Temat 10 – Edukacyjne szanse życiowe – Borowicz R. „Kwestie społeczne: trudne do rozwiązania czy nierozwiązywalne?”
1. Upowszechnianie wykształcenia
Zjawisko upowszechniania wykształcenia, obserwowane na osi czasu historycznego, dotyczy:
· ludzi - coraz więcej osób coraz więcej lat swojego życia spędza w szkole
· instytucji – dotyczy kolejnych szczebli drabiny edukacyjnej
Dzisiaj liczba szkół wyższych i liczba kształtującej się w nich młodzieży zapewnia nam wysoką pozycję w świecie. Momentem przełomowym było złamanie monopolu państwa, w konsekwencji czego powstała cała sieć szkół niepublicznych, a także rozrosły się studia niestacjonarne w publicznych. Na ten niewątpliwy sukces zapracowało społeczeństwo. Dowodem tego jest nie tylko duży popyt, jak również gotowość do ponoszenia kosztów studiowania.
Wszystko przez cały czas pozostaje pod kontrolą państwa. Dotyczy to nie tylko obowiązującego prawa, ale i decyzji administracyjnych. To minister edukacji wydaje decyzje umożliwiające powstanie nowej szkoły wyższej czy konkretnego kierunku studiów. Warunkiem koniecznym do spełnienia jest określona kadra nauczająca, programy studiów oraz infrastruktura.
Wiele szkół wyższych powstało w wyniku układów politycznych, odnotowano również szkoły – widma, których działalność ograniczała się tylko do zbierania czesnego. Kwitnie „gerontobiznes”(Z.Kwieciński), gdyż największą wartość rynkową przedstawiają emerytowani profesorowie.
Do tak znacznego upowszechnienia wykształcenia wyższego przyczyniło się kilka kierunków studiów:
· zarządzanie i marketing
· finanse i bankowość
· ekonomia
· administracja
· prawo
· pedagogika
· socjologia
Równie widoczny jest niesamowity wzrost studiów komercyjnych – form opłacanych przez samych zainteresowanych, a występuje to w skali masowej, również w szkołach publicznych. Rezultatem tak szybkiego i dużego przyrostu liczby studiującej młodzieży jest wewnętrzne zróżnicowanie szkół wyższych. Wśród nich wyróżnić można uczelnie akademickie i wyższe szkoły zawodowe.
Regułą jest to, że studia stacjonarne charakteryzuje wyższy poziom niż niestacjonarne. Jeszcze niższy poziom prezentują punkty zamiejscowe czy filie prowadzone z reguły niezgodnie z obowiązującym prawem.
Już obecnie mamy do czynienia z efektem nasycenia a nawet przesycenia (w ostatnim roku przygotowano więcej miejsc na I rok studiów niż było maturzystów).
O wartości wykształcenia wyższego w dużej mierze przesądza rybek: konsumpcja, praca zawodowa. Definitywnie skończył się okres, kiedy gospodarka wchłaniała wszystkich absolwentów szkół wyższych.
Nie ma takiej możliwości, aby pełna populacja mogła i chciała studiować.
2. Społeczne nierówności w dostępie do studiów wyższych
Szczególną uwagę zwraca się tutaj na młodzież wywodzącą się z mniej korzystanie położonych środowisk:
· Ze względu na miejsce zamieszkania – obszary wiejskie
· Ze względu na standardy kulturowe – niski poziom wykształcenia rodziców
· Ze względu na zajmowaną pozycję społeczno – zawodową – wykonywanie pracy zawodowej wymagającej niskich kwalifikacji
W badaniach bierze się pod uwagę:
· sferę zamierzeń edukacyjnych młodzieży – jej aspiracje czy też plany
· faktyczne uczestnictwo – udział w strukturze studiujących
Wszyscy są zgodni do tego, że źródła społecznych nierówności rejestrowane na wyższych szczeblach edukacji tkwią w socjalizacji pierwotnej, a dostrzegane są we wczesnych fazach osobniczego rozwoju. W pedagogice społecznej dla tego typu opisu i wyjaśnienia prawidłowości przydatna jest koncepcja sił społecznych (H. Radlińskiej), które jednym ułatwiają, zaś drugim utrudniają przechodzenie na coraz wyższe szczeble edukacji, zaś w socjologii edukacji habitus, czyli kultura wyniesiona ze środowiska przypisanego.
