Rozdział I
LIBERTARIAŃSKA FILOZOFIA POLITYKI
Wizja państwa a libertariańska utopia
Rozumienie libertarianizmu
W literaturze naukowej, odnajdujemy różnorodne definicję libertarianizmu. Na grunt europejski powoli przenosi się amerykańskie kojarzenie liberalizmu z ideologiami lewicy. I tak np. Wojciech Sadurski, pisząc o sobie „liberał", przedstawia w istocie spojrzenie typowe dla światopoglądu socjaldemokratycznego (relatywizm etyczny podporządkowany idei tolerancji, usprawiedliwienie interwencjonizmu państwa w gospodarce)1 Dlatego wolnościowcy podkreślający wierność „klasycznej szkole liberalizmu", coraz częściej posługują się pojęciem libertarianizmih Jak nietrudno zauważyć, definicje libertarianizmu różnią się w zależności, czy jej autorem jest libertarianin, wróg tej ideologii, czy niezwiązany z ruchem filozof lub politolog. Niewątpliwie wciąż wielu naukowców traktuje omawianą koncepcję z przymrużeniem oka, jako nierealną i utopijną, a przez to niewartą poważnego traktowania, jednocześnie zapominając, że myślenie utopijne towarzyszy idei politycznej niemal od zarania. Richard Sylvan uważa, że uczeni akademiccy zdają się żywić ideologiczne przywiązanie do państwa, sięgając po termin znany z psychoanalizy, cytuje nawet stwierdzenie, że większość filozofów politycznych cechuje „fiksac-ja na punkcie państwa"2.
Wskutek akademickiej „fiksacji na punkcie państwa" libertarianizm zostaje wykluczony z powodu cech zbieżnych z anarchizmem, a więc
1 Sadurski W., Liberałów nikt nie kocha, Prószyński i S-ka, Warszawa 2003.
2 Zob. Sylvan R., Anarchizm, [w:] Przewodnik po współczesnej filozofii politycznej,
pod red. R. Goodina i P. Pettita, Książka i Wiedza, Warszawa 1998, s. 283.
22
Rozdziali. LIBERTARIAŃSKA FILOZOFIA POLITYKI
/. Wizja państwa a libertariańska utopia
23
z filozofią negującą największy fetysz, pracodawcę i twórcę prestiżu państwowych profesorów - państwo. Oczywiście libertarianizm posiada wiele wspólnych cech z anarchizmem, z których najważniejsza to postulat braku rządów opartych na przymusie, ale utożsamianie obu nurtów jest błędne. Jednocześnie współcześni filozofowie polityki przeciwstawiają się „rozcieńczaniu definicyjnemu" pojęcia anarchizmu: „Są jednak pewne granice, których nie powinno przekraczać owo rozcieńczanie definicyjne: teoria w rodzaju libertarianizmu Nozicka (1974), postulująca minimalne, jednak oparte na przymusie, scentralizowane państwo, przekracza dopuszczalną miarę rozcieńczania"3. Jednym z dwóch, obok minarchizmu, dominujących nurtów libertarianizmu jest anarchokapitalizm, czyli przekonanie, że społeczeństwo bezpaństwowe może działać nie tylko za pomocą sił rynkowych i mechanizmów dobrowolnej wymiany, lecz także dzięki instytucjom znanym z kapitalizmu: „Te typy anarchizmu, których macierzystą bazą są Stany Zjednoczone, proponują różne, często pomysłowe sposoby wprzężenia środków prywatnych i rynkowych w pełnienie funkcji przypadających dotychczas społeczeństwu i państwu (Friedman 1973; Rothbard 1977)"4. W anarchokapitalizmie powszechne jest przekonanie, że rynki funkcjonowały wcześniej od państw. Ponadto nie toleruje się wielu powszechnych ekonomicznych mitów, np. o dychotomii kapitału państwowego i prywatnego. Kapitał państwowy ma bowiem swoje źródła w prywatnej przedsiębiorczości rodów, klanów i firm, o czym pisał w swoich pracach James M. Buchanan.
