powinny one być wymierne, zawierać termin realizacji, a także powinny być możliwe do wykonania.
Unikalnością (niepowtarzalnością) – w sferze koncepcji lub/i realizacji przedsięwzięcia. Z tej cechy projektu wynika, że produkt czy usługa dostarczane w wyniku realizacji projektu wcześniej nie zostały wykonane. Występowanie niektórych cech powtarzalnych nie zmienia faktu, że prace realizowane w ramach projektu są unikalne. Z cechą unikalności projektu związane jest ryzyko w projekcie. Im bardziej unikalny projekt, tym większy poziom ryzyka.
Złożonością – przedsięwzięcie ma charakter kompleksowy i wieloprzedmiotowy, zarówno w zakresie przygotowania, jak i realizacji.
Określonością w czasie – działania realizowane są w skończonym przedziale czasu z wyróżnionym początkiem i końcem. Określoność w czasie oznacza, że czas realizacji projektu został podany wraz z określeniem terminu rozpoczęcia i zakończenia. Czas realizacji projektu może być różny. Określoność w czasie (tymczasowość) odnosi się do projektu, a nie do wyrobu lub usługi, który on dostarcza.
Beneficjent (Beneficiary) – zgodnie z Ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju (Dz.U. Nr 116, poz. 1206) to osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, korzystająca z publicznych środków wspólnotowych i publicznych środków krajowych na podstawie umowy o dofinansowanie projektu albo decyzji, podjętej odpowiednio przez właściwego ministra, jeśli pełni funkcję instytucji zarządzającej albo instytucji pośredniczącej, albo przez wojewodę, jeśli pełni funkcję instytucji pośredniczącej.Beneficjent końcowy (Final beneficiary) – instytucja lub firma publiczna i prywatna odpowiedzialna za zlecanie operacji. W przypadku programów pomocy (stosownie do art. 87 Traktatu i w przypadku pomocy przyznanej przez instytucje wyznaczone przez państwa członkowskie) beneficjentami końcowymi są instytucje, które przyznają pomoc. Występują dwa rodzaje beneficjentów końcowych: instytucje wdrażające i ostateczni odbiorcy pomocy.Beneficjent ostateczny (Ultimate beneficiary) – osoba, instytucja lub środowisko (grupa społeczna) bezpośrednio korzystająca z wdrażanej pomocy.
Grupa docelowa projektu, czyli według nie obowiązującej już terminologii ,,beneficjenci ostateczni’’, to nie kto inny jak grupa osób lub podmiotów, które wezmą udział w projekcie. Przy wyborze owej grupy niezbędne jest przeprowadzenie, analizy interesariuszy, tak aby przed rozpoczęciem projektu posiadać możliwie jak najwięcej danych na temat uczestników.
Monitorowanie (Monitoring) – systematyczna obserwacja wyselekcjonowanych wskaźników obrazujących dynamikę i strukturę zjawisk objętych celami projektów, programów operacyjnych, strategii wykorzystania Funduszu Spójności i Narodowego Planu Rozwoju oraz Podstaw Wsparcia Wspólnoty, mająca na celu zapewnienie informacji zwrotnych na temat zgodności przebiegu realizacji tych dokumentów z ich harmonogramem.
Zasada monitoringu – monitorowania – zasada nakładająca na państwo członkowskie UE obowiązek śledzenia i nadzorowania realizacji programów i projektów. Zadanie to wykonują powoływane odrębnie dla każdego przedsięwzięcia komitety monitorujące. Monitoring polega na zbieraniu na bieżąco informacji oraz wykorzystywaniu ich do celów kontroli i podejmowania decyzji. Monitoring powinien być prowadzony stale, co odróżnia go od ewaluacji, przeprowadzanej jedynie w określonych etapach i momentach realizacji programu lub projektu.
Monitorowanie finansowe (Financial monitoring) – monitorowanie zarządzania środkami z Funduszy strukturalnych przyznanymi na realizację programów operacyjnych i projektów jest podstawą oceny sprawności ich wydatkowania.Monitorowanie rzeczowe (Physical monitoring) → monitorowanie postępu realizacji programów operacyjnych i projektów poprzez system wskaźników określonych w dokumentach programowych.