Gdzie można spotkać więcej młodzieży o mniej korzystnych cechach położenia społecznego?
· Znacznie częściej w słabszych, prowincjonalnych szkołach wyższych
· Liczniejsi są na studiach niestacjonarnych
· W szkołach niepublicznych
· Kształcą się na kierunkach występujących masowo
· Za przywilej studiowania muszą sami zapłacić
3. Dlaczego tak się dzieje?
Widoczne jest zjawisko polaryzacji:
· Z jednej strony mamy do czynienia z niemal absolutnie masowym kształceniem na poziomie wyższym – dotyczy to elit
· Z drugiej zaś z wczesnym wykluczeniem młodzieży z walki o dostęp do dobrego wykształcenia – dotyczy osób pochodzących z mniej korzystnego położenia społecznego
Szczególnie niebezpieczne jest zjawisko między pokoleniowego przekazu statusu i dziedziczenie tego syndromu przez dzieci. Wykształcenie – szczególnie wyższe – jest wartością szczególnie cenioną w rodzinach, które same przeszły długi cykl edukacji i zajmują wysokie pozycje społeczne. Tam też czymś oczywistym jest to, że dziecko musi skończyć dobre studia. Temu służy proces socjalizacji pierwotnej, a także dodatkowe wzmocnienia w postaci korepetycji, protekcji, a nawet korupcji. W przypadku niższego statusu społecznego to samo wyższe wykształcenie jawi się jako mało realny kanał awansu społecznego, a determinacja i możliwości wpływu są znacznie mniejsze. To dziecko musi się wykazać odpowiednimi zdolnościami, pracowitością i uzyskiwanymi wynikami po to, aby rodzice nabrali przekonania, że warto zainwestować w jego długi cykl edukacji.
Przyczyn tego zjawiska poszukiwać można również w polityce państwa. Za środków publicznych finansowane jest kształcenie elit – studia stacjonarne, zaś pozostali musza swoje kształcenie sami sfinansować. Praktycznym rozwiązaniem mogłyby być tutaj „bony edukacyjne”, które każdy student mógłby realizować w wybranej przez siebie instytucji. Pierwszym krokiem w tym kierunku są stypendia, które przysługiwały tylko studiującym dziennie, zaś od kilku lat dostępne są dla wszystkich.
O nierównościach społecznych na poziomie wyższym przesądzają procesy selekcyjne na niższych szczeblach drabiny szkolnej. Społeczny charakter ma zarówno gotowość dzieci do podjęcia obowiązku szkolnego; odpad w szkole powszechnej, obowiązkowej; czy tez poziom aspiracji kształceniowych. One decydują o tym, że większość dzieci wywodzących się z rodzin o mniej korzystnych cechach położenia społecznego przechodzi krótsze cykle edukacji i w ogóle nie dociera do matury.
Przyczyny tego stanu tkwią w strukturze globalnej. Społeczeństwo ulega coraz większemu zróżnicowaniu. Nie maleją, a rosną w czasie różnice między najbogatszymi a najbiedniejszymi; między ludźmi aktywnymi zawodowo a bezrobotnymi.
TEMAT 10
TEORIA NAZNACZENIA A SZANSE ŻYCIOWE
1.Teoria nauczania głosi tezę, że kontrola społeczna może wywołać dewiacje, podczas gdy przy podejściu strukturalnym twierdzi się, że kontrola społeczna jest reakcją na dewiacje.
2. Teoria naznaczenia głosi potrzebę zarówno przyjrzenia się osobom stygmatyzującym, ich założeniom i możliwościom narzucania swoich definicji, jak i zbadania osoby lub grupy, która zostaje napiętnowana.
3. Dewiacja jest rozumiana bardziej jako działanie wyuczone, składające się z serii etapów niż jako osobisty atrybut lub konkretny czyn określany jako „szalony”.
4.Wielu dokonuje czynów dewiacyjnych, ale tylko ci są dewiantami, których udało się z powodzeniem tak określić.
5.Dewiacja wtórna, przy której jednostka reorganizuje obraz samej siebie i akceptuje określenie siebie jako dewianta, następuje po serii interakcji.