W kulturze Zachodu definiowanie libertarianizmu nie nastręcza we współczesnej literaturze naukowej trudności. Według Oxfordzkiej Encyklopedii Filozofii pod redakcją Teda Hondericha, „libertarianizm to teoria wolności, głosząca, że niezależnie od przeszłych wydarzeń, gdy brać pod uwagę obecny stan rzeczy i nas takich, jacy jesteśmy, możemy postąpić inaczej, niż to właśnie robimy - nadać zatem przyszłości odmienny bieg. W opozycji więc do determinizmu libertarianizm głosi wolność woli czy inicjacji (...)"5. Z kolei, według tego samego źródła, „libertarianizm polityczny jest teorią odwołującą się do prawa swobodnego wyboru, występującą w co najmniej dwóch wariantach, z których każdy ma swą podstawę w
3 Tamże, s. 285.
4 Tamże, s. 310.
5 Encyklopedia filozofii, pod red. T. Hondericha, Zysk i S-ka, Warszawa 1995, s. 485.
dziełach Johna Locke'a. Punktem wyjścia pierwszego jest wyliczenie poszczególnych praw, o których często się powiada, iż są wychwytywane intuicyjnie. Wariant drugi prawa jednostki wywodzi z pewnych przyczynowych założeń w kwestii, co jest warunkiem wolności i efektywności życia społecznego (...)"6.
Charakterystyczne dla naukowego odbioru libertarianizmu jest sceptyczne komentowanie (nawet w encyklopedii dokonuje się oceny zjawiska, wybiegając poza ramy definicji - sic!) założeń tej filozofii, co tylko potwierdza tezę Sylvana o dogmacie państwa wśród naukowców. „Natomiast niemożliwe wydaje się, aby w świecie współzawodnictwa mogło jakieś państwo narodzić się i przetrwać, trzymając się jedynie zasad libertarianizmu"7 - stoi w encyklopedii. Czytelnik otrzymuje więc nie tylko definicję pojęcia, ale ocenę zjawiska wystawioną przez autora definicji, sugerującą, że filozofia posiada cechy political fiction.
Podobną definicję libertarianizmu przynosi „The Fontana Dictionary of Modern Thought". W rozumieniu słownika, libertarianizm jest filozofią przeciwstawną do determinizmu, filozofią ludzkiego działania, za które jednostka może ponosić moralną odpowiedzialność, jednak nie wszystkie działania są przyczynowo wytłumaczalne8. Od strony filozofii polityki libertarianizm został uznany za ekstremalną wersję politycznego liberalizmu przeciwną wszelkim formom społecznej i prawnej dyskryminacji jednostek. Jest to kierunek sprzyjający absolutnie minimalnemu przymusowi społeczeństwa wobec wolności indywidualnego działania9.
Szerokie omówienie libertarianizmu znajduje się w „Routledge Encyc-lopaedia of Philosophy". W opracowaniu Jonathana Wolffa odnajdujemy rzetelne odzwierciedlenie różnorodności idei libertariańskich. Jednak autor sugeruje, że termin libertarianizm jest stosowany także do antyautory-tarnych wersji teorii marksistowskich (tzw. lewicowy libertarianizm), podczas gdy skrajnie indywidualistyczny libertarianizm stoi całkowicie w sprzeczności z kolektywistycznymi teoriami Karola Marksa. Wolff wykazuje, że naczelnymi zagadnieniami problematyki libertariańskiej są
6 Tamże, s. 486.
7 Tamże.
8 The Fontana Dictionary of Modern Thought, pod red. A. Bullocha i O. Stelly-
bressa, Fontana Collins, London 1983, s. 348.
