Temat 5 RODZINA „Rodzina. Wymiar społeczno-kulturowy” Adamski F. s.13-43
1. Małżeństwo:
- stanowi w każdej kulturze instytucję o nieporównywalnej z innymi doniosłości społecznej;
- zawsze ma charakter publiczny, podlega prawom i zwyczajom wspólnoty;
- Arystoteles zaliczył moment zawarcia związku małżeńskiego do najważniejszych decyzji podejmowanych przez człowieka tylko jeden raz w życiu – wysoka ranga, społeczny i prywatny wymiar społeczeństwa;
- wszędzie przypisuje się małżeństwu cechę płodności;
- zawsze posiada w znanych nam kulturach postać instytucji powszechnej i podstawowej;
-związek, na mocy którego zostaje nadane współmałżonkom prawo do dziedziczenia dóbr materialnych i wartości kulturowych; jest instytucją, za pomocą której społeczeństwa zapewniają sobie zrodzenie i wychowanie następnych pokoleń oraz przekazanie im dziedzictwa materialnego i kulturowego;
- jest instytucją, poprzez którą społeczeństwo: określa członkostwo społeczne każdego nowo narodzonego dziecka, więzy jego powinowactwa oraz sposób dziedziczenia własności; wprowadza każde nowo narodzone dziecko w sferę kultury grupy, do której należy, i kultury całej społeczności; wyznacza zakres uprawnień seksualnych swych członków; określa sferę materialnej i pozamaterialnej pomocy nowo narodzonym dzieciom, kobietom ciężarnym, żywiącym i wychowującym dzieci;
-społeczny charakter małżeństwa oznacza fakt powstania określonych stosunków społecznych nie tylko pomiędzy osobami, które tworzą związek małżeński, ale też między nimi i ich związkiem a szerszymi grupami społecznymi – manifestuje się go przede wszystkim przez publiczną formę jego zawarcia; wyraża się też w fakcie dziedziczenia nazwiska czy majątku wewnątrz powstałej grupy małżeńsko-rodzinnej; także uprawnienia seksualne, jakie otrzymują względem siebie współmałżonkowie – dzieje się to wówczas, gdy w danym społeczeństwie współżycie seksualne przedmałżeńskie i pozamałżeńskie są uważane za cudzołóstwo;
2. Typologia małżeństw:
- liczba partnerów w małżeństwie:
ü Małżeństwa monogamiczne, tj. składające się tylko z dwojga partnerów;
ü Małżeństwa poligamiczne, tj. składające się z większej liczby partnerów;
- związek poliginiczny – gdy jeden mężczyzna posiada kilka żon;
- związek poliandryczny – gdy jedna kobieta żyje z kilkoma mężczyznami;
- zakres wyboru małżonka
ü Małżeństwa endogamiczne –zawierane w ramach własnej zbiorowości
ü Małżeństwa egzogamiczne – zawierane między partnerami należącymi do różnych grup terytorialnych czy społecznych;
- hierarchia prestiżu i władzy
ü Małżeństwa patriarchalne – mąż-ojciec sprawuje władzę i cieszy się autorytetem;
ü Małżeństwa matriarchalne – autorytet i władza należą do żony-matki;
ü Małżeństwa egalitarne – równy podział władzy i obowiązków między mężem i żoną;
- dziedziczenie nazwiska, prestiżu bądź majątku
ü Patrylineat – dziedziczenie może następować w linii ojca;
ü Związek matrylinearny – dziedziczenie może następować w linii matki;
- miejsce zamieszkania po ślubie
ü Małżeństwa patrylokalne –jeśli żona osiedla się w domu męża;
ü Małżeństwa matrylokalne- jeśli mąż osiedla się w domu żony;
3. Zachowania kulturowe i formy prawne prowadzące do małżeństwa:
- uznanie małżeństwa dokonuje się w ceremonii zaślubin publicznych; przed zawarciem związku małżeńskiego wchodzi w grę wybór partnera oraz zaloty; w zależności od typu kultury – czynnikami wyboru partnera są: bliskość przestrzenna, sąsiedztwo, przynależność do tej samej społeczności lokalnej, wyobrażenia o idealnym partnerze – wyimaginowany jego obraz, obraz własnych rodziców jako model dla przyszłego współmałżonka, dążenie do homogamii lub heterogamii (poszukiwanie partnera o podobnych lub zgoła odmiennych cechach społecznych i osobowościowych);