Wskaźniki monitorowania (Monitoring indicators) – miara celów, jakie mają zostać osiągnięte, zaangażowanych zasobów, uzyskanych produktów, efektów oraz innych zmiennych (ekonomicznych, społecznych, z zakresu ochrony środowiska), odnoszących się do programu operacyjnego, priorytetów operacyjnych i działań.
Analiza kosztów i korzyści (Cost-Benefit Analysis – CBA) – procedura oceny celowości realizacji projektu poprzez porównywanie korzyści i kosztów.
Ewaluacja - podstawowe informacje
Ewaluacja – definicja
Ewaluacja to obiektywna ocena projektu, programu lub polityki na wszystkich jego etapach tj. planowania, realizacji i mierzenia rezultatów. Powinna ona dostarczyć rzetelnych i przydatnych informacji pozwalając wykorzystać zdobytą w ten sposób wiedzę w procesie decyzyjnym. Często dotyczy ona procesu określenia wartości lub ważności działania, polityki lub programu.
Rada Unii Europejskiej zobowiązała wszystkie państwa członkowskie do przeprowadzenia ewaluacji pomocy finansowej z funduszy strukturalnych UE wydając Rozporządzenie nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1260/1999
Według powyższego rozporządzenia ewaluacja ma na celu poprawę: „jakości, skuteczności i spójności pomocy funduszy oraz strategii i realizacji programów operacyjnych w odniesieniu do konkretnych problemów strukturalnych dotykających dane państwa członkowskie i regiony, z jednoczesnym uwzględnieniem celu w postaci trwałego rozwoju i właściwego prawodawstwa wspólnotowego dotyczącego oddziaływania na środowisko oraz strategicznej oceny oddziaływania na środowisko”.
Ewaluacja jako proces systematycznej oceny interwencji z funduszy strukturalnych ciągle zyskuje na znaczeniu. W okresie programowania 2007-2013 wyniki badań ewaluacyjnych będą pełnić ważną rolę w procesie kształtowania polityki spójności Unii Europejskiej, a podczas debaty nad kolejnym budżetem w perspektywie po 2013 roku będą jednym z kluczowych argumentów dla jej zachowania w dotychczasowym kształcie lub weryfikacji jej założeń.
Rodzaje ewaluacji
Biorąc pod uwagę kryterium celu ewaluacji wyróżnia się następujące jej rodzaje:
ewaluacje strategiczne (których celem będzie ocena i analiza ewolucji NSRO i PO w odniesieniu do priorytetów krajowych i wspólnotowych);
ewaluacje operacyjne (których celem będzie wspieranie procesu monitorowania NSRO i PO).
Ewaluacje strategiczne dotyczyć będą głównie analizy i oceny interwencji na poziomie celów strategicznych. Przedmiotem ewaluacji strategicznych będzie analiza i ocena trafności ogólnych kierunków interwencji wyznaczonych na etapie programowania. Jednym z istotnych aspektów ewaluacji strategicznej będzie weryfikacja przyjętej strategii w odniesieniu do aktualnej i przewidywanej sytuacji społeczno – ekonomicznej.
Ewaluacje operacyjne powiązane będą ściśle z procesem zarządzania i monitorowania NSRO i PO. Celem ewaluacji operacyjnych jest wsparcie instytucji odpowiedzialnych za realizację NSRO i PO w zakresie osiągania założonych celów operacyjnych poprzez dostarczanie użytecznych wniosków i rekomendacji. Zgodnie z Rozporządzeniem 1083/2006 ewaluacje operacyjne będą przeprowadzane w szczególności w przypadku, gdy monitorowanie ujawniło znaczące odchylenia od założonych pierwotnie celów oraz gdy składane są wnioski o dokonanie przeglądu programu operacyjnego lub jego części.
Ze względu na moment przeprowadzania ewaluacji wyróżnia się następujące jej rodzaje:
ewaluację ex ante (przed rozpoczęciem realizacji NSRO i PO),
ewaluację bieżącą (w trakcie realizacji NSRO i PO),
ewaluację ex post (po zakończeniu realizacji NSRO i PO).