9 Tamże.
24 Rozdział I. LIBERTARIAŃSKA FILOZOFIA POLITYKI
usprawiedliwienie państwa oraz zabezpieczenie indywidualnych praw wolności i własności10. Podkreśla on klasyczno-liberalne korzenie filozofii libertariańskiej. Podczas gdy wywodząca się od Locke'a koncepcja praw własności jest szkieletem tej filozofii, duży wpływ na teorię państwa mają zarówno leseferystyczne idee Adama Smitha, jak i niektóre antyetatystycz-ne elementy filozofii Davida Hume'a. Sugerowany jest także wpływ takich autorów, jak anarchista Proudhon czy radykalny indywidualista Max Stir-ner11, mimo że w literaturze libertariańskiej rzadko można napotkać powoływanie się na prace wymienionych filozofów.
Współczesna literatura filozoficzna i politologiczna, głównie amerykańska, wskutek zmiany kontekstu terminu liberalizm na lewicowy, używa niemal wyłącznie terminu: „libertarianizm". Mianem libertarian określa się zwolenników wolnego rynku, państwa minimalnego, etyki kapitalistycznej i prymatu wolności jednostki w życiu społecznym.
Pod względem filozoficznym, libertarianizm, jako współczesna wersja klasycznego liberalizmu, pojawia się przede wszystkim w naukowych teoriach państwa ultraminimalnego Roberta Nozicka, szkoły wyboru publicznego Jamesa Buchanana, czy manifestu Murraya Rothbarda. Natomiast leseferyzm Ayn Rand, anarchokapitalizm Davida Friedmana czy radykalne idee innych mniej znaczących myślicieli, skłaniają się ku temu, aby postrzegać libertarianizm jako odrębny nurt współczesnej filozofii politycznej.
Daremne są próby klasyfikowania tego zjawiska w łonie nauk politycznych w tradycyjnym jednowymiarowym podziale na lewicę i na prawicę. Propozycja wielowymiarowego ujęcia rozmaitych nurtów politycznych będzie przedstawiona w kolejnym rozdziale. Libertariańska myśl polityczna jest wielowymiarowa i jej głównym wyznacznikiem jest stosunek państwo-jednostka na płaszczyźnie politycznej, ekonomicznej i moralnej. W ten sposób unika się mało precyzyjnych klasyfikacji jako np. „nurtu prawicowego, sprzeciwiającego się lewicowym tendencjom liberalizmu". Anarchokapitaliści, opowiadający się za dowolnością moralną, nie mogą być przecież zaliczeni do prawicy w sensie politycznym, a tym bardziej do przeciwników liberalizmu ekonomicznego.
10 Wolff J., Libertarianizm, [w:] Routledge Encyclopaedia ofPhilosophy, pod red. E. Craiga, Routledge, London, New York 1998, s. 617. » Tamże, s. 618.
25
Na płaszczyźnie politycznej libertarianizm opowiada się za państwem indywidualistycznym, swoistym megastowarzyszeniem dobrowolnych stowarzyszeń, które formują się w środowisku pozbawionym przymusu. Państwo powinno stać na straży wolności jednostki. Ujmowanie wolności, która jest ograniczona tylko zakresem wolności innych jednostek, jest zaczerpnięte z myśli anarchistycznej. W tym przypadku libertarianizm w swoich propozycjach organizacji porządku społecznego jest bliższy radykalnym odłamom skrajnie lewicowym niż konserwatywnej wizji państwa dobrobytu. Z kolei na płaszczyźnie ekonomicznej można stwierdzić, że libertarianizm jest skrajnie prawicowy, bowiem zaciekle walczy z mitami państwa opiekuńczego, podatkami i interwencjonizmem rządu. Dyktat ekonomii z jej najlepszymi tradycjami (Szkoła Austriacka) jest wszechwładny. Stosunki między podmiotami wolnego rynku opierają się na zrozumieniu obustronnych korzyści, wynikających z dobrowolności zawierania umów. Rynek jest środowiskiem doskonałym, samoregulującym się i optymalizującym współpracę.
