Opieka nad chorym na schizofrenie.pdf

Psychiatria

PRACA POGLĄDOWA

tom 1, nr 1, 31–36

ISSN 1732–9841

Beata Kasperek-Zimowska

Zakład Rehabilitacji Psychiatrycznej, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie

Teoria Redefiniowania Roli Rodzica

według P.J. Milliken na tle innych

modeli badawczych obejmujących

opiekę nad dorosłą osobą

przewlekle chorą na schizofrenię

Theory of Redefining Parental Identity by P.J. Milliken

in the context of other theoretical frameworks

featuring phenomenon of caregiving

for a person with chronic mental illness

Abstract

There have been six conceptual frameworks commonly used to study family responses to severe mental illness:

Family Expressed Emotion, Family Caregiving Burden, Family Resiliency Model, Family Stress and Coping Model,

Attribution Theory and Theory of Redefining Parental Identity. The Theory of Redefining Parental Identity by P.J.

Milliken is described here wider because of its specific phenomenological method of characterizing occurrence of

caregiving for a person with severe mental illness.

Family Expressed Emotion blames for relapses in schizophrenia the family, Family Caregiving Burden describes only

negative aspects of caregiving. Family Resiliency Model, Family Stress and Coping Model, and Attribution Theory in

comparison to above mentioned frameworks, were build on basis on normal population and enable to describe

testing variables more objectively. They include spectrum of features of caregiving for the mentally ill.

Theory of Redefining Parental Identity in comparison to five mentioned frameworks highlights specificity and

dynamics of the phenomenon of care for patients with severe mental illness.

key words: schizophrenia, caregiving, theoretical framework

Poważne choroby psychiczne, do których niewątpli-

wie należy schizofrenia, mają daleko idące konsekwen-

cje zarówno dla osoby chorej, jak i jej opiekunów. Dla

samych pacjentów trudność stanowią: umiejętność

zajęcia się własną osobą, możliwość nawiązywania

i utrzymywania szerszych kontaktów społecznych oraz

możliwość podjęcia pracy. Choroba psychiczna two-

rzy bariery na drodze do niezależnego życia i może

obniżać poziom jakości życia [1]. Bliscy osób chorych

doświadczają uczuć straty i smutku [2–4]. Konfron-

tują się z niepewnością, złością, winą i wstydem. Tak

samo jak osoby chore czują się napiętnowani i spo-

łecznie nieakceptowani [5]. Cechą dominującą w ich

życiu staje się opiekowanie osobą dorosłą, która zwy-

kle nie wymaga już codziennej troski [6].

W związku ze złożonością zjawiska, jakim jest opieka

nad osobą przewlekle psychicznie chorą, badacze pró-

bują ująć jej najistotniejsze aspekty w ramy paradyg-

matów badawczych. Do najczęściej stosowanych

należą: Koncepcja Ujawnianych Emocji, Teoria Obcią-

Adres do korespondencji:

mgr Beata Kasperek-Zimowska

Zakład Rehabilitacji Psychiatrycznej,

Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa

ul. Al. Sobieskiego 9

02–957 Warszawa

www.psychiatria.viamedica.pl

Psychiatria 2004, tom 1, nr 1

żenia Rodziny ( Family Caregiving Burden ), Model Ela-

styczności Rodzinnej ( Family Resiliency Model ), Teoria

Stresu i Radzenia Sobie z Nim ( Family Stress and Co-

ping Model ), Teoria Atrybucji ( Attribution Theory ).

Dużo rzadziej stosowaną metodą do opisu tego zja-

wiska są studia fenomenologiczne. Niemniej jednak

ich wkład w rozumienie fenomenu opieki jest nieoce-

niony. Na szczególną uwagę zasługuje Teoria Redefi-

niowania Roli Rodzica [4].

lub nadopiekuńczość występują nie tylko w takich

rodzinach.