Proces ewaluacji ex ante NSRO i PO zakończony został w roku 2006. Wyniki ewaluacji ex-ante NSRO i PO wykonanych przez ewaluatorów zewnętrznych zostały uwzględnione w ostatecznej wersji Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007-2013 oraz poszczególnych Programów Operacyjnych. Ewaluacji ex post dokonuje Komisja Europejska we współpracy z państwami członkowskimi i Instytucjami Zarządzającymi. Niezależnie od ewaluacji przeprowadzanej przez KE państwa członkowskie mogą dokonać ewaluacji ex post we własnym zakresie.Ewaluacja bieżąca (on-going) jest procesem mającym na celu lepsze zrozumienie bieżących efektów interwencji oraz sformułowanie rekomendacji użytecznych z punktu widzenia wdrażania programu. W najbliższych latach ewaluacja bieżąca stanie się kluczowa dla skutecznej realizacji polityki spójności w Polsce.
Temat 5. Uczestnicy projektów europejskich
a) interesariusze wewnętrzni (przyszli użytkownicy i beneficjenci ostateczni i końcowi, wykonawcy, realizatorzy projektów)
b) inetresariusze zewnętrzni – środowisko zewnętrzne projektów
a)
Przyszli użytkownicy (w projektach europejskich nazywani ostatecznymi beneficjentami projektu) – to grupa docelowa projektu, czyli osoby korzystające z rezultatów projektu. Są to osoby fizyczne, grupy osób i/lub instytucje korzystające z rezultatów, czyli dobrodziejstw projektów.
Końcowy beneficjent projektu – to instytucja przyznająca pomoc, która jest odpowiedzialna za zlecenie projektodawcy realizacji projektu; korzystają pośrednio z rezultatów projektów jako instytucje odpowiedzialne za realizację określonych celów i zadań, którym służą nadzorowane przez nie projekty; Do ich zadań należy:
· ogłaszanie konkursów,
· dokonywanie oceny formalnej wniosków,
· organizacja prac komisji oceny projektów,
· podpisywanie umów z projektodawcami,
· monitorowanie realizacji projektów,
· dokonywanie wypłat tytułem zwrotu kosztów poniesionych przez projektodawców,
· przekładanie instytucji pośredniczącej raporty z przeprowadzanych działań.
Przykład beneficjentów końcowych: Ministerstwo Gospodarki, Ministerstwo Edukacji i Nauki, wojewódzkie urzędy pracy, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Urząd Służby Cywilnej.
Sponsorzy – osoby fizyczne, grupy osób i/lub instytucje, które gotowe są finansować lub współfinasowac projekty realizowane dla zaspokojenia potrzeb beneficjentów; rolę taką odgrywa np. Unia Europejska.
Wykonawcy (realizatorzy projektu) – mogą to być beneficjenci projektu (jeżeli mają kwalifikacje niezbędne do samodzielnej realizacji projektu) oraz osoby i/lub instytucje spoza grupy beneficjentów. Wszyscy oni określani są jako projektodawcy/ostateczni odbiorcy projektu. Ich zadaniem jest:
· składanie wniosku do końcowego beneficjenta na realizację projektu europejskiego.
Partnerstwa – zespoły, zorganizowane w formie konsorcjum, utworzone, aby osiągnąc wspólny cel i realizowac projekt. Są to zespoły osób, instytucji i środowisk najlepiej znających potrzeby oraz specyficzne uwarunkowania realizacji projektu, zorganizowane w celu jego przygotowania i przeprowadzenia. Wykonawstwem projektu kieruje zespół projektowy.
b)
Grupy osób i/lub instytucje, które nie są bezpośrednio zaangażowane w realizację projektu, lecz mimo to są powiązane z nim różnymi interesami. Stanowią oni środowisko zewnętrzne (otoczenie) projektu, będące źródłem możliwości i ograniczeń realizacji projektu, a więc pośrednio wpływają na przebieg i wyniki projektu. Interesariusze to osoby, grupy osób i instytucje, które mogą – bezpośrednio lub pośrednio, pozytywnie bądź negatywnie – wpływać na projekt lub podlegać jego wpływowi.
Temat 6. Cele projektów
...
gosicka