Na płaszczyźnie moralnej libertarianizm jest zróżnicowany. W swojej najbardziej skrajnej postaci biorą górę trendy lewicowe (tzw. agoryzm). W swojej konserwatywnej - chrześcijańskiej - wersji filozofia ta propaguje kodeks moralny oparty na prawie naturalnym. Z innej strony można odnieść wrażenie, że niektórzy libertarianie to libertyni, skoro opowiadają się zdecydowanie przeciwko karze śmierci, a nawet karze pozbawienia wolności, postulują legalizację narkotyków, prostytucji, czy dobrowolne współżycie nieletnich. Nie jest to jednak przejaw dwuznaczności moralnej, czy etycznego relatywizmu, lecz walka z powszechną etyką zbiorowości, która pełna uprzedzeń ogranicza wolność jednostki. Można rzec, że jest to sprzeciw wobec zastępowania sumienia urzędnikiem. f
Upierając się przy tradycyjnej klasyfikacji doktryn politycznych, otrzymalibyśmy ideologię pełną paradoksów i niemożliwą do zgeneralizowania. Jednakże wielowymiarowa analiza libertarianizmu pod względem stosunków jednostka-państwo na płaszczyźnie politycznej, ekonomicznej i moralnej nasuwa wniosek, że jest to filozofia postulująca niemal absolutną wolność jednostki w wymienionych sferach. Jednak w ramach ideologii libertariańskiej istnieją zasadnicze różnice, które dzielą jej zwolenników.
Podstawowy jest spór w zakresie filozofii polityki, o to, czy w ogóle konieczne jest istnienie państwa. W niniejszej książce postaram się przybliżyć problem, czy w filozofii libertariańskiej istnienie państwa jest uzasad-
26
Rozdziali. L1BERTARIAŃSKA FILOZOFIA POLITYKI
27
nione, jeśli tak, to w jakim stopniu, zaś jeśli me, to jaką alternatywną formę organizacji społecznej proponują filozofowie. Biorąc pod uwagę rozmaitość koncepcji libertariańskich niemożliwe jest podanie jednej konkretnej definicji zjawiska. Dlatego celem pracy me będzie definiowanie hber-tarianizmu, lecz skoncentrowanie się i analiza podstawowej kwestii dla tej doktryny: problemu istnienia państwa.
We współczesnej publicystyce panuje chaos pojęciowy. W żadnym ze współczesnych państw nikogo nie zdziwi, jeśli lewicowy z nazwy rząd prowadzi wolnorynkową politykę, natomiast partie prawicowe opowiadają się za państwowym interwencjonizmem w gospodarce. Każda teoria polityki proponuje własne rozumienie wolności. W aspekcie teorii państwa zasadny jest podział libertarianizmu na minarchizm i anarchokapitalizm. Za minarchizm należy uznać pogląd dopuszczający istnienie państwa, którego funkcje sprowadzone są do monopolu na stosowanie przemocy, koniecznej do ochrony wolności jednostki. Natomiast anarchokapitalizm jest nurtem odrzucającym uzasadnienie państwa jako instytucji opartej na przemocy i ustawicznym łamaniu praw własności.
Libertarianizm - kontynuacja klasycznego liberalizmu
Libertarianizm jest odmianą klasycznego liberalizmu i jego współczesną kontynuacją, w której występuje połączenie elementów liberalnych i anarchistycznych. Jest to z pewnością współczesna wersja filozofii liberalnej w rozumieniu klasycznym, ponieważ autorzy hbertanańscy czerpią i nawiązują do osiągnięć klasycznego liberalizmu. W zbiorze klasyków „The Libertarian Reader" pod redakcją Davida Boaza'*, gdzie odnajdujemy najważniejszych sceptyków wobec władzy, zwolenników indywidualizmu i spontanicznego porządku, trzon rozważań stanowią dzieła oświeceniowych filozofów, takich jak Adam Smith, czy innych głosicieli wolności, jak: Alexis de Tocqueville, John Stuart Mili, Tomasz Hobbes, John Locke. Pojawiają się pytania, które będą rozważone w toku książki: czym jest libertarianizm? Czy jest to ruch społeczny, nowy nurt filozofii, czy może jedno ze zjawisk kulturowych ery ponowoczesności?
Libertarianie uważają klasycznych liberałów za swoich protoplastów.
