XIV gerundium i gerundivum.doc

                                                                                                                                                                               XIV

Gerundium

Coniugatio periphrastica passiva

Gerundivum

Varia

Ut ad cursum equus, ad arandum bos, ad indagandum canis, sic homo ad intelligendum et agendum natus est. (Cicero) Gutta cavat lapidem non vi sed saepe cadendo. (Ovidius) Errare humanum est. Vivere est militare. Modus vivendi. Ars amandi. In statu nascendi. Venia legendi Hominis mens discendo alitur et cogitando. (Cicero). Liber legendus pueris a magistro datus est. Magister pueris libros legendos dedit. Decemviri Romae legibus scribendis electi sunt. Demosthenes Platonis audiendi studiosus fuit. Catilina opprimendae rei publicae consilium cepit. Castra erant ad bellum ducendum aptissima (Caesar). Andreas Fricius Modrevius libros, qui „ De re publica emendanda” inscribuntur, scripsit.  Occasio liberandi patriam   -   occasio patriae liberandae. Ad petendum pacem – ad pacem petendam. Pueris sententias ediscendas damus. NN – nomen nominandum. Pacta sunt servanda. Ceterum censeo Carthaginem esse delendam.  Quod erat demonstrandum. Nil sine ratione faciendum est. (Seneca) Ornanda est dignitas domo, non ex domo tota (dignitas) quaerenda (est), nec domo dominus, sed domino domus honestanda est.(Cicero) De gustibus non est disputandum. Nulla spes fugiendi nobis manet. Tempus est agendi, non dormiendi. Audiendo, vivendo, sentiendo et homines et animalia discunt. Ars cogitandi facilis non est. Vir doctus de re publica emendanda scribit. Homines fortunam non esse temptandam dicunt. Daedalus crediderat Icarum ad volandum idoneum esse.

                                          De Vestalibus

Si antiquis fabulis credimus, iam ante Urbem conditam fuerunt Vestales virgines, quoniam Rhea Silvia, Romuli mater, Vestalis fuit. Postea, Numa Pompilius, secundus Romanorum rex, Vestalibus leges dedit. Ex eo tempore fuerunt primum quattuor, deinde sex, denique septem Vestales, inter viginti tenera aetate puellas delectae. Per triginta annos in Vestalium aedibus manebant et ignem sacrum in Vestae templo custodiebant. Per id temporis spatium aspera disciplina continebantur. Vitam puram agere debebant; ius nubendi eis negabatur. Si quae Vestalis officium suum neglegebat, gravissima poena afficiebatur. Usque ad mortem verberabatur aut viva in sepulcrum coniciebatur.  Maxima vero erat earum auctoritas: si quis capitis damnatus Vestali virgini forte occurrebat, magistratus eius vitae parcere debebant.

Urbem tu Rzym                                          capitis damno 1 – skazać na karę śmierci

                                          De Romulo et Remo Romae conditoribus

Titus Livius rerum scriptor Romanorum in libris suis, qui “Ab urbe condita” appellantur, fabulam de Romulo et Remo, a quibus Roma condita est, narrat. Fama est Numitorem Albae Longae regem ab Amulio, fratre suo, regno privatum esse. Nepotes eius - Romulum et Remum in flumine demergendos, matrem autem eorum in carcere custodiendam esse statuit. Lupa, quae forte ad flumen venit, pueros invenit et nutrivit. Postea   Romulum et Remum a pastore regio inventos uxori eius ad educandum traditos esse legebamus. Eo loco, ubi  fratres educabantur, urbem novam sibi condendam esse statuunt. Controversia inter fratres orta Romulus Remum fratrem suum occidit urbemque novam a suo nomine Romam nominavit.

                                                                                                                                                                        49

Alba Longa – miasto w Lacjum                            Numitor, is – władca w Alba Longa

Amulius, i – brat Nimitora                                          orior, iri, ortus sum - powstać

Czasownik capĕre tworzy gerundium : N. capĕre, G. cap-i-endi, D. cap-i-endo

Gerundium

              Rzeczownik odsłowny lub odczasownikowy tzn. pochodzący od czasownika. Tworzy się przez dodanie przyrostka -nd- do tematu praesentis czasownika w I i II koniugacji, natomiast w III i IV koniugacji -end- i końcówek przypadków deklinacji II. Gerundium występuje tylko w singularis, jest rodzaju nijakiego, i nie posiada nom. sing. Nom. sing. można zastąpić przez inf. praes. act. Accusativus występuje jako okolicznik celu zawsze z przyimkiem ad (do)- liber ad legendum.

Gerundium rządzi tym samym przypadkim, co dany czasownik i określane jest przysłówkiem.

Linqua Latina facilis est ad discendum - język łaciński jest łatwy do uczenia się.

Gerundivum - participium futuri passivi

              Imiesłów czasu przyszłego strony biernej tworzy się podobnie jak gerundium tzn. przez dodanie przyrostka - nd (w I i II koniug.) i end (w koniug. III i IV) do tematu praesentis plus końcówki przymiotników I i II deklinacji.

orna - nd - us, a, um (I koniug.) - ten, który musi  być ozdobiony; mający być ozdobiony;

      godny ozdobienia

mone - nd - us, a, um (II koniug.) - ten, który musi być napomniany być napomniany;

         godny napomnienia

dilig - end - us, a, um (III koniug.) - ten, który musi być kochany; mający być kochany;

           godny kochania

puni - end - us, a, um (IV koniug.) - ten, który musi być karany; mający być karany;

           godny ukarania

                                                                                                                                                                                      50

              Jak widzimy gerundivum wyraża aspekt konieczności i powinności, choć czasami można je tłumaczyć jak gerundium np.: de liberis educandis - o wychowaniu dzieci (dosłownie - o dzieciach, które powinny być wychowane).

Gerundivum używa się:

jako przydawki: puer laudandus - chłopiec mający być pochwalonym, którego należy pochwalić, chłopiec godny chwalenia.

jako orzecznika w połączeniu ze słowem posiłkowym sum tworząc tzw. koniugację omowną bierną (coniugatio periphrastica passiva), która wyraża konieczność, przymus. W konstrukcji tej osoba lub rzecz, która ma tę czynność wykonać, stoi zawsze w dativie.

                   Festinandum est - trzeba się spieszyć

                   Mihi festinandum est - ja się muszę spieszyć

                   Boni pueri laudandi sunt - należy pochwalić dobrych chłopców

Nobis boni pueri laudandi sunt - my musimy pochwalić dobrych chłopców

Ćwiczenie

Przetłumacz na język łaciński:

1. Jak ptak do latania, tak człowiek stworzony jest do pracy.               ptak -              avis, is f

2. Należy bronić słabszych.                                                                                    słaby – infirmus, a, um

3. Musimy przeczytać te książki.                                                                       praca – labor, is m

4. Mam do napisania trudną pracę.                                                                       praca(dzieło) – opus, eris n

5. Pióro służy do pisania.                                                                                    pióro – penna, ae

6. Nadzieją uwolnienia ojczyzny.                                                                      nadzieja – spes, ei

7. Sztuka pisania i czytania jest trudna.

                                                        uwolnić – libero 1

Zastosuj coniugatio periphrastica passiva w wyrażeniach:

Apes debemus imitari.

Multa debebimus discere.

Omnes linguam Latinam cognoscere debent.

51