6. Reakcje społeczne na dewiację mogą ja raczej wzmocnić niż zredukować.
7. Osoby napiętnowane mogą szukać poparcia i pociechy u innych, podobnie jak oni sami określanych.
8. Z założenia, że istnieją wzory powtarzające się w życiorysach jednostek i grup, powstało pojęcie szans życiowych.
9. Edukacyjne szanse życiowe uzależnione są od szeregu czynników, między innymi płci, klasy społecznej, pochodzenia etnicznego, wielkości rodziny, wykształcenia rodziców i przynależności do mniejszości traktowanej jako dzieci „ specjalnej troski”.
PŁEĆ
1. Do niedawna kwestia płci była niedostrzegana w literaturze edukacyjnej.
2. Kwestia płci splata się z takimi zagadnieniami, jak klasa społeczna, pochodzenie etniczne i regionalne, co w rezultacie daje złożony wzór czynników wpływających na szanse życiowe.
3. Po ukończeniu szkoły początkowej dziewczęta mają na ogół coraz mniej możliwości edukacyjnych i innych szans życiowych.
4. Wśród wyjaśnień psychologicznych tego stanu rzeczy są takie, które kładą nacisk na dziedziczenie uzdolnień lub cech osobowości.
5. Wyjaśnienia socjologiczne wywodzą się z pojęcia kultury: definicje płci traktowane są jako wyuczone.
6. Teoria etykiet przyjmuje koncepcję samospełniającej się przepowiedni; w przypadku matematyki stawia się fałszywą diagnozę dotyczącą braku orientacji przestrzennej u dziewcząt, podczas gdy to odmienne doświadczenia szkolne powodują różnice w mysleniu przestrzennym.
7. Dyskusje w szkole dyskryminują dziewczęta z powodu konwencjonalnych reguł dotyczących wypowiadania się w towarzystwie mieszanym.
8. Tam, gdzie na dziewczętach nie ciążą niepisane zasady ulegania przy zdominowanym przez mężczyzn dyskursie, mogą one osiągać lepsze wyniki w szkole.
9. Tożsamość płciowa jest określana i umacniana przez skomplikowaną sieć czynników, działających od samego urodzenia.
10. Zarówno oficjalny jak i ukryty program szkolny dodaje szereg czynników do tej sieci.
11. Cały szereg na pozór nie znaczących zachowań w szkole i poza nią ma istotne znaczenie, ponieważ przynosi efekt skumulowany.
KLASA SPOŁECZNA
1. Niezależnie od stosowanej definicji klasy społecznej, dzieci z klasy wyższej i średniej mają na ogół „lepsze: edukacyjne szanse życiowe w rozumieniu wyników egzaminów i kontynuowania kształcenia w pełnym wymiarze godzin.
2. Cały szereg prac badawczych i danych statystycznych potwierdza powyższy wniosek.
3. Istnieją różne wyjaśnienia tego stanu rzeczy; psycholodzy zaproponowali tu wyjaśnienia oparte na teoriach dziedziczenia i teoriach motywacji.
4. Wyjaśnienia socjologiczne kładą nacisk na to, że sukces i porażka mogą być wyuczone lub „przydzielone” przez placówkę edukacyjna, bądź też związane z kulturą klasy społecznej czy powiązane z wyasygnowanymi nakładami na oświatę.
5. Wyjaśnienie podkreślające splot przyczyn wydaje się bardziej prawdopodobne niż podejście, przy którym uznaje się istnienie jednej przyczyny.
6. Wkład teorii naznaczania polega na stwierdzeniu faktu, że tożsamość klasy społecznej jest wyuczona i że niektóre osobowości bardziej odpowiadają pojęciu „idealnego ucznia” niż inne.
7. Uczniowie określani jako dobrzy mogą być zebrani w grupy uczniów „wysoce uzdolnionych”, a inni- w grupy uczniów „ o słabych zdolnościach”.
8. Można wykazać, że pierwsza z tych grup osiąga na ogół lepsze wyniki , w znaczeniu ulepszania początkowych rezultatów, podczas gdy druga grupa ma niższe osiągnięcia, przez obniżanie rezultatów początkowych.
9. Pojęcie „dobrego rodzica” związane jest z powodzeniami szkolnymi ucznia: gdy rodzice zostają tak określeni, muszą sprawiać wrażenie, że nie nauczają dzieci w domu, aby móc przystawać do obowiązujących definicji, podczas gdy w rzeczywistości uczą oni swoje dzieci.