Koncepcja wskaźnika UE reprezentuje style radzenia

sobie w trudnych sytuacjach stosowane przez ludzi

w ogóle i tworzone na przestrzeni czasu. Wchodzą

one w sprzężenia zwrotne z zachowaniami pacjenta

[11–13]. Model UE bardziej koncentruje się na widze-

niu samych emocji niż podkreśleniu roli odpowiedzi

rodzicielskiej na sytuację życia z chorobą psychiczną.

Koncepcja Ujawnianych Emocji (UE)

Paradygmat UE wykorzystuje się do opisu środowi-

ska emocjonalnego w rodzinie. Z badań wynika, że

poziom ujawnianych emocji jest czynnikiem wpływa-

jącym na nawroty psychotyczne u osoby chorej.

Wskaźnik UE będący elementem koncepcji klinicznej

wywodzi się ze złożonej metody badawczej, polega-

jącej na nagrywaniu ustrukturowanych wywiadów

[7]. Ujmuje on dwie odrębne właściwości opiekunów:

krytycyzm i wrogość oraz emocjonalne naduwikła-

nie ( emotional over-involvment ). Według tego sche-

matu rodziny klasyfikuje się jako ujawniające wysoki

albo niski poziom emocji w kontekście dwóch wy-

mienionych cech. Rodziny z niskim wskaźnikiem UE

charakteryzuje się jako ciepłe, zainteresowane, rozu-

miejące, tolerancyjne, podczas gdy rodziny z wyso-

kim wskaźnikiem UE opisuje się jako nadmiernie

uwikłane bądź krytyczne. Istnieją doniesienia badaw-

cze mówiące o tym, że pacjenci z rodzin o wysokim

wskaźniku UE są bardziej narażeni na nawroty psy-

chozy w porównaniu z chorymi mieszkającymi z ro-

dzinami o niskim wskaźniku UE [8]. Paradygmat UE

ma swoje ograniczenia, ponieważ uważa się go za

obciążający i obwiniający rodziny. Ponadto, niemoż-

liwe jest całościowe ujęcie wszystkich zmiennych

istotnych dla koncepcji opiekowania się, na przykład

problemów finansowych lub zmian w systemie służ-

by zdrowia. Dodatkowo ujęcie cech osób bliskich tyl-

ko w odniesieniu do dwóch biegunów jest zbyt ubo-

gie. Inne ograniczenie tego modelu dotyczy systemu

ocen zebranych wywiadów. Metoda ta nie pozwala

jasno określić, czy wskaźnik UE odzwierciedla cechy

opiekuna czy sytuacji. Na poziom UE może także

wpływać płeć, ponieważ osobami badanymi były

w większości kobiety. Innym ograniczeniem jest brak

badań na temat wpływu samych pacjentów na emo-

cjonalną dynamikę klimatu w rodzinie. Zauważono,

że brzemię, stygmatyzacja, izolacja społeczna, a tak-

że objawy samej choroby wpływają na wskaźnik UE

[9, 10]. Badacze donoszą, że rodziny, w której jedna

z osób choruje na schizofrenię, charakteryzują się

niskim wskaźnikiem UE. Ponadto krytycyzm, wrogość

Teoria Obciążenia Rodziny

Badania nad rodzinami opiekującymi się osobą prze-

wlekle chorą psychicznie wskazują na „brzemię”, jakim

jest obciążenie rodziny w związku z obecnością osoby

chorej [14]. Uważa się, że opiekowanie się chorym ne-

gatywnie wpływa na rodzinę, która postrzega je jako

duże obciążenie. W ramach tej teorii dokonano rozróż-

nienia na brzemię obiektywne i subiektywne [15]. Brze-

mię obiektywne jest zdefiniowane jako obserwowal-

ne, konkretne koszty ponoszone przez rodzinę w co-

dziennym życiu domowym. Są to koszty finansowe,

ograniczenia osobistej aktywności i relacji społecznych.