- zaloty w zależności od typu kultury danego społeczeństwa czy podkultury zbiorowości mogą sprowadzać się do: „chodzenia za sobą”, spełnienia wymogów dotyczących posagu, porwania (Romowie);
Sens zalotów: rodzenie się miłości:
- kompleks uczuć: sympatia, atrakcja fizyczna, pożądanie seksualne, idealizacja partnera, wzajemne uzależnienie emocjonalne, wyznawanie wspólnych wartości moralnych nadających sens życiu;
ü Przejście z narzeczeństwa do małżeństwa jest związane z określoną sankcją społeczną. Sam akt zawarcia związku małżeńskiego jest – z punktu widzenia danej sankcji – aktem uznania dojrzałości społecznej, uznania zdolności partnerów do podjęcia obowiązków małżeńskich i rodzicielskich, zdolności do utrzymania rodziny i wychowania dzieci;
ü Im bardziej uroczysta była forma zawierania małżeństwa, tym szerszych uprawnień społecznych nabywali sami małżonkowie i ich potomstwo;
ü Obok tych uroczystych ceremonii zaślubin o charakterze powszechnym, w poszczególnych kulturach i społeczeństwach znane były zwyczajne formy zawierania małżeństwa, sprowadzające się do osobistego potwierdzenia wobec rodziny woli kochających się narzeczonych;
ü Chrześcijanie pierwszych wieków zawierali związki małżeńskie w taki sam sposób, jak to czynili obywatele państwa rzymskiego, które uznawało monogamię. Od początku Kościół traktował małżeństwo jako związek święty, uświęcony mocą Boga. Owa świętość małżeństwa zasadzała się na czystości, wierności i nierozerwalności;
ü W XI wieku wypracowana została kościelna doktryna małżeńska, która określiła – nieznane w prawie rzymskim – etapy powstawania związku małżeńskiego: zaręczyny, obdarowanie panny młodej przez narzeczonego jakimś podarunkiem, oficjalne pobłogosławienie związku w kościele, wspólne zamieszkanie. W 1569 roku (Sobór Trydencki) uznano, że tylko kapłan mógł udzielić ślubu ważnego. W 1792 roku wprowadzono ślub cywilny. Uznano oficjalnie instytucje rozwodów. Zabroniono Kościołowi udzielać ślubów kościelnych tym katolikom, którzy uprzednio nie zawarli prawnego związku;
4. Czynniki osobowościowe określające funkcjonowanie małżeństwa:
- podział cykliczny życia małżeńsko-rodzinnego: 1) Narzeczeni przed ślubem, 2) młodzi po ślubie , ale przed urodzeniem pierwszego dziecka, 3) małżonkowie z dziećmi do lat sześciu, 4) małżonkowie z dziećmi od lat sześciu do lat osiemnastu, 5) małżonkowie mieszkający razem z dziećmi w wieku pozaszkolnym, 6) małżonkowie samotni z dziećmi usamodzielnionymi życiowo i rodzinnie, ale bezdzietnymi, 7) małżonkowie samotni, których dzieci maja dorastające już lub dorosłe dzieci, 8) jedno z małżonków owdowiałe, którego dzieci są usamodzielnione życiowo i rodzinnie i posiadają dorastające bądź dorosłe dzieci;
LUB: 1.Małżonkowie przed urodzeniem pierwszego dziecka, 2.Małżonkowie z dziećmi w wieku przedszkolnym, 3. Małżonkowie z dziećmi w wieku szkolnym, 4. Małżonkowie , których dzieci usamodzielniły się życiowo i odeszły;
- na trwałość, spójność w małżeństwie wpływają czynniki:
a) wewnętrzne: miłość, poczucie odpowiedzialności, wspólne dążenie do kariery, urządzenie się, dążenie do spełnienia własnych marzeń i wyobrażeń z okresu narzeczeństwa, troska o wspólne mieszkanie/dom, sprawiedliwy podział ról domowo-rodzinnych;
b) zewnętrzne: sankcje religijne przeciwdziałające rozpadowi małżeństwa, nacisk opinii społ., nacisk warunków ekonomicznych uzależniających małżonków od siebie;