12 Boaz D., The Libertarian Reader, Free Press, New York 1997
Libertariańscy autorzy czerpią z dzieł nowożytnej filozofii liberalnej. Mur-ray N. Rothbard na pierwszych stronach libertariańskiego manifestu „O nową wolność" powołuje się na czołowego przedstawiciela angielskich myślicieli końca XVII wieku - Johna Locke'a. „Locke uwypukla naturalne prawa każdej jednostki do swojej osoby i do własności, rola rządu jest ściśle ograniczona do obrony owych praw"13, pisze Rothbard. To nawiązywanie do bogatego dorobku myśli filozoficznej i politycznej XVII i XVIII wieku jest charakterystyczne dla wielu autorów wolnościowych. Warto jednak naświetlić niektóre z rodzajów tych zapożyczeń i nowych interpretacji.
Autorzy libertariańscy powołują się na klasycznych filozofów liberalnych. Cytują ich, przyjmując ich metodologię w stanie pierwotnym, uważając się za ich bezpośrednich sukcesorów, jak Hayek. Współcześni libertarianie dokonują reinterpretacji konkretnych dzieł. Przyjmują częściowo dorobek myślicieli liberalnych, dostosowują go do nowych narzędzi i metodologii, jak Nozick. Warto zaznaczyć wręcz homogeniczną zgodność przy odwoływaniu się do liberalizmu, który kończy się na jego klasycznej odmianie w XIX wieku i nie przyjmuje dalszych nurtów lewicowych, związanych z obroną sprawiedliwości redystrybucyjnej, oraz będących filarem socjalnego państwa dobrobytu. Jest to z pewnością jeden z aspektów omawianego zagadnienia. Są jednak autorzy, którzy tworzą swoistą metodologię połączoną z elementami nowego nurtu, czego przykładem jest filozofia obiektywizmu Ayn Rand, która unika bezpośrednich nawiązań do klasycznego liberalizmu.
Wymienione nurty będą stanowiły treść rozważań, których głównym przedmiotem jest stosunek libertarianizmu do teorii państwa. W książce przedstawione zostaną koncepcje państwa we współczesnym libertaria-nizmie, a więc te, które zakładają istnienie państwa minimalnego bądź ultraminimalnego oraz te, proponujące zniesienie państwa przez prywatyzację jego usług i zastąpienie porządku etatystycznego naturalnym porządkiem wolnego rynku. Jak już zostało wspomniane, libertarianizm ze względu na stosunek do instytucji państwa dzieli się na minarchizm - dopuszczający istnienie państwa minimalnego oraz anarchokapitalizm -
13 Rothbard M., For a New Liberty. The Libertarian Manifesto, Fox&Wilkes, San Francisco 1996, s. 3. Wyd. pol.: Rothbard M., O nową wolność. Manifest libertari-ański, Fundacja Odpowiedzialność Obywatelska, Wydawnictwo Volumen, Warszawa 2004
28
Rozdziali. LIBERTARIANSKA FILOZOFIA POLITYKI
/. Wizja państwa a libertańańska utopia
29
opowiadający się przeciwko instytucji scentralizowanego państwa. Można powiedzieć, że libertarianie, uznający za naczelną wartość wolność jednostki, nie są zgodni, gdzie owa swoboda jest największa. Podczas gdy minar-chiści twierdzą, iż wolnym można być tylko w państwie, anarchokapita-liści uważają, że wszędzie, tylko nie w państwie, jest się wolnym. W niniejszej książce z pewnością nie wymieniam wszystkich filozofów współczesnego libertarianizmu, a jedynie najważniejszych, bowiem celem pracy nie jest całościowy opis zjawiska, lecz jedynie koncepcji państwa.
O utopii
Krytycy libertarianizmu najczęściej zarzucają tej filozofii utopijność, idealizowanie, oderwanie od rzeczywistości. Czy jednak istnieje światopogląd niezawierający wątków idealizowania realnego świata? Przecież doskonale utopijne są właśnie wszelkie ideologie środka, takie jak socjalizm demokratyczny, liberalna demokracja czy konserwatyzm w swej liberalnej bądź narodowej postaci. Skoro doświadczamy tego empirycznie, warto byłoby się zastanowić się nad przyczynami tego zjawiska na gruncie teoretycznym.
Karl Mannheim w książce „Ideologia i utopia" zauważa, że „elementem wspólnym i ostatecznie decydującym w myśli ideologicznej i utopijnej jest to, że przeżywa się w niej możliwość fałszywej świadomości. Jeśli to jest jej najgłębszy sens, to nie trzeba twierdzić, że ta myśl sama osiąga zawsze warstwę głębi swej problematyki, [warstwa ta] jest w niej jednak intencjonalnie założona"14. Idąc tym tropem, każdy, kto głosi przekonanie o wyższości jednego systemu politycznego nad innym lub deprecjonuje celowo system konkurencyjny, dopuszcza się myślenia utopijnego.
W tym świetle przekonanie o rozsądnym wyważeniu postulatów dotyczących funkcji państwa, wpływu rządu na gospodarkę, czy politycznego udziału obywateli, przez wszelkich ideologów środka, wyrażane przede wszystkim przez demokratów lewicy i prawicy, konserwatystów czy nacjonalistów, należy uznać za prawdziwie utopijne.
Niemniej między ideologią a utopią istnieją zasadnicze różnice. Według Mannheima, ideologia, w sensie partykularnym, jest bliska kłam-
>4 Mannheim K., Ideologia i utopia. Wydawnictwo Test, Lublin 1992, s. 48.
stwu, bowiem ukrywa rzeczywistość zgodnie z intencjami jej głosiciela15. Z kolei utopia jest stanem umysłu niezgodnym z rzeczywistością. Wówczas umysł nie tylko skłania się ku ideom nierzeczywistym, ale postuluje także zmianę istniejącego porządku rzeczy16.
Zajmując stanowisko, niechybnie ulegamy wyobrażeniom. Wiara w określone idee, a zaprzeczanie odmiennym, jest bardziej lub mniej uświadomiona. Nie sposób chyba uciec od sądów wartościujących oraz od mylnych wyobrażeń o argumentach drugiej strony, czy wreszcie od emocjonalnego zacietrzewienia. W ten sposób można całkowicie odrzucić obiektywizację. Myślenia w kategoriach wyobrażeń uniknąć się nie da. Wielu ludzi kształtuje swoje wyobrażenia na podstawie interpretacji historycznych. W tym miejscu należałoby zadać pytanie, czy uprawnione jest formułowanie jakichkolwiek reguł i twierdzeń na podstawie faktów o określonych uwarunkowaniach historycznych? Mannheim posługuje się pojęciem „fałszywej świadomości"17, świadomości zawodnej, bowiem naznaczonej piętnem ulegania indywidualnym bądź zbiorowym preferencjom.
„W pojęciu ideologii i utopii, w dążeniu do uniknięcia w równej mierze utopijności i ideologiczności, w ostatecznym rozrachunku idzie o poszukiwanie rzeczywistości"18 - zauważa Mannheim. Zatem człowiek boryka się między dostosowywaniem swoich wyobrażeń do faktów, a dopasowywaniem rzeczywistości do swoich preferencji na gruncie ideologicznym. Jedynym wyjściem wydaje się uprawianie filozofii polityki. Ale czy i wówczas filozof nie jest wolny od fałszywej świadomości, mimo wszelkich chęci i prób zachowania wyważonych sądów i bezstronności?
Najbardziej zdumiewającą praktyką uprawiania filozofii polityki, czy też w powszechniejszym wydaniu: określania swoich racji po stronie określonego światopoglądu, jest skłonność do dryfowania od ideologii skrajnych po ideologie środka. Osoba pragnąca uchodzić za bezstronną i zarazem obiektywną stara się nie ulegać teoriom uznanym za radykalne,
15 Jaroszyński R, Ideologia, [w:] Powszechna Encyklopedia Filozofii, Polskie
Towarzystwo św. Tomasza z Akwinu, KUL, Lublin, [w:]
www.kul.lublin.pl/efk/hasla/i/ideologia.html.
16 Kłoczowski J.A., Wypite morze. Esej o nihilizmie, Znak, Kraków, [w:]
www.opoka.org.pl/biblioteka/F/FH/wypite_morze.html.
17 Tamże, s. 75.
18 Tamże, s. 78.
-
30 Rozdział I LIBERTARIAŃSKA FILOZOFIA POLITYKI
1. Wizja państwa a libertariańska utopia
31
czy też zbyt jasno i stanowczo opowiadające się za konkretnymi rozwiązaniami. W ten sposób odrzuca się ideologie o wyraźnej i głośnej argumentacji, bezkompromisowe i krytyczne wobec wiodących nurtów. Równocześnie preferowane stają się rozwiązania kompromisowe, oparte na konsensusie społecznym czy politycznym. Niewątpliwie ten drugi rodzaj idei jest bardziej „bezpieczny", argumenty są łatwiejsze do obrony, ponieważ uzasadnienie zwykle prowadzi do powoływania się na powszechnie akceptowalne, dostępniejsze rozwiązania, takie jak umowa społeczna czy wola większości, do obrony których łatwiej znaleźć sojuszników. Nie bez powodu owe przekonania określa się często „teoriami głównego nurtu".
Nie sposób jednak nie zauważyć, że tego typu rozumowanie posiada cechy utopijności. Osoba, która postrzega siebie jako rozumną i wyważoną, popełnia te same błędy, co utopista wyznający skrajny światopogląd. Starając się uchodzić za bezstronnego i obiektywnego obserwatora, wybiera ideologię środka. Mniemając, że dokonuje wyważonego komentowania rzeczywistości politycznej, ulega własnym wyobrażeniom dotyczącym idealnego stanu rzeczy. Dokonuje wartościowania i hierar-chizowania ideologii, negując nurty radykalne, a protegując ideologie „środka".
Powyższe rozumowanie doprowadza do następującego dylematu. Nie można odrzucić określonej ideologii tylko dlatego, że jest skrajna. Mniej skrajna, nie znaczy ex definitione lepsza. Natomiast, jeśli ideologię radykalną uznaje się za utopijną, ex aeąuo za utopijne należałoby uznać wszelkie ideologie z identycznych powodów. Za krytyką polityczną stoi zwykle silny ładunek emocjonalny, w którym zgodność z wyznawanymi wartościami, a także mitami i przesądami zaburza nie tyle odbieranie rzeczywistości, lecz postrzeganie argumentów takimi, jakie są.
Uściślając powyższe rozważania teoretyczne, trzeba stwierdzić, że li-bertarianizm nie jest ideologią mniej wartościową od innych tylko dlatego, iż opowiada się za maksymalizacją wolności osobistej obywateli, żąda ograniczenia państwa do minimum lub przejęcia funkcji rządu przez instytucje prywatne oraz postuluje oparcie relacji ekonomicznych na dobrowolnych umowach rynkowych. Krytyka libertarianizmu bierze się z jego deprecjonowania a priori. Krytyka może także wynikać z nieznajomości klasycznych prac tego nurtu w dziejach filozofii, osiągnięć metodologicznych oraz dorobku naukowego w zakresie nauk społecznych.
Utożsamianie libertarianizmu z libertynizmem bądź lewicowym anarchizmem może być zamierzone, jeśli wyznajemy przeciwstawny światopogląd: socjalistyczny czy konserwatywny. Negowanie libertariańskiej teorii państwa może wynikać z pomijania lub z nieznajomości dorobku filozofów tego nurtu. Spory dotyczące organizacji gospodarki mogą być efektem zarówno przyjęcia odmiennej metodologii, jak i obcej tradycji klasycznej w ekonomii, nienaukowości prowadzenia rozważań. Od popadania w stan fałszywej świadomości może nas uchronić przedmiotowe poznanie. Wówczas odnajdziemy w libertarianizmie niezwykle bogaty dorobek liberalizmu klasycznego, n...
nightelf87