10. Mimo że oczekiwanie nauczyciela zawarte w pojęciach „idealnego ucznia” i „dobrego rodzica” nie zawsze są samospełniającymi się przepowiedniami, szkoła ma znaczne możliwości utrzymywania danej klasyfikacji i prawdopodobnym rezultatem tego jest to, że uczeń „ nauczy się” narzuconej mu tożsamości.
11. Istotnym przesłaniem zawartym w procesie wczesnego naznaczenia związanym z klasą społeczną jest to, że przynależność do klasy niższej, jak i – oczywiście – zakończenie tam swojej kariery, jest czymś niefortunnym i niepożądanym.
MNIEJSZOŚCI ETNICZNE
1.Pojęcie RASA – w niektórych ujęcia odnosi się ono do koloru skóry, w innych do kultury, a w jeszcze innych do narodowości.
2.Dziewiętnastowieczną antropologię zdominował pogląd, według którego ludzkość dzieliła się na 3 grupy rasowe: negroidalną, kaukazoidalną, mongoloidalną, albo „czarną” , „białą” , żółtą”.
3.ETNICZNY- odnosi się do grupy, stanowiącej mniejszość. Której członkowie mają wspólną kulturę.
Fizycznie dziedziczone cechy, takie jak włosy, rysy twarzy i kolor skóry, mogą być jedynie słabymi wskaźnikami różnic etnicznych.
4.Pojęcie KOLOROWY – nastręcza dalsze problemy interpretacyjne, a jest ono wybierane przez tych autorów, którzy główną kwestię widzą raczej w kolorze skóry niż w różnicach kulturowych.
5.Członkowie grup mniejszości etnicznych dzielą często te same generalne upośledzenia z członkami klas niższych. Mniej więcej połowa populacji mniejszości etnicznych jest płci żeńskiej i w związku z tym dotyczą jej te same upośledzenia co innych dziewczyn.
6. szereg grup mniejszości etnicznych jest w stanie „rozwiązać” lub zredukować swoje problemy przez dwoistość kulturową. Ponieważ są one niezbyt liczne i wyróżniają się dzięki „białemu” lub prawie białemu kolorowi skóry, przystosowują się z reguły do kultury szkolnej w szkole, a swoją własną kulturę zachowują poza szkoła.
7. Przeszło 94% wszelkich różnic genetycznych między jednostkami, które zostały zbadane, występują między jednostkami w obrębie tej samej „rasy”, a nie między „rasami”.
8. Testy na inteligencję mogą dawać rezultaty odpowiadające wynikom uzyskanym przez dzieci w szkole, ale nie mówią one nic na temat biologicznego potencjału jednostki.
9. Dzielenie rezultatów jednostki na uwarunkowania genetyczne czy środowiskowe nie ejst ani sensowne, ani możliwe.
10. Determinantów cywilizacji i rozwoju różnych społeczności należy szukać w czynnikach socjologicznych, ekonomicznych i historycznych, a nie w biologii.
11. Dla czarnoskórych dzieci edukacja oznacza konieczność nauczenia się akceptowania obrazu własnej niższości. Tłumaczenie, że mniejszości etniczne są upośledzone z powodu rasistowskiego charakteru społeczeństwa brytyjskiego, prowadzi do wniosku, że to nie dzieci zawodzą, ale że zawodzi je charakter systemu edukacyjnego.
12. Definicja RASIZMU jako teorii i praktyki bierze swój początek z założenia, że jedna grupa etniczna ma wyższość nad inną z powodu dziedziczenia pewnych cech genetycznych.
Rasizm może być uprawiany przez każdą grupę i dlatego czarny rasizm jest równie prawdopodobny co biały rasizm, a brązowy równie prawdopodobny co żółty.
3 warstwy znaczeniowe rasizmu:
*OGÓLNOKULTUROWA- wszyscy możemy być do pewnego stopnia rasistami, ponieważ zostaliśmy wychowani w duchu pewnych dominujących idei, wartości i struktur naszej kultury.
*INSTYTUCJONALNA- jak w przypadku edukacji, szkół, itp.
* PERSONALNY- najłatwiejszy do zidentyfikowania, ponieważ prowadzi on do bezpośrednich konfrontacji.
coliberek44