- sukces małżeństwa w znaczeniu subiektywnym – subiektywne zadowolenie małżonków z osiągnięć życiowych; w znaczeniu obiektywnym – wypełnienie zadań małżeństwa, jak zrodzenie, wychowanie dzieci, osiągnięcie sukcesu ekonomicznego, pełne uczestnictwo małżonków w życiu społ. I zawodowym;
- kryteria sukcesu małżeńskiego: trwałość związku, subiektywne poczucie szczęścia małżonków, osiągnięcie pełnego przystosowania/integracji wewnętrznej związku i bez trwałych konfliktów i napięć, zrodzenie i wychowanie potomstwa;
- konflikt –starcie wywołane rozbieżnościami postaw, celów, sposobów działania wobec konkretnego przedmiotu czy sytuacji (wg J. Szczepańskiego); konflikty likwidowane w podstawach i szybko rozwiązywane nie pozostawiają żadnych śladów; napięcia ulegające okresowej tylko represji, bez usunięcia ich przyczyn, kumulują się i nabierają siły emocjonalnej;
- przyczyny napięć w małżeństwie i rodzinie: niezgodność charakterów, odmienności cech psychicznych, niezgodność dążeń i ambicji, rozbieżność wzorów kulturowych/ środowisk pochodzenia, brak przystosowania uczuciowego i seksualnego;
- konflikty między rodzicami i dziećmi: różnica wieku, różnica patrzenia na świat/na zadania/na obowiązki/na przyjemności życiowe, różnice wzorców kulturowych, różny poziom wykształcenia;
- rozładowaniu konfliktów sprzyja postawa tolerancyjna, wnikanie w sytuacje i dążenia współmałżonka czy dziecka; kiedy nie udaje się rozładować napięć i konfliktów dochodzi do kryzysu małżeństwa czy rodziny – istotne potrzeby nie zostały zaspokojone na wymaganym poziomie; wyraża się on w postaci rozwodu (dezorganizacja grupy społ., zmieniająca wzory prokreacji i socjalizacji) i separacji (wylicza powtórne zawarcie związku małżeńskiego);
5. Rodzina grupą i instytucją społeczną:
Rodzina jako podstawowa komórka społeczeństwa. Jest ona grupą rozrodczą i jest najważniejszą instytucją przekazującą podstawowy zrąb dziedzictwa kulturowego szerszych zbiorowości. Rodzina określa dwa rodzaje stosunków społecznych: stosunek małżeństwa i stosunek rodzice – dzieci.
Rodzina (za Maclverem i Page’em ) obejmuje uznany społecznie typ trwałego obcowania płciowego, a także określoną instytucjonalną formę małżeństwa; zawiera pewien system nomenklatury wyrażającej stosunki pokrewieństwa i dziedziczenia; jest jednostką gospodarującą, tzn. zapewniającą swym członkom utrzymanie i opiekę; zaspokajająca ich potrzeby materialne i przygotowujacą ich do samodzielnego życia; jest grupą mieszkająca wspólnie, tworzącą jedno gospodarstwo domowe, które może obejmować dwa, a nawet trzy pokolenia.
Dla Maclvera „rodzina to grupa określona przez stosunki seksualne odpowiednio unormowane i trwałe, by mogła zapewnić rodzenie i wychowanie dzieci”.
Kirkpatrick uważa rodzinę za” instytucję zawierającą właściwe danej kulturze normy regulujące zachowania seksualne, reprodukcje gatunku, wychowanie dzieci i wzajemne stosunki różnych grup wyróżnionych wg wieku, płci i stosunków pokrewieństwa”.
R. Kónig nazywa ją:” grupą łączącą swoich członków w związek intymnego uczucia, współdziałania i wzajemnej pomocy”.
Rodzina traktowana jako grupa pierwotna za względu na charakter więzi społecznych łączących jej członków, będących z sobą w kontaktach częstych i bezpośrednich, bliskich i intymnych. Rodzina jako grupa społeczna stanowi duchowe zjednoczenie szczupłego grona osób, skupionych we wspólnym ognisku domowym aktami wzajemnej pomocy i opieki, oparte na wierze w prawdziwą lub domniemaną łączność biologiczną, tradycję rodzinną i społeczną. Od innych grup odróżnia je: wspólne zamieszkanie członków, wspólne nazwisko, wspólna własność, ciągłość biologiczna oraz wspólna kultura duchowa.
Rodzina jako instytucja społeczna: formalne ustanowienie i funkcjonowanie wg określonych norm społecznych w ramach danego systemu społecznej kontroli. Funkcje instytucjonalne rodziny: prokreacja, socjalizacja, funkcja miłości. Coraz bardziej charakterystyczne są dla niej cechy małej grupy nieformalnej: bliskość przestrzenna, mała liczba członków, nieformalne wzory kontroli oraz nieformalne stosunki łączące członków grupy.
Rodzina jako wspólnota:
- wypływa z natury ludzkiej, a nie jest dziełem umowy społecznej ( naturalny podział ludzi na dwie płci, zróżnicowanie wiekowe, popędy seksualne, instynkt ojcowski i macierzyński); - wymaga od swych członków (głównie od małżonków) integralnego zespolenia celów i dążeń, podejmowanych dobrowolnie, a jednocześnie z poczuciem wewnętrznej konieczności; - rządzi się miłością, a nie prawem, które ma tu zastosowanie jedynie jako konsekwencja i ochrona miłości; - daje swym członkom wiele radości i przyjemności istotnie wspólnotowych, całkowicie różnych od radości i przyjemności gwarantowanych przez inne grupy społeczne; - uspołecznia uczucia i dążenia swych członków tak, że czują się oni zespoleni w dążeniu do celu i gotowi są rezygnować ze swobody indywidualnej i wolności na rzecz grupy rodzinnej;
Rodzina jako zrzeszenie: - ujawnia swe oblicze rozumu i woli arbitralnej; - posiada określoną strukturę prawną, która gwarantuje jej trwałość oraz określa w sposób formalny charakter stosunków z innymi grupami czy instytucjami; - posiada własną organizację wewnętrzną określająca prawa i obowiązki rodziców i dzieci, męża i żony, współdziałających w ramach jedności; - realizuje wiele celów drugorzędnych;
Cechy szczególne rodziny: zażyłość, płodność, duchowość.
6. Struktura i funkcje rodziny:
Struktura społeczna – całościowy system społeczny, w ramach którego pełnione są określone role społeczne i kształtowane pozycje społeczne. Struktura rodziny to stałe ramy, nie zawsze sformalizowane, wewnątrz których przebiega życie i zachowania małżeńsko – rodzinne. Do struktury rodziny zaliczamy: uznane społecznie formy wyboru partnera (wiek uznany za odpowiedni do zawarcia małżeństwa, liczba partnerów w małżeństwie i pokoleń w rodzinie); wzory regulujące współżycie wewnątrz rodziny oraz wyznaczające hierarchię władzy i autorytetu; układ wzajemnie powiązanych ról; struktury dziedziczenia majątku, władzy, nazwiska; fazy życia małżeńsko – rodzinnego. Strukturę rodziny wyznacza liczba i wiek jej członków, różne formy organizacyjne życia rodzinnego, charakter źródła utrzymania rodziny i środowiska zamieszkania oraz styl życia.
Typy organizacyjne rodziny: 1. Rodzina małżeńska(nuklearna) – mąż i żona oraz dzieci( jedno lub dwoje); 2. Rodzina poligamiczna – kilka związków małżeńskich ( najczęściej jednego mężczyzny z wieloma kobietami); 3. Rodzina poszerzona –wielopokoleniowa – duża (dwie lub więcej rodzin nuklearnych podporządkowanych organizacyjnie jednemu kierownictwu rodzinnemu); 4. Zmodyfikowana rodzina poszerzona –związek rodzin nuklearnych, będących w stanie częściowej zależności od siebie; nie ma tu hierarchicznej struktury autorytetu;
Ze względu na charakter źródła utrzymania i środowiska zamieszkania rodziny dzielimy na następujące typy: 1. Rodzinę chłopska –gospodarstwo wiejskie stanowi wyłączne źródło utrzymania. Istnieje podział czynności; 2. Rodzinę robotnicza –źródło utrzymania stanowi dochód uzyskiwany z fizycznej pracy najemnej członków rodziny, nieposiadających własnego warsztatu pracy; 3. Rodzina inteligencka – praca umysłowa, udział w kulturze; 4. Rodzina miejska – miejskie środowisko zamieszkania, miejski styl życia; 5. Rodzina wiejska – może być rodziną chłopską, robotniczą, jak i inteligencką; wiejskie środowisko zamieszkania;
Funkcja rodziny obejmuje cele, do których zmierza życie i działalność rodzinna, oraz zadania, jakie pełni rodzina na rzecz swych członków, zaspokajając ich potrzeby.