Brzemię subiektywne opiera się na doświadczeniach

opiekuna i opisuje uczucia, postawy i emocje. Zdefinio-

wano wiele czynników predykcyjnych doświadczania

nadmiernego obciążenia. Należą do nich: wiek pacjen-

ta, płeć, długość choroby, liczba hospitalizacji, funkcjo-

nowanie i objawy choroby pacjenta [14], a także wiek,

płeć, status społeczny i zdrowotny opiekuna [16].

Ograniczeniem tej teorii jest fakt, że nie uwzględnia

ona pozytywnego wpływu, jaki może wywierać opie-

ka nad osobą przewlekle chorą psychicznie, jak rów-

nież pozytywnej relacji tych dwóch osób. Dodatkowo

wadą tej teorii jest jej stresujące działanie na pacjen-

tów, którym uświadamia, że są oni wyłącznie cięża-

rem dla swoich rodzin [17].

Dotychczasowe badania wykazują istnienie zarówno

negatywnych [18–24], jak i pozytywnych efektów opie-

kowania się [19, 25, 26]. Istnieją doniesienia badaw-

cze wskazujące, że obciążenia doświadczają nie tylko

rodziny z osobą przewlekle chorą psychicznie, ale rów-

nież rodziny, w których nie ma takich osób [27].

Paradygmat Stresu i Radzenia Sobie z Nim

Paradygmat ujmuje trzy podstawowe grupy zmien-

nych [28]:

— sytuacje stresujące, oceniane poznawczo jako ta-

kie, z którymi można sobie łatwo poradzić za po-

mocą znanych i wypracowanych sposobów, oraz

takie, z którymi radzenie sobie jest trudniejsze;

— zmienne pośredniczące;

— sposoby radzenia sobie ze stresem.

www.psychiatria.viamedica.pl

Beata Kasperek-Zimowska, Teoria Redefiniowania Roli Rodzica na tle innych modeli badawczych

Choroba pacjenta, jej objawy, jego trudne zacho-

wania są postrzegane przez osoby opiekujące się

jako sytuacje stresujące. Podlegają one ocenie pod

względem możliwości poradzenia sobie z nimi.

Zmiennymi pośredniczącymi, czyli wpływającymi na

ocenę sytuacji stresującej, są: osobowość opieku-

na, jakość relacji rodzinnych oraz stopień wsparcia

społecznego.

Ograniczeniem tego modelu jest opisywanie otrzyma-

nego wyniku przy użyciu terminów psychologicznych

i klinicznych, natomiast wynik stanowi kombinację

oceny opiekuna oraz zastosowanej przez niego stra-

tegii poradzenia sobie, czyli poznawczych i behawio-

ralnych wysiłków mających na celu kontrolowanie sy-

tuacji stresowej. Ponieważ opiekunowie nie są pacjen-

tami, ważne jest, aby wyniki procesu radzenia sobie

ze stresem były ujmowane w terminach nie klinicz-

nych, lecz „dobrostanu” ( well-being ).

Zaletą modelu stresu i radzenia sobie z nim jest trak-

towanie rodzin osób chorych nie jako przyczyny na-

wrotów w schizofrenii, ale jako osób aktywnie uczest-

niczących w chorobie. Natomiast jego wadą jest usy-

tuowanie wyników w kontekście jednostki, a nie sys-

temu rodzinnego. Model nie ujmuje, na przykład

wpływu funkcjonowania całej rodziny na sposoby ra-

dzenia sobie opiekuna. Za jego pomocą nie można

opisać procesów zachodzących w rodzinie, tylko re-

akcje poszczególnych osób.

Kolejny model pozwala na ujęcie interakcji rodzinnych,

a nie tylko jednostkowych zachowań poszczególnych

jej członków.

— typologia rodziny — służy do przewidywania, jak

zachowa się rodzina w sytuacji stresującej;

— zasoby rodzinne — inteligencja poszczególnych

członków rodziny, wiedza i umiejętności, cechy

osobowości, zdrowie fizyczne, emocjonalne i du-

chowe, poczucie sterowności (wpływu na wyda-

rzenia), poczucie spójności, poczucie wspólnoty

etnicznej [30];

— sytuacyjna ocena rodzinna — zdefiniowana jako

percepcja relacji między zasobami rodziny i wszyst-

kimi źródłami stresu (jest to znaczący czynnik, od

którego zależy adaptacja);

— rodzinny schemat i znaczenie — oczekiwania, war-

tości i wiara (od tego zależy funkcjonowanie ro-

dziny, m.in. sposoby radzenia sobie); adaptacja

do choroby psychicznej wymaga zmian w sche-

macie rodzinnym, szczególnie w kwestii wartości,

celów, ról i priorytetów;

— rozwiązywanie problemów i radzenie sobie z nimi

za pomocą następujących strategii, które są naj-

częściej opisywane w literaturze przedmiotu, są

to: dzielenie się problemem z bliskimi, racjonalne

myślenie, odrywanie się od problemu, zaangażo-

wanie w zajęcia zewnętrzne, próby normalnego

życia, alternatywne czynności, przynależność do

grup wsparcia, akceptacja choroby, ustalanie gra-

nic dla zachowań pacjenta, pozyskiwanie infor-

macji od pracowników służby zdrowia, religia,

obniżenie oczekiwań w stosunku do pacjenta, pró-

by zrozumienia świata chorej osoby, podtrzymy-

wanie nadziei [31].

Ograniczenia tego modelu polegają na tym, że pró-

buje on uchwycić wielowymiarową naturę doświad-

czenia, jakim jest opieka nad osobą chorą, a konse-

kwencją tego jest konieczność opracowania wielowy-

miarowego narzędzia do badania wielu zależności, co

stanowi dużą barierę. Pojęcia występujące w modelu

nie są wyraźnie oddzielone, na przykład ocena sytu-

acyjna i ocena pod względem schematu rodzinnego

opierają się na percepcji rodziny. Podobnie jest z po-

jęciami zasobów i sposobów radzenia sobie.

Model Elastyczności Rodzinnej

( The Family Resiliency Model )

Dzięki temu schematowi można opisać sposób, w jaki

rodzina konfrontuje się i radzi sobie z trudnym do-

świadczeniem choroby bliskiej osoby, oraz sposób,

w jaki adaptuje się do trudnej sytuacji [29]. Proces przy-

stosowania do trudnej sytuacji składa się z dwóch faz:

fazy przystosowania, gdzie wprowadzane są niewiel-

kie zmiany, oraz fazy adaptacji, w której powstałe

zmiany wprowadzone są na stałe. Proces adaptacji

jest wynikiem rodzinnego wysiłku zmierzającego do

tego, by zaspokojone były potrzeby każdego z jej

członków oraz by rodzina mogła funkcjonować jako

system również w społeczności.

Adaptacja stanowi centralne pojęcie Modelu Elastycz-

ności Rodzinnej. Inne ważne pojęcia to:

— stresory — wydarzenia, które wpływają na system

rodzinny, na przykład objawy choroby; możliwość

asymilacji wielu źródeł stresu (np. śmierć bliskiej

osoby, katastrofy);

Teoria Atrybucji

Teoria atrybucji jest kolejnym modelem, który pozwa-

la na ujęcie zachowania pacjenta z punktu widzenia

opiekuna i jego wpływu na sposoby radzenia sobie

z chorobą. Atrybucję powszechnie definiuje się jako

przypisanie przez jednostkę atrybutów zaistniałemu

wydarzeniu [32]. Badania socjologiczno-psychologicz-

ne wykazują, że ludzie zwykle postępują w ten spo-

sób, że przypisują atrybuty przyczynom wydarzenia,

to znaczy odpowiedzialność i winę za zaistniałą sytu-

www.psychiatria.viamedica.pl

Psychiatria 2004, tom 1, nr 1

ację. Według teorii atrybucji pierwszym krokiem opie-

kuna jest postrzeganie pacjenta jako głównej przyczyny

pojawiających się zachowań. Następny krok to okre-

ślenie odpowiedzialności pacjenta za te zachowania

w czterech wymiarach. Należą do nich:

— wiedza o możliwych konsekwencjach zachowania;

— intencja;

— czynniki w pewnym sensie zmuszające do okre-

ślonych zachowań (w przypadku pacjenta są to

objawy wytwórcze, np. omamy);

— zdolność chorego do zrozumienia nieadekwatności

tych zachowań, która może być ograniczona przez

deficyty poznawcze związane ze schizofrenią.

Obecność czynników zmuszających do określonych

zachowań oraz ograniczenia zdolności pacjenta do

ich adekwatnej oceny powodują obniżenie oczekiwań

dotyczących podjęcia przez chorego odpowiedzialno-

ści za te zachowania. Najważniejsza w określeniu winy

jest ocena wyjaśnień podawanych przez pacjenta,

a dotyczących jego zachowania. Kiedy opiekun akcep-

tuje wyjaśnienia pacjenta, wówczas nie dochodzi do

przypisania winy. W ramach tego modelu bada się

postrzeganie głównie przez opiekunów objawów po-

zytywnych i negatywnych.

Ujęciem wyraźnie odróżniającym się od wyżej opisa-

nych jest koncepcja P.J. Milliken [4]. Wyżej opisane

teorie należą do nurtu nomotetycznego nauk i dążą

do ustalania pewnych stałych, powtarzalnych zasad

rządzących zjawiskami, natomiast teoria redefiniowa-

nia roli rodzicielskiej należy do nurtu idiograficznego,

który stara się ująć pewną niepowtarzalną specyfikę

zjawisk. Jego niewątpliwą zaletą jest poszerzenie spoj-

rzenia na złożony problem, jakim jest opieka nad osobą

przewlekle psychicznie chorą z punktu widzenia opie-

kuna i pod względem jego przeżyć. Pozwala to na

przypomnienie profesjonalistom, że każdy opiekun

przeżywa swoje zadanie indywidualnie.

W normalnych warunkach opiekunowie, którzy zaj-

mują się nastoletnim dzieckiem, mają szansę oderwa-

nia się od aktywnego rodzicielstwa. W przypadku, gdy

dziecko cierpi na przewlekłą chorobę psychiczną, szan-

sa ta wyraźnie maleje. Pojawiają się wówczas kolejne

sekwencje redefiniowania własnej roli podczas proce-

su wychowania. Według Milliken pierwsza redefinicja

tożsamości (dochodzenie do określenia pierwszej roli

jest również procesem) — „znajdowanie na margine-

sie” — składa się z trzech etapów:

1. fazy alarmu — nietypowych zachowań dziecka nie

można już wyjaśnić zmianami związanymi z jego

wchodzeniem w okres adolescencji, nie pomagają

perswazja i tłumaczenie;

2. fazy „podjęcia odpowiedzialności za dziecko”

— rodzice w pewnym sensie instynktownie zaczy-

nają bardziej opiekować się dzieckiem, chronić je,

ponieważ zauważają, że przestaje ono radzić so-

bie z codziennym funkcjonowaniem;

3. fazy narastających przeszkód — tu następuje

pierwszy kontakt z profesjonalistami, bardzo waż-

ny dla dalszej terapii, ponieważ na tej podstawie

rodzice wyrabiają sobie zdanie na temat możli-

wości psychiatrów w zakresie pomocy ich dziec-

ku, pojawia się wiele trudności związanych z traf-

nym zdiagnozowaniem problemu.

W fazie „znajdowania się na marginesie” narasta bez-

radność rodziców, pojawiają się narzekania na brak

konkretnych informacji na temat choroby, trudności

w radzeniu sobie z nią, doświadczanie stygmatyzacji.

Rodzice obwiniają siebie za to, że niedostatecznie

wcześnie zauważyli początki choroby.

Druga faza nosi nazwę „ubezwłasnowolnienie rodzi-

ca”. Rodzice pochłonięci opieką nad dziećmi unikają

kontaktów towarzyskich. Dominującym uczuciem jest

tęsknota za zdrowym dzieckiem.

Trzecia definicja tożsamości to „przyłączenie się do

grupy osób z podobnymi problemami”. Matki zdoby-

wają coraz większą wiedzę na temat choroby i dołą-

czają do grup wsparcia, które po pewnym czasie stają

się dla nich podstawowymi grupami odniesienia oraz

powodują przeniesienie uwagi dotychczas skoncen-

trowanej na dziecku na problemy, jakie mają inni ro-

dzice. Następuje redefinicja „chorego dziecka”. Milli-

ken rozumie tę sytuację jako taką, w której odbiorcą

wsparcia staje się cała grupa ludzi z podobnymi pro-

blemami, a nie tylko chore dziecko (oczywiście doty-

czy to rodziców, którzy mają szansę na dołączenie do

takiej grupy).

Czwarta rola „rodzicielskie prawo wyboru” ( parental

suffrage ) opiera się na funkcjonowaniu w grupie i pracy

na jej rzecz. W ten sposób opiekunowie zwiększają

Teoria Redefiniowania Roli Rodzica

Milliken [4] w fenomenologicznym studium przedsta-

wiła wywiady przeprowadzone z 30 matkami (w for-

mie nagrań wideo) i na tej podstawie opisała koncep-

cję redefiniowania roli rodzica. Okazuje się, że rodzice

podczas choroby dziecka wielokrotnie definiują własną

rolę. Etapy tego procesu obejmują pięć głównych faz

stawania się:

1. „rodzicem znajdującym się na marginesie”;

2. rodzicem „ubezwłasnowolnionym”;

3. rodzicem „związanym z grupą” o podobnych pro-

blemach;

4. „mającym prawo wyboru”;

5. „doceniającym wartość własnego życia”.

www.psychiatria.viamedica.pl

Beata Kasperek-Zimowska, Teoria Redefiniowania Roli Rodzica na tle innych modeli badawczych

własne umiejętności i podejmują wysiłek, aby polep-

szyć sytuację ludzi psychicznie chorych, mając nadzie-

ję, że ich wysiłek wpłynie pozytywnie na sytuację ich

własnych dzieci. Rodzice nie są już osamotnieni

w swojej rozpaczy. Mogą śmiało i otwarcie wyrażać

swoje uczucia w grupie ludzi o podobnych problemach.

Piąta faza to „docenianie wartości własnego życia”.

W miarę starzenia się rodziców pojawiają się proble-

my zdrowotne, między innymi związane z przeżywa-

nym przez nich stresem, powodujące przeniesienie

uwagi na siebie i na sprawy dotychczas zaniedbywa-

ne, na przykład stan zdrowia innych członków rodzi-

ny. Gdy chory psychicznie zaczyna funkcjonować tro-

chę lepiej, pozwala to rodzicom na niewielkie odcią-

żenie. Zachodzą wówczas dwa ważne procesy:

1. urzeczywistnianie planów dotyczących dziecka

— zwłaszcza pytanie: kto zajmie się dzieckiem po

mojej śmierci?

2. określenie własnych potrzeb.

Redefiniowanie roli rodzicielskiej nie jest procesem li-

niowym. W rzeczywistości jest zawsze rozumiane

w kontekście osoby dorosłego dziecka. W przebiegu

schizofrenii tożsamość rodziców zmienia się wielokrot-

nie w odpowiedzi na zmiany w przebiegu schizofrenii

u dziecka. W zależności od fazy choroby istnieje moż-

liwość powrotu do którejś z wyżej opisanych ról, na

przykład w sytuacji nawrotu psychozy rodzice znowu

bardziej zaczynają się opiekować dzieckiem i przej-

mować odpowiedzialność za nie.

Podsumowanie

Koncepcja Ujawnianych Emocji ujmuje zjawisko opie-

kowania się osobą chorą psychicznie bardzo jedno-

stronnie i obciąża rodzinę winą za nawroty psychozy.

Z kolei Teoria Obciążenia Rodziny obarcza winą pa-

cjenta za trud, jaki ponoszą opiekunowie, pomagając

mu w codziennym życiu. Za pomocą Modelu Stresu

i Radzenia Sobie z Nim można obiektywnie opisać za-

chowania zarówno rodziny, jak i pacjenta. Model Ela-

styczności Rodzinnej pozwala dodatkowo ująć inte-

rakcje zachodzące między poszczególnymi członkami

rodziny, jak również sposoby radzenia sobie w sytu-

acji choroby. W porównaniu z czterema wymieniony-

mi koncepcjami Teoria Redefiniowania Roli Rodzica

podkreśla specyfikę przeżyć opiekunów i opisuje to

zjawisko długofalowo, przez co w odpowiedni spo-

sób odnosi się do fenomenu opieki nad dorosłą osobą

przewlekle chorą psychicznie.

Streszczenie

W niniejszej pracy przedstawiono pięć schematów badawczych oraz Teorię Redefiniowania Roli Rodzica według

P.J. Milliken, w ramach których ujmuje się złożone zjawisko, jakim jest opieka nad dorosłą osobą przewlekle chorą

psychicznie. Są to: Koncepcja Ujawnianych Emocji, Teoria Obciążenia Rodziny, Model Elastyczności Rodzinnej,

Teoria Stresu i Radzenia Sobie z Nim, Teoria Atrybucji. Szerzej opisano Teorię Redefiniowania Roli Rodzica.

Według Koncepcji Ujawnianych Emocji za nawroty psychozy obwinia się rodzinę pacjenta, Teoria Obciążenia

Rodziny naświetla tylko negatywne aspekty opieki nad chorym, podkreślając, że stanowi on jedynie obciążenie dla

opiekunów. Model Elastyczności Rodzinnej, Teoria Stresu i Radzenia Sobie z Nim oraz Teoria Atrybucji, które

w odróżnieniu od pozostałych dwóch modeli teoretycznych nie powstały tylko na podstawie badań nad rodzinami

z osobą chorą psychicznie, lecz na podstawie badań obejmujących populację ogólną, opisują obiektywnie i szerzej

przejawy opieki nad chorym psychicznie. Teoria Redefiniowania Roli Rodzica w odróżnieniu od pięciu wymienio-

nych wyżej modeli, dzięki posługiwaniu się metodą fenomenologiczną w opisie zjawiska opieki nad chorym psy-

chicznie, podkreśla specyfikę i dynamikę zmian długotrwałego przebywania z chorym.

słowa kluczowe: schizofrenia, opieka, modele teoretyczne

PIŚMIENNICTWO

1. Spiridonow K., Kasperek B., Meder J. Porównanie subiektyw-

nej jakości życia pacjentów przwlekle chorych z rozpozna-

niem schizofrenii i osób zdrowych. Psychiatr. Pol. 1998; 3:

297–306.

2. Karp D.A., Tanarugsachock V. Mental illness, caregiving, and

emotion management. Qual. Health Res. 2000; 10: 6–25.

3. Milliken P.J. Disenfranchised mothers: caring for an adult child

with schizophrenia. Health Care Women Int. 2001; 22: 149–166.

4. Ryan K.A. Mothers of adult children with schizophrenia: an eth-

nographic study. Schizophr. Res. 1993; 11: 21–31.

5. Hatfield A.B., Lefley H.P. Families of the Mentally Ill: Coping and

Adaptation. New York, NY: Guilford Press, 1987.

6. Schene A.H., van Wijngaarden B., Koeter M.W.J. Family caregiving in

schizophrenia: Domains and distress. Schizophr. Bull 1998; 24: 609–618.

7. Brown W.G., Birley L.J., Wing K.J. Influence of family life on the

course of schizophrenia disorders: A replication. Br. J. Psychia-

try 1972; 121: 241–258.

8. Bebbington P., Kuipers L. The predictive utility of expressed emo-

tion in schizophrenia: An aggregate analysis. Psychol. Med. 1994;

24: 707–718.

www.psychiatria.viamedica.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: