wykład z estetyki 04.01.2008.doc

Estetyka   o żywiole apollińskim i dionizyjskim

Fryderyk Nietsche – „narodziny tragedii z ducha muzyki”

próba pokazania roli dramatu słowno muzycznego Wagnera - opery + libretto ( fabuła – tematy z mitów germańskich ), marzyło mu się idealne połączenie muzyki i słowa, wierzył że opera to sztuka przyszłości., idea dramatu = Szekspir, idea muzyki – Bethowen,.

Wagner walczył z operą włoską, gdzie wszystko było podległe muzyce. Dla Wagnera muzyka była najwyższą formą sztuki, ale uważał że można ją dopełnić poezją. Dźwięko-słowa, widowisko – sztuka przyszłości – kompozycja wielu tworzyw, totalnie oddziałujących na widzów – sztuka totalna.

Źródło inspiracji – tragedia grecka ( Wagner wierzył że właśnie w starożytnej Grecji istniał jego ideał)

Oparcie fabuły na snach

Fryderyk Nietsche – „narodziny tragedii z ducha muzyki”

To również próba niby-historycznego przedstawienia rozwoju tragedii, jego własna wizja kultury antycznej

dwoistość

kultury greckiej

/                          \

Sztuka dionizyjska                     sztuka apollińska

1. sztuka dionizyjska – kult Dionizosa

·         we wczesnych pismach Nietschego, także „narodziny tragedii” Dionizos jest bóstwem związanym z mitem kolektywistycznym –tworzeniem wspólnoty, zatracaniem się w niej.

Obrzęd – spełniany w sposób biorowy, jednolita, zgrana zbiorowość, radość

·         w późnych pismach, np. „tako rzecze Zaratustra” mit indywidualistyczny, człowiek odniesieniem dla Dionizosa. Jednostka gardząca zbiorowością, wroga jej.

Elementy wspólne

- fascynacja żywiołem

- upojenie życiem

- aprobacja świata

- Dionizos – bóg wina – bóg odradzającej się natury

- kult wschodni

2. sztuka apollińska – kult Apollina

·         Apollo – bóg snu, świat fantazji, iluzji, pięknego pozoru. Łączono go ze sztukami plastycznymi jak malarstwo – służą uwolnieniem ludzi od cierpienia

·         Apollo cenił to co jasne, przejrzyste, harmonijne, wymagał miary, ukazaniu piękna musiał towarzyszyć samopoznanie i umiar. Estetyka + harmonia – wartość duchowa.

·         Sztuka naiwna – nie jest jednak samoistnie tworząca się, pokazywała jedność człowieka z naturą.

·         Naiwność – zwycięstwo iluzji, naśladownictwo językiem poezji, korygowanie, upiększanie. Wg Nietschego np. Homer

·         Jednostka odróżnia się od innych, samopoznanie, stawianie granic.

·         Przeciwstawienie barbarzyństwu

·         Ucieczką od życia jest sen

3. Oba aspekty uzupełniają się, dopełniają – co widoczne było wg Nietschego właśnie w tragedii greckiej gdzie dochodziło do zniesienia przeciwieństw.

4. Pojawia się fabuła. Aktor ( sfera apollińska ) przeciwstawia się chórowi ( sfera dionizyjska ) – połączenie przeciwieństw i powstanie teatru. Tragiczność wynika z połączenia dionizyjskiego upojenia i apolińskiego snu. Powstawała wzniosłość, tragiczność. Bohaterowie są dionizyjscy ( nawet jeśli nie są Dionizosem ) są cierpiący w pierwotnej tragedii widzami był chór – nie było innych widzów był to obrzęd. ( teatr emancypował się z obrzędu – odrodzenie teatru w średniowieczu – od obrzędu do emancypacji – zerwanie z jednością sceny i widowni)

5. sfera dinozyjska – bóstwo pełne sprzeczności. Bóg radości i żałoby, narodzin i tragedii, skrajność., dadość życia, aprobata życia wbrew zagładzie wpisanej w życie, ale też ucieczka przed życiem w rytuały misteriów. Ucieczką od życia – szał.

-ból częścią życia – forma rozkoszy. Upojenie życiem – dojście do stanu jedności.

-z jednej strony zniesienie cierpienia, ale też trans wspólnoty. Wg Nietschego celem tragedii greckiej było by jednostka była bytem bezosobowym złożonym z wielu istnień. Wszystko to co wielkie, potężne, twórcze, co wykraczało ponad miarę, była związana z Dionizyjską kulturą.

Dionizos – wieczny powrót – dzieje świata

-muzyka – przypisana Dionizosowi – śpiewając, tańcząc łatwiej jest wejść w trans – wchodzenie w grupę – społeczność. Ekstaza życia

-sprzeczność – należy cieszyć się życiem mimo że kończy się śmiercią

-Dysharmonia. Wg Nietzschego np. Archiloch – artysta, który wprowadził do literatury pieśń ludową – stopienie muzyki i słowa – poezja uzależniona od muzyki

6. Nietzsche:

- tragicznośc – radośc wielości nie wynika z oczyszczenia, radosc estetyczna, afirmacja życia – pełnia zycia, afirmacja radości i bólu

- każda prawdziwa tragedia miała nieść metafizyczną pociechę

- tragiczne to co radosne, związane z tworzeniem, afirmacją przypadku, konieczności stawania się w samym bycie jako wielości.

- dionizyjski chór + iluzja apollińska, sen

- dramaty satyrowe – chór przebrany za satyrów (?)

- kres tragedii to dla niego zlikwidowanie wartości chóru ( przyczynił się do tego Eurypides )

- popularyzacja Dionizosa w XX w. (?) modernizm

- wizji tragicznej ( Dionizos + Apollon ) przeciwstawił wizję dialektyczną ( śmierć tragedii ) bo wiązała tragicznośc z tym co negatywne ( życie - cierpienie bo kończy się śmiercią). Życie jest radosne, a śmierć jest konieczna do odrodzenia.

- Sokrates wg Nietzschego – demon dekadencji – osądza życie przez idee, wina dialektyki jest to że ona uważa że życiu potrzebne jest usprawiedliwienie, idea, dla Nietzschego natomiast życie było wartością samą w sobie, niepotrzebującą idei.

7. wizja chrześcijańska wg Nietzschego – z wizji Dionizos-Sokrates powstało Dionizos-Chrystus

- Dionizos – życie nie wymaga usprawiedliwienia, afirmuje cierpienie i ból.

- Chrystus – cierpienie jest ważniejsze od życia, usprawiedliwia ludzkie życie, stawia je w stan skażenia. Żyjemy poto by cierpieć, ofiara z życia dla innych dóbr. Nihilizm – negacja radości życia, generowania winy, grzeszność, pomnażanie bólu, wyrzeczenia, ból ofiarowany Bogu