Funkcje instytucjonalne : dotyczą rodziny i małżeństwa jako instytucji społecznych:
- prokreacyjna albo biologiczna, podtrzymująca ciągłość społeczeństwa;
- ekonomiczna, polegająca na dostarczaniu dóbr materialnych rodzinie;
- opiekuńcza, zabezpieczająca członków rodziny w określonych sytuacjach życiowych, gdy sami nie są w stanie zaradzić swym potrzebom;
- socjalizacyjna, polegająca na wprowadzaniu członków rodziny ( poczynając od chwili urodzenia) w życie społeczne i przekazywaniu im wartości kulturowych;
- stratyfikacyjna, tzn. gwarantująca członkom rodziny określony status życiowy, wyznaczająca ich przynależność do określonej klasy czy warstwy społecznej;
- integracyjna, która jest funkcją społecznej kontroli zachowań poszczególnych członków rodziny, w tym zachowań seksualnych małżonków, a także dorastających dzieci.
Funkcje osobowe – dotyczą rodziny jako grupy społecznej:
- małżeńska, tzn. zaspokajającą potrzeby życia intymnego małżonków;
- rodzicielska, która zaspokaja potrzeby uczuciowe rodziców i dzieci;
- braterska, zaspokajającą potrzeby uczuciowe braci i sióstr;
Funkcje rodziny rozważane z punktu widzenia ich trwałości i zmienności, a przez to i znaczenia dla samej rodziny, dzielimy na dwie grupy: funkcje istotne(pierwszorzędne) – prokreacja, socjalizacja, funkcja miłości; funkcje akcydentalne(drugorzędne) – ekonomiczna, opiekuńcza, stratyfikacyjna, rekreacyjna, religijna;
Przekazywanie dziedzictwa kulturowego obejmuje sfery:
- biologiczno- popędową –wyznacza kształt osobowości dziecka przez niesienie mu opieki i pomocy materialnej od pierwszych chwil jego życia aż do momentu usamodzielnienia się;
- psychiczno- uczuciową –rola rodziny sprowadza się do ustawicznego oddziaływania na psychikę dziecka;
- społeczno- kulturową – rodzina socjalizuje jako mała grupa, a jednocześnie instytucja społeczna, rządząca się normami i regułami przyjętymi w danym społeczeństwie;
- świadomościowo- moralną- oddziaływania socjalizacyjne rodziny polegają na tym, co można nazwać ukierunkowaniem moralnym, wyrażającym się w znajomości i internalizacji norm;
Proces socjalizacji rodzinnej sprowadza się do naśladownictwa zachowań najbliższego otoczenia rodzinnego, interioryzacji, tj. przyswajania przez wychowanków określonego systemu norm i wartości akceptowanych w rodzinie i szerszej społeczności, oraz kontroli społecznej polegającej na nagradzaniu zachowań pożądanych i represji zachowań niepożądanych. U socjalizowanej jednostki kształtuje się silna świadomość przynależności grupowej i wynikające stąd tendencje identyfikowania się z grupą i reprezentowanymi przez nią wartościami. Rodzina daje socjalizowanej jednostce poczucie bezpieczeństwa, oddźwięku i społecznej akceptacji. Rezultatem oddziaływań socjalizujących może być jednostka dobrze przystosowana do życia społecznego lub nieprzystosowana. Regulacja stosunków seksualnych to funkcja związana z zaspokajaniem popędu seksualnego i potrzebą miłości. Funkcja gospodarcza może obejmować wszystkie te działania, które są częścią składową funkcji ekonomicznej i funkcji gospodarstwa domowego. Rodzina jest jednostką gospodarującą. Funkcja uklasowienia to nadawanie pozycji społecznej swoi członkom. Funkcje rekreacyjną pełni rodzina, organizując swym członkom różne formy wypoczynku i spędzania wolnego czasu. Religijna funkcja rodziny polega na przekazywaniu w ramach ż...
